วิจัยเพื่อพัฒนา กฎหมายในการคุ้มครองผู้บริโภค : ศึกษากรณีการชำระค่าสินค้าและบริการล่วงหน้า
เตือนใจ เจริญพงษ์
ขณะนี้สำนักงานกิจการยุติธรรม
ได้จัดให้มี.....การพัฒนากฎหมายหลายเรื่องที่น่าสนใจ
โดยเฉพาะเกี่ยวกับการคุ้มครองผู้บริโภค
......................................................................................................................................
.......นายวิทยา สุริยะวงค์
ผู้อำนวยการสำนักงานกิจการยุติธรรม
พูดถึงเรื่องนี้ไว้น่าสนใจคะ
"
คือ..สำนักงานกิจการยุติธรรมได้จัดทำโครงการศึกษาวิจัยเพื่อพัฒนา กฎหมายในการให้ความคุ้มครองผู้บริโภค : ศึกษากรณีการชำระค่าสินค้าและบริการล่วงหน้า " งานวิจัยชิ้นนี้จะมีผล ให้มีการปรับปรุงกระบวนการคุ้มครองผู้บริโภค
ที่ต้องชำระค่าสินค้าและบริการล่วงหน้า "
........................................................................................................................................
เรื่องของงานวิจัยที่หน่วยงานราชการทำกัน
ก็ต้องตอบโจทย์และสามารถเอาประโยชน์มาใช้ได้จริงๆ
เพราะผู้คนในวงการมักพูดและมองงานวิจัยในบ้านเราว่า
วิจัยแล้ว...เก็บ
..... คนกลุ่มเดียวกลุ่มเดิมเป็นผู้ทำงานวิจัย (อะไรจะเก่งปานนั้น)
..... โดยเฉพาะอย่างเรื่องเกี่ยวกับกฎหมาย
......งบประมาณบานเบอะ
.......แนวคิดเดิมๆ วิจัยแล้ว จัดสัมมนา แล้วประชาพิจารณ์
.........................................................................................................................................
เมื่อพิจารณาชื่อเรื่อง...
ก็ต้องบอกว่าใช่เลย สำคัญจริงๆคะ
คงต้องให้กำลังใจกันและฝากว่าเมื่องานวิจัยชิ้นนี้เสร็จ
คงตอบคำถามข้างต้นบ้างนะคะ
.........................................................................................................................................
ได้นำเนื้อหาจากเอกสารการวิจัยบางส่วนมาฝากกันคะ
......ภายใต้ระบบเศรษฐกิจแบบเสรีนิยมดังเช่นปัจจุบัน
ผู้ประกอบการมีเสรีภาพในการดำเนินธุรกิจ
โดยสามารถเลือกรูปแบบ และวิธีการ
ในการประกอบธุรกิจซึ่งผู้ประกอบการเห็นว่า
จะนำมาซึ่งผลกำไรสูงสุดในการประกอบการ
ผู้ประกอบการในปัจจุบันนอกจากจะแข่งขันกัน
โดยการปรับปรุงพัฒนาคุณภาพสินค้า
และบริการให้เป็นที่พึงพอใจแก่ผู้บริโภคแล้ว
การลดต้นทุนในการผลิตสินค้าและบริการ
การเลือกและการพัฒนารูปแบบของธุรกรรม
ยังเป็นเครื่องมือที่สำคัญอีกประการหนึ่งในการดำเนินธุรกิจ
..........................................................................................................................................
....ที่ผู้ประกอบการนำมาปรับใช้เพื่อรักษา
และแสวงหาส่วนแบ่งทางการตลาดที่มากขึ้น
โดยที่รูปแบบทางธุรกรรมหลายประเภทนั้น
ยังไม่มีกฎหมายที่มีประสิทธิภาพเพียงพอมาควบคุม
หรือกำกับดูแล ในขณะที่ผู้บริโภคเป็นผู้มีอำนาจต่อรองต่ำกว่า
ผู้ประกอบการอาจใช้อำนาจทางการตลาดที่เหนือกว่าเอารัดเอาเปรียบผู้บริโภค
ในการทำสัญญาหรือธุรกรรมซึ่งอาจมีการละเมิดสิทธิของผู้บริโภคเกิดขึ้น
.......................................................................................................................................... เมื่อธุรกรรมเหล่านั้นยังไม่มีกฎหมายที่มีประสิทธิภาพมารองรับ
ผู้ประกอบการก็สามารถแสวงหาประโยชน์จากช่องว่างทางกฎหมาย
อันส่งผลให้เกิดความไม่เป็นธรรมต่อผู้บริโภคในสังคม
.........................................................................................................................................
สัญญาซื้อขายสินค้าหรือสัญญาให้บริการ
โดยมีการชำระราคาล่วงหน้าเป็นรูปแบบหนึ่งของธุรกรรม
ซึ่งอาจก่อให้เกิดความไม่เป็นธรรมแก่ผู้บริโภค
เนื่องจากสัญญาลักษณะดังกล่าวก่อให้เกิดปัญหาหลายประการ
ซึ่งปัญหาอันเกิดจากสัญญาเช่นว่านั้นเริ่มตั้งแต่ประเด็นการเกิดขึ้นของสัญญา
ซึ่งปรากฏขึ้นในกรณีที่การเสนอขายของผู้ประกอบการมีลักษณะไม่ชัดเจน
ว่าเป็นคำเสนอหรือคำเชิญชวนให้ทำคำเสนอ
.......................................................................................................................................... หากการเสนอขายนั้นเป็นเพียงคำเชิญชวนให้ทำคำเสนอ
การตอบรับการเสนอขายของผู้บริโภค
จะมีสถานะเป็นเพียงคำเสนอเท่านั้น
ซึ่งหากผู้ประกอบการไม่ทำคำสนองกลับมา
ย่อมไม่มีการเกิดขึ้นของสัญญา
..................................................................................................................................... กรณีเช่นนี้เท่ากับว่าคำเสนอขายของผู้ประกอบการ
ไม่มีความผูกพันที่ผู้ประกอบการจะต้องส่งมอบสินค้าตามคำเสนอขาย
ยิ่งไปกว่านั้นหากในกรณีเช่นว่านั้นเป็นกรณี
ซึ่งผู้บริโภคต้องทำคำเสนอโดยการชำระราคาล่วงหน้านั้น
ย่อมจะก่อให้เกิดความเสียหายต่อผู้บริโภค
เพราะหากผู้ประกอบการไม่ส่งสินค้า
หรือจัดให้มีบริการตามคำเชื้อเชิญให้ทำคำเสนอนั้น
ย่อมไม่ถือว่าผู้ประกอบการทำผิดสัญญา
เนื่องจากยังไม่มีสัญญาเกิดขึ้น
........................................................................................................................................
ซึ่งส่งผลให้ผู้บริโภคไม่สามารถฟ้องร้องให้ผู้ประกอบการรับผิด
ในฐานผิดสัญญาเพื่อให้เยียวยาความเสียหายที่เกิดขึ้น
และยังมีภาระในการต้องเรียกคืนค่าสินค้าและบริการที่ชำระไปล่วงหน้าอีกด้วย
หากพิจารณาถึงกรณีที่สัญญาได้เกิดขึ้นแล้วนั้น
ผู้บริโภคอาจจะต้องเผชิญหน้ากับความเสี่ยงอีกรูปแบบหนึ่ง
กล่าวคือผู้บริโภคจะต้องชำระค่าสินค้าและบริการล่วงหน้า
ก่อนที่จะได้รับสินค้าและบริการ
.......................................................................................................................................... ซึ่งในภาวะการณ์ดังกล่าวมีแนวโน้มที่ผู้ประกอบการจะไม่ปฏิบัติการชำระหนี้ของตน
หรือชำระหนี้ของตนไม่ถูกต้องตรงตามสัญญา
เนื่องจากผู้ประกอบการได้รับชำระค่าสินค้าและบริการไปแล้ว
ทำให้อำนาจในการต่อรองของผู้บริโภคลดลง
เพราะได้ชำระหนี้ต่างตอบแทนฝ่ายตนไปก่อนแล้ว
หากภายหลังผู้ประกอบการไม่ปฏิบัติตามสัญญา
เช่น.....ไม่ส่งมอบสินค้าและบริการตามที่กำหนดไว้ในสัญญา
หรือ.....ส่งมอบสินค้าและบริการที่ไม่ตรงตามสัญญาผู้บริโภค
ก็ไม่สามารถใช้สิทธิยึดหน่วงราคาค่าสินค้าและบริการในการต่อรองกับผู้ประกอบการได้อีก
ยิ่งไปกว่านั้นหากผู้ประกอบการประสบปัญหาทางเศรษฐกิจ
หรือมีการล้มละลายเกิดขึ้น ผู้บริโภคที่ชำระราคาล่วงหน้าไปแล้ว
จะประสบความยากลำบากในการได้รับเงินค่าสินค้าและบริการคืนมากยิ่งขึ้น
เนื่องจากจะต้องไปแข่งขันขอรับชำระหนี้กับเจ้าหนี้รายอื่นของผู้ประกอบการ
ซึ่งผู้บริโภคก็เป็นเพียงเจ้าหนี้สามัญเท่านั้น
กรณีเช่นนี้.....จึงเป็นอีกหนึ่งปัญหาที่มีความสำคัญและกระทบต่อสิทธิของผู้บริโภคอย่างยิ่ง
..........................................................................................................................................
นอกจากนี้หากพิจารณาประกอบกับข้อเท็จจริงที่ว่า
...........สัญญาซื้อขายสินค้าหรือสัญญาให้บริการโดยมีการชำระราคาล่วงหน้า
ในหลายกรณีนั้นถูกจัดทำในลักษณะของสัญญาสำเร็จรูป
ซึ่งผู้ประกอบการอันมีอำนาจต่อรองที่สูงกว่านั้น
มีแนวโน้มที่จะกำหนดข้อสัญญาที่มีความไม่เป็นธรรมแก่ผู้บริโภค
ผู้บริโภคที่เป็นคู่สัญญาในสัญญาซื้อขายสินค้า
หรือสัญญาให้บริการโดยมีการชำระราคาล่วงหน้านั้น
ย่อมมีความเสี่ยงในการถูกเอารัดเอาเปรียบเป็นอย่างยิ่ง
..........................................................................................................................................
ในต่างประเทศมีการตระหนักถึงปัญหาที่เกิดขึ้นจากการชำระค่าสินค้า
และบริการล่วงหน้า ...............
โดยมีการบัญญัติกฎหมายเพื่อคุ้มครองผู้บริโภคจากธุรกรรม
ที่มีการชำระค่าสินค้าและบริการล่วงหน้า และยิ่งไปกว่านั้น
ในบางประเทศมีการบัญญัติกฎหมายเพื่อคุ้มครองผู้บริโภคจากธุรกรรมบางประเภทเป็นการเฉพาะอีกด้วย โดยมีกลไกการคุ้มครองผู้บริโภคในกรณีสัญญาที่มีการชำระค่าสินค้าและบริการล่วงหน้า
ซึ่งมีลักษณะดังต่อไปนี้
.........................................................................................................................................
๑) การคุ้มครองผู้บริโภคในกรณีสัญญาที่มีการปฏิบัติการชำระหนี้ในอนาคต
กรณีสัญญาที่มีการปฏิบัติการชำระหนี้ในอนาคต
(future performance agreement)
ประเทศต่างๆ ได้มีการกำหนดกลไกการคุ้มครองผู้บริโภค
จากสัญญาที่มีการปฏิบัติการชำระหนี้ในอนาคตในลักษณะที่ว่าเป็นสัญญา
ที่ผู้ประกอบการมิได้ทำการชำระหนี้ทั้งหมด
ในขณะที่ทำสัญญาโดยไม่คำนึงว่าจะต้องเป็นกรณีที่มีการชำระค่าสินค้า
และบริการล่วงหน้าหรือไม่ แม้กลไกดังกล่าว
ไม่ได้รับการออกแบบขึ้นเพื่อคุ้มครองผู้บริโภคจากสัญญา
ที่มีการชำระค่าสินค้าและบริการล่วงหน้าเป็นการเฉพาะ
แต่โดยลักษณะของสัญญาที่มีการชำระค่าสินค้าและบริการล่วงหน้า
ย่อมเป็นสัญญาที่มีการปฏิบัติการชำระหนี้ในอนาคตอยู่ด้วยในตัว
เนื่องจากกรณีที่ผู้บริโภคชำระเงินก่อน
ผู้บริโภคจะยังไม่ได้รับการปฏิบัติการชำระหนี้ในทันที
สัญญาที่มีการชำระราคาสินค้าและบริการล่วงหน้า
จึงได้รับการคุ้มครองจากกฎหมายเช่นว่านั้นไปในตัว
กลไกของกฎหมายคุ้มครองผู้บริโภคในกรณีของสัญญาที่มีการปฏิบัติการชำระหนี้ในอนาคตย่อมเป็นอีกหนึ่งแนวทางที่สามารถนำมาปรับใช้แก่การคุ้มครองผู้บริโภค
กรณีสัญญาที่มีการชำระค่าสินค้าและบริการล่วงหน้าได้
โดยที่รัฐที่มีกฎหมายคุ้มครองผู้บริโภคในลักษณะนี้
เช่น ประเทศแคนาดาในกรณีของมลรัฐ Ontario มลรัฐ Britishcolumbia และประเทศฝรั่งเศส
.........................................................................................................................................
๒) การคุ้มครองผู้บริโภคในกรณีสัญญาที่มีการชำระค่าสินค้าและบริการล่วงหน้า
ในหลายประเทศนั้นมีการสร้างกลไกสำหรับการคุ้มครองผู้บริโภค
กรณีสัญญาที่มีการชำระค่าสินค้าและบริการล่วงหน้า
สำหรับธุรกรรมบางประเภทเป็นการเฉพาะ
เช่น ประเทศสหรัฐอเมริกาในมลรัฐ Ohio
มีการคุ้มครองสัญญาที่เกี่ยวข้องกับการบันเทิงและนันทนาการ
ที่มีการชำระค่าบริการล่วงหน้าผ่าน Prepaid Entertainment Contracts Actประเทศแคนาดา ในมลรัฐ Ontario มีการคุ้มครองสัญญาเกี่ยวกับบริการที่เกี่ยวกับการพัฒนาบุคคล (Personal Development Services) ซึ่งมีการชำระค่าบริการล่วงหน้าเป็นการเฉพาะ ขณะที่มลรัฐ Manitoba มีการคุ้มครองสัญญาบัตรเงินสด (prepaid purchase cards) ไว้เป็นการเฉพาะ
นอกจากนี้แล้ว ในบางประเทศมีการคุ้มครองผู้บริโภค
ที่อาจได้รับความเสียหายจากการชำระราคาล่วงหน้า
โดยการใช้ระบบหลักประกันทางการเงิน
หรือกองทุนที่ผู้บริโภคสามารถใช้สิทธิเรียกร้องค่าเสียหาย
โดยบังคับเอาจากหลักประกันทางการเงิน หรือกองทุนนั้นโดยตรงอีกด้วย
.........................................................................................................................................
สำหรับประเทศไทยการซื้อขายสินค้าและบริการ
ที่มีการชำระราคาล่วงหน้าเป็นสัญญาอย่าง
หนึ่งที่จะต้องตกอยู่ภายใต้บังคับของประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์
ไม่ว่าจะเป็นบทบัญญัติว่าด้วยนิติกรรมสัญญา
บทบัญญัติว่าด้วยหน้าที่ของผู้ขายที่จะต้องส่งมอบสินค้าให้ถูกต้องตรงตามสัญญา แต่บทบัญญัติดังกล่าวไม่ได้บัญญัติไปถึงกรณีการคุ้มครองผู้บริโภคที่มีการชำระราคาล่วงหน้า .................
แม้ปัจจุบันประเทศไทยมีกฎหมายว่าด้วยการคุ้มครองผู้บริโภคอยู่บ้าง
ไม่ว่าจะเป็นพระราชบัญญัติคุ้มครองผู้บริโภค พ.ศ. ๒๕๒๒
พระราชบัญญัติคุ้มครองผู้บริโภค (ฉบับที่ ๒) พ.ศ. ๒๕๔๑
และมีพระราชบัญญัติวิธีพิจารณาคดีผู้บริโภค พ.ศ. ๒๕๕๑
อีกทั้งมีกลไกในการช่วยเหลือผู้บริโภคโดยสำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองผู้บริโภค แต่กฎหมาย หรือกลไกดังกล่าวก็ยังไม่มีบทบัญญัติ
หรือมาตรการที่จะเข้ามาคุ้มครองผู้บริโภคในกรณีการชำระค่าสินค้าและบริการล่วงหน้าโดยตรง นอกจากนี้แนวโน้มของการซื้อขายสินค้าและบริการที่มีการชำระราคาล่วงหน้า มีแนวโน้มว่าจะเพิ่มปริมาณสูงขึ้น จึงมีความเป็นไปได้
ว่าปริมาณผู้บริโภคที่จะถูกละเมิดสิทธิก็จะมีจำนวนเพิ่มสูงขึ้นด้วยเช่นกัน
.......................................................................................................................................
............... ด้วยเหตุนี้จึงมีความจำเป็นที่จะต้องมีการศึกษา
ถึงมาตรการทางกฎหมายที่จะเข้ามามีบทบาทในการคุ้มครองผู้บริโภคจากธุรกรรมดังกล่าวให้มีประสิทธิภาพ อันจะเป็นการประกันสิทธิของผู้บริโภคให้มีความสมบูรณ์ต่อไป
.......................................................................................................................................
ความเห็น (1)
รบกวนคุณเตือนใจหน่อยนะครับ พอดีพี่มีรายงานที่เค้าประชุมกันฉบับเต็มหรือเปล่าครับ
ผมอยากได้มาทำงานนิพนธ์ครับ ถ้ามีขอความกรุณาส่งมาที่ [email protected] หน่อยนะครับ
ขอบความกรุณาด้วยครับ ขอบคุณล่วงหน้าครับ