ถอดความสามัคคีเภทคำฉันท์ ตอนที่ ๔.๒
สู่แดนปรปักษ์ สวามิภักดิ์ลิจฉวี (๒)
วสันตดิลก ฉันท์ฯ
ข้าแต่พระจอมจุฬมกุฎ บริสุทธิกำจาย
ปรากฏพระยศระบุระบาย ตระบะเบิกระบือบุณย์
เมตตาทยาลุศุภกรรม อุปถัมภการุณย์
สรรเสริญเจริญพระคุณสุน ทรพูนพิบูลงาม
เปรียบปานมหรรณพนที ทะนุที่ประทังความ
ร้อนกายกระหายอุทกยาม นรหากประสบเห็น
เอิบอิ่มกระหยิ่มหทยคราว ระอุผ่าวก็ผ่อนเย็น
ยังอุณหมุญจนะและเป็น สุขปีติดีใจ
อันข้าพระองค์กษณะนี้ ภยมีจะร้อนใด
ยิ่งกว่าและหามนุษย์ไหน จะเสมอเสมือนตน
ใคร่เปลื้องประเทืองประณุททุกข์ ภยมุขประมวลดล
ไร้ญาติและขาดมิตรสกล ชนผู้จะดูดาย
โดยเดียวเพราะอาดุรณแด และก็แก่ชรากาย
ที่ซึ่งจะพึงสรณะหมาย อนุสรบห่อนเห็น
ทราบข่าวขจรกิรติบา รมิว่าพระองค์เป็น
เอกอัครกษัตริย์สุขุมเพ็ญ กรุณามหาศาล
หวังพึ่งพะพิงบพิตรพึ่ง อภิโพธิสมภาร
มอบกายถวายชีวิตปราณ นิจกาลปรารมภ์
คิดไว้มิได้ประดุจเจตน์ เฉพาะเหตุบเห็นสม
ขืนทำก็เท่ากะจะนิยม คติผิดพินิจดู
ขึ้นชื่อกระฉ่อนบุรุษกัก ขฬอักกตัญญู
คิดคดกบฏประทุษภู วประเทศไผทตน
จำเป็นเพราะเหลือจะทุมนัส บมิน่าจะรับผล
พ้องราชภัยเพราะทุรพล ดุจนี้คะนึงดู
เหตุเดิมก็โดยบรมรา ชอชาตศัตรู
ปรึกษากะข้ายุคลมู ลิกมุขและมนตรี
จักยาตรหยู่ห์พหลยุท ธประทุษย่ำยี
เขตแดนพระองค์นิยมนี รประโยชน์พยายาม
ข้าบาทบมาดมนอสัตย์ พิเคราะห์ชัดถนัดความ
จริงอ้างกระจ่างพจนตาม อธิบายระบิลแจง
วัชชีบวรนครสรร พจะขันจะเข้มแขง
รี้พลสกลพิริยแรง รณการกล้าหาญ
มาคธไผทรฐนิกร พลอ่อนบชำนาญ
ทั้งสิ้นจะสู้สมรราญ ริปุนั้นไฉนไหว
ดั่งอินทโคปกะผวา มุหฝ่าณกองไฟ
หิ่งห้อยสิแข่งสุริยะไหน จะมิน่าชิวาลาญ
เห็นน่าจะหายนะก็ขัด พจนัตถทัดทาน
บัดดลบดินทรธดาล พระพิโรธสำแดง
ลงราชทัณฑพิธทา รุณการร้ายแรง
ไป่ควรเฉลยนยแถลง เพราะพระองค์ก็ทรงเห็น
กราบทูลประมูลบทประมวล ระบุล้วนตลอดเป็น
ความจริงบแต่งกลประเด็น นิรสารพาที
ที่ดับระงับทุผลผ่อน ก็บห่อนจะเห็นมี
นอกจากพระองค์อดุลสี ตลเมตตคุณมัย
มุ่งมาก็หมายกมลมี สรณียเป็นไป
ครองชีวสืบสุขพิสัย อนุสนธิอาสัญ
สุดแต่จะทรงพระกรุณา ทะนุข้าพระบทมาลย์
ผู้ถึงอภัพทุพลซาน เสาะอุสาหมาถึง
ถอดความ วสันตดิลก ฉันท์ฯ
ข้าแต่จอมกษัตริย์ผู้ทรงความบริสุทธิ์ พระเกียรติยศ การบำเพ็ญตบะและบุญญาธิการเลื่องลือทั่วไป พระเมตตาปรานี พระราชกิจอันล้ำเลิศ พระอุปถัมภ์ และพระกรุณาเป็นที่ยกย่องสรรเสริญ พระเกียรติคุณอันดีงามเพิ่มเป็นทวีคูณ เปรียบเหมือนห้วงน้ำใหญ่ที่ช่วยผ่อนความร้อนความกระหายน้ำของผู้ที่ได้พบเห็นให้อิ่มเอิบชุ่มชื่นใจ คราวร้อนก็ช่วยปลดเปลื้องความร้อนให้เกิดความสุขความปิติยินดี อันตัวของข้าพระองค์ขณะนี้ประสบความทุกข์ร้อนอันยิ่งใหญ่ ไม่มีผู้ใดเทียบเทียมได้ ใคร่จะปลดเปลื้องความทุกข์ร้อนแต่ก็ไร้ญาติขาดมิตร มีเพียงตัวคนเดียวซึ่งแก่ชรา ที่พึ่งที่จะพักพิงก็มองไม่เห็นเลย ได้รู้ข่าวพระเกียรติคุณเลื่องลือว่า พระองค์ทรงเป็นกษัตริย์ผู้ยิ่งใหญ่ ทรงมีปัญญาลึกซึ้งเต็มเปี่ยมด้วยพระมหากรุณาธิคุณ จึงหวังจะพึ่งพระบรมโพธิสมภาร มอบกายถวายชีวิตแด่พระองค์จนกว่าชีวิตจะหาไม่ แต่ทว่าคงจะไม่ได้สมความคิด เพราะเป็นสิ่งอันไม่บังควร ทั้งนี้หากทำไปก็เท่ากับทำผิดอย่างร้ายแรง จะขึ้นชื่อว่าเป็นคนชั่วอกตัญญู เป็นกบฏต่อบ้านเกิดเมืองนอนของตน จำเป็นอย่างยิ่งเพราะเสียใจเหลือเกิน ข้าพระองค์ได้รับพระราชอาญาเป็นด้วยเหตุว่า พระเจ้าอชาตศัตรูทรงปรึกษากับข้าราชการและข้าราชการชั้นผู้ใหญ่จะยกกองทัพมาย่ำยีแคว้นวัชชี โดยหาได้มีผลดีตามที่คิดมุ่งหมายไว้แต่อย่างไร ข้าพระองค์คิดไตร่ตรองด้วยความสัตย์ เห็นอย่างชัดเจนจึงได้กราบทูลอธิบายว่า แคว้นวัชชีนั้นเข้มแข็ง ไพร่พลมากมายล้วนแต่กล้าหาญ ส่วนมคธนั้นเล่าทหารยังอ่อนหัดไม่ชำนาญ ไม่อาจทำสงครามกับข้าศึกได้ เปรียบเสมือนแมลงเม่าบินเข้ากองไฟ หิ่งห้อยแข่งกับแสงอาทิตย์ ก็มีแต่จะเสียชีวิต เห็นความหายนะชัดเจนจึงทูลทัดทาน ทันใดพระองค์ทรงพิโรธ สั่งให้ลงโทษอย่างหนักในฐานที่บังอาจกราบทูลขัดแย้งกับพระองค์ ที่ข้าพระองค์กราบทูลมาทั้งหมดนี้เป็นความจริงทุกประการ มิได้เสริมแต่งสาระอันใดเลย ที่ที่จะช่วยดับความทุกข์ร้อนได้ก็ไม่มี นอกเสียจากความร่มเย็นแห่งพระมหากรุณาธิคุณของพระองค์ เดินทางมาก็หมายใจจะยึดเป็นที่พึ่ง ครองชีวิตอย่างเป็นสุขสืบไปจนกว่าจะตาย จะตั้งใจรับราชการสนองพระมหากรุณาธิคุณตลอดไป ทั้งนี้สุดแต่จะทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แก่ข้าพระองค์ผู้อาภัพอับจนที่ได้ซมซานมาด้วยความอุตสาหะ
วังสัฎฐ ฉันท์ฯ
ประชุมกษัตริย์รา ชสภาสดับคะนึ
คะเนณทุกข์รึง อุระอัดประหวัดประวิง
ประกอบระกำพา หิรกายน่าจะจริง
มิใช่จะแอบอิง กลอำกระทำอุบาย
และทุกพระองค์ใน คณะไป่ฉงนฉงาย
ก็เชื่อณแยบคาย คุรุวัสสการพราหมณ์
ตระบัดธรับสั่ง ผิวดั่งวจีนิยาม
ละล้วนก็ควรความ และมิร้ายมิแรงอะไร
อชาตศัตรู จุฬภูมคธไผท
มิควรจะมีใจ กุธกราดกระนี้หนอ
และเหตุก็เท่านั้น ผิผ่อนผันจะผ่อนพะนอ
ระงับพิโรธรอ พิเคราะห์เห็นบ่เป็นอะไร
เถอะเราก็เอ็นดู ทิชครูและเศร้าหทัย
เพราะที่ธมีใจ สุจริตวินิจวิจารณ์
พะพ้องพระอาชญา บมิน่าจะเป็นจะปาน
มิหนำนิเทสการ ทวิวิธลุทัณฑทวน
จะรับและเลี้ยงท่าน อุปการณฐานะควร
ก็จงละเว้นมวล มลโทษประพฤติสุธรรม
ประดุจขนบข้า ธุรราชกิจสรรพ์
ทิชงคน้อมอัญ ชลิเช่นจะชื่นจะชู
และมีพระปุจฉา นยว่าก็กาลครู
ฉลองพระคุณภู ธรรับพระราชธูร
เสถียรณฐานัน ดรชั้นอะไรจะปูน
ประกอบและเกื้อกูล ดุจเบื้องบุราณะมา
ทวิชแถลงไท กิจในสมัยครา
สถิตนครรา ศักดิข้าธุลี
นิยมอมาตย์ฐา นพิจารณาคดี
พิฉินทธารี ดุลกิจพิพากษการ
กษัตริย์เกษตรลิจ ฉวิสิทธิ์พระราชทาน
สถาปนาฐาน ยศเทิดธุโรปถัมภ์
และเห็นเพราะเป็นครู พฤฒิรู้พิชาและชำ
นิศิลปศาสตร์คัม เพทพิเศษพิศาล
ประสิทธิตำแหน่ง คุรุแห่งพระราชกุมาร
นิพัทธเอาภาร อนุสิฐวิทยาฯ
ถอดความ วังสัฏฐ ฉันท์ฯ
ที่ประชุมกษัตริย์ทรงดำริถึงความทุกข์ที่ได้รับ ประกอบกับความบอบช้ำของร่างกายภายนอก ก็ทรงเห็นว่าเป็นความจริงมิใช่กลอุบาย ทุกพระองค์ไม่ทรงเคลือบแคลงพระราชหฤทัย ทรงเชื่อกลอุบายของวัสสการพราหมณ์อย่างสนิทพระราชหฤทัย จึงทรงรับสั่งว่าหากเป็นเช่นนั้นก็ไม่ใช่เรื่องร้ายแรงอะไร พระเจ้าอชาตศัตรูแห่งแคว้นมคธไม่น่าจะพิโรธถึงขนาดนี้ เรื่องเพียงแค่นี้น่าจะทรงผ่อนปรน ระงับความโกรธเพราะคิดดูแล้วไม่เสียหายอะไร เอาเถอะเรามีใจเอ็นดูท่านและเสียใจ เพราะท่านมีความคิดพิจารณาอย่างสุจริตใจจึงได้รับพระราชอาญาอย่างไม่สมควร ทั้งยังถูกลงโทษด้วยการเนรเทศอีกสถานหนึ่ง เราจะรับอุปการะท่านเอาไว้ในฐานะอันสมควร จงตั้งใจประพฤติดีละเว้นโทษทั้งปวง ตามแบบอย่างข้าราชการทั้งหลาย พราหมณ์ดีใจน้อมรับด้วยความยินดี ทรงพระดำรัสถามว่าในกาลก่อนที่ท่านเคยรับราชการ ท่านดำรงตำแหน่งใด เราจะแต่งตั้งให้ท่านอยู่ในตำแหน่งเช่นแต่เดิมมา พราหมณ์จึงกราบทูลว่า ในสมัยที่รับราชการในแคว้นมคธนั้น ตนดำรงตำแหน่งอมาตย์ผู้พิจารณาพิพากษาคดีความต่าง ๆ กษัตริย์ลิจฉวีจึงทรงสถาปนาให้ดำรงตำแหน่งตามเดิมนั้น และเห็นว่าเป็นครูมีความรู้ความเชี่ยวชาญในศิลปวิทยา คัมภีร์พระเวทจึงแต่งตั้งให้เป็นครูทำหน้าที่สอนพระราชกุมารอีกตำแหน่งหนึ่งด้วย
ติดตามตอนที่ ๕ ดำเนินแผนการร้าย ทำลายสามัคคี
คำสำคัญ (Tags): #ถอดความ#สามัคคีเภทคำฉันท์ตอนที่ ๔.๑
หมายเลขบันทึก: 327415เขียนเมื่อ 13 มกราคม 2010 12:41 น. ()ความเห็น (9)
สวัสดีค่ะ 
ยินดีมากค่ะที่ได้มีโอกาสต้อนรับในบล็อกของครูแป๊วอีกครั้ง ครูแป๊วหายหน้าไปหลายวันเพราะมีงานยุ่ง ๆ อยู่ แต่ก็ตอนนี้กลับมาแล้วค่ะ
ปรัชญา วงจันทรา
แปลภุชงประยาตฉันท์ให้หน่อยครับอยากรู้เนื้อเรื่อง ส่งให้ด้วยนะคับขอบคุณครับ
สวัสดีค่ะ
ครูแป๊วทนเสียงเรียกร้องไม่ไหว จึงเพิ่มบันทึก "ถอดความสามัคคีเภทคำฉันท์ในบทเรียน" ภุชงคประยาตฉันท์ที่ต้องการถอดความไว้แล้วค่ะใน"ถอดความสามัคคีเภทคำฉันท์ในบทเรียน (๑)" หวังว่าจะเป็นประโยชน์นะคะ
ขอบคุณมากๆนะคะ
สำหรับถอดความ วสันตดิลก ฉันท์ ค่ะ^^
ขอบคุณมากมาย มีประโยชน์มากเลยคร้าบบบบบบบบบบ
สวัสดีค่ะ kk and james
ครูดีใจนะคะที่บันทึกของครูเป็นประโยชน์ต่อการเรียนของนักเรียน จะให้ดีไป "เติมความฟิต พิชิตข้อสอบ" กับครูแป๊วบ้าง เวลาสอบจำทำข้อสอบได้สบายมากค่ะ
ขอบพระคุณมากๆเลยค่ะอาจารย์
บทความนี้ช่วยให้หนูสามารถเข้าใจเรื่องนี้ได้ชัดเจนมากขึ้นค่ะ
ขอบคุณมากๆนะครับ สำหรับถอดความ วสันตดิลก ฉันท์ ครับ