ตามติด "คะลำ" ตอน 3

"คะลำ"วัฒนธรรมที่ถูกลืม

ต่อภาค 3 นะคะ ไม่นึกว่าจะเยอะขนาดนี้ค่ะ ยิ่งหา ยิ่งเยอะ เสียชื่อคนอีสานจริงๆค่ะ

มาดูกันเลยค่ะ

2. ข้อคะลำที่สัมพันธ์กับสถานที่

ในส่วนของคะลำที่สัมพันธ์กับสถานที่ ทั้งที่เป็นสถานที่ซึ่งคนสร้างขึ้นมา เช่น บ้านเรือน วัด หรือสถานที่ตามธรรมชาติ เช่น แหล่งน้ำ ป่าเขาต่างๆ คนอีสานจะมีข้อคะลำกำกับไว้ เพื่อควบคุมพฤติกรรม ความประพฤติให้เหมาะสม สอดคล้องกับสถานที่นั้นๆ เพื่อความสัมพันธ์ที่พึ่งปรารถนาในการอยู่ร่วมกัน และสวัสดิภาพของบุคคลนั้น
ซึ่งข้อคะลำที่นำมาเป็นตัวอย่างประกอบในส่วนนี้เป็นเพียงบางส่วนเท่านั้น เช่น

ข้อคะลำเกี่ยวกับบ้านเรือน

ข้อคะลำที่เกี่ยวข้องกับบ้านเรือนนั้นมีมากมาย ตั้งแต่การเริ่มสร้างบ้านขึ้นมา จนถึงข้อปฏิบัติในระหว่างอยู่ที่บ้าน เช่น
การเลือกไม้ที่จะสร้างบ้าน ห้ามเลือกไม้ที่มีลักษณะดังนี้ มิเช่นนั้นจะคะลำ เช่น
- ต้นไม้ที่มีรูกกลวงระหว่างลำต้น มันคะลำ
- ต้นไม้ที่เสียงดังขณะเกิดการเสียดสี
- ต้นไม้ที่แตกกลางลำต้น
- ต้นไม้ที่ล้มพาดต้นอื่น โดยไม่ตกถึงพื้น
- ต้นไม้ที่แตกเป็นร่อง เป็นทางยาวลงมา
- ต้นไม้ที่มียางไหล หลังจากตัด สร้างบ้านแล้วจะทำให้คนอยู่โศกเศร้าเสียใจอยู่เสมอ
- ต้นไม้ที่ตัดแล้ว ต้นหลุดจากตอก่อนที่ปลายจะตกถึงพื้น เรียกว่าไม้โตนตอ มันคะลำ
- ต้นไม้ที่มีนามไม่เป็นมงคล เช่น ต้นกะบก ต้นกะบาก ต้นตะเคียน (สร้างบ้านอยู่แล้วคนอยู่จะไม่พออยู่พอกินขาดแคลน บกอยู่เสมอ หาอยู่หากินลำบาก และเชื่อว่าต้นตะเคียนมีผีสถิตย์อยู่)
- ปลูกต้นไม้ไม่เป็นมงคลนามในเขตบ้าน เช่น ลั่นทม(จำปา) มะไฟ พุทรา หรือต้นโพธิ์ เชื่อว่าเป็นที่สิงสถิตย์ของผีหรือรุกขเทวดา
- ปลูกต้นมะรุม ลิ้นฟ้า(เพกา) และผักหวานในเขตบ้าน มันคะลำ
- ปลูกต้นยานางในบริเวณลานบ้าน คะลำ
นอกจากนั้นยังมีข้อคะลำเกี่ยวกับบ้านทั้งการสร้างบ้าน และการอาศัยอยู่ในบ้าน เช่น
- อย่าทำบันไดบ้านหันไปทางตะวันตก ทิศผีหลอก มันคะลำ
(ภูมิปัญญาแฝง : เวลาพระอาทิตย์ใกล้ตก แสงจะส่องมาจ้ามองอะไรหรือใครกำลังขึ้นบันไดมา)
- ยกเรือนให้ยกวันเสาร์จะดี ห้ามวันอังคาร วันพุธ และวันพฤหัสบดี มันคะลำ
- อย่าปลูกบ้านขวางตะวัน มันคะลำ
(ภูมิปัญญาแฝง : แสงแดดจะส่องบ้านตอนเช้า และสาย มองอะไรไม่ชัดเจน)
- อย่าปลุกบ้านคร่อมตอ มันคะลำ
(ภูมิปัญญาแฝง : ตออาจจะเป็นปัญหาในอนาคตได้)
- ปลูกบ้านคร่อมจอมปลวก มันคะลำ
(ภูมิปัญญาแฝง : ปลวกอาจจะแทะกินบ้านได้)
- ปลูกบ้านคร่อมทางเดิน มันคะลำ
- ปลูกบ้านกลางพรรษา คะลำ
- นำไม้ที่เคยถูกฟ้าผ่ามาทำเรือน มันกะลำ
- ทำบันไดต้องเป็นจำนวนคี่ ( 5 ,7 ,9)
- เขยหรือสะใภ้อย่าเดินเข้าไปในห้องเปิง หรือห้องห้องนอนพ่อตาแม่ยาย ในคะลำ
(ภูมิปัญญาแฝง : ห้องเปิงถือว่าเป็นห้องพระ หรือห้องเก็บของรักษา ห้องศักดิ์สิทธิ์ และห้องนอนพ่อตาแม่ยายไม่ควรเข้าไป เป็นการแสดงอาการเคารพ มารยาทสังคม)
- อย่านั่งขวางประตู
- อย่านั่งขวางบันได มันคะลำ
- อย่าเดินกระทืบเรือนเสียงดัง มันคะลำ
- อย่าเล่นหมากเก็บ เสือกินหมูในบ้าน มันคะลำ
(ภูมิปัญญาแฝง : เนื่องจากเป็นการละเล่นในงานศพ จึงไม่เหมาะสม เป็นลางไม่ดี และสร้างความรำคาญแก่ผู้อื่น)
- ผู้หญิงร้องเพลงในครัว มันคะลำ จะได้ผัวคนเฒ่าคนแก่
(ภูมิปัญญาแฝง : ปลูกฝังมารยาทอันเหมาะสม)
- อย่านอนใต้ขื่อบ้าน จะคะลำ
- อย่าเต้ากระโดดขาเดียวในบ้าน มันคะลำ
- (ภูมิปัญญาแฝง : อาจจะหกล้ม เสียงดังก่อความรำคาญรบกวนคนอื่น และไม่มีมารยาท)
- อย่านั่งห้อยขาลงข้างล่าง
(ภูมิปัญญาแฝง : อาจจะมีการหยอกล้อดึงขากันเล่น ตกลงมาบาดเจ็บได้รับอันตรายได้)
- อย่าเอามีดฟันต้นเสาบ้าน มันคะลำ
(ภูมิปัญญาแฝง : เป็นการทำลายสิ่งของ และเสียงดังรบกวนคนอื่น)
- อย่าข้ามบันไดทีละหลายขั้น มันคะลำ
(ภูมิปัญญาแฝง : อาจพลาดตกลงมาเป็นอันตรายได้)
- อย่าแบกฟืนขึ้นเฮือน มันคะลำอย่าเล่นงัวตึงตังเทิงเฮือน มันคะลำ
- ห้อยโหนประตูบ้าน คะลำ
- เปิดหน้าต่างบ้านนอน คะลำ
- ใช้เท้าเปิด ปิดประตู คะลำ
- เอาผ้าถุงพาดตากหน้าต่างเรือน คะลำ
รวมทั้งข้อปฏิบัติเมื่อไปยังสถานที่ต่างๆ ห้ามไปล่วงกระทำหรือไม่นำพาแล้ว ถือว่าเป็นคะลำ

ข้อคะลำเกี่ยวกับสถานที่อื่นๆ

- เข้าวัดเว้าเสียงดัง มันคะลำ
(ภูมิปัญญาแฝง : ให้สำรวม เป็นมารยาทสังคม)
- ขี่ม้าเข้าในเขตวัด คะลำ
- เลี้ยงวัว ควายในวัดคะลำ
- ผู้หญิงอย่าไปม่อ(ใกล้)พระ มันคะลำ
- อย่านั่งเบาะพระ มันคะลำ
- อย่าอุ้มลูกใส่บาตร มันคะลำ
(ภูมิปัญญาแฝง : เด็กอาจปัดข้าวของเสียหาย ตกหล่นได้ รวมทั้งไม่เหมาะสม)
- บ่ให้ครุบเซิงเอาที่วัด มันคะลำ
- บ่ให้นั่งขัดสมาธิเวลาฟังเทศน์
- ใส่หมวก โพกผ้าเข้าวัด คะลำ มันสิหัวล้าน
- ยิงนกในบริเวณวัด คะลำ
- สวมรองเท้าเวลาตักบาตร และสรงน้ำพระ คะลำ
- หนุ่มสาวพลอดรักกันในวัดและสถานที่สักการะบูชา คะลำ
- ขณะพายเรือไปหลายๆคนห้ามพูดตลกขบขัน คะลำ
- เข้าป่าอย่าพูดถึงสัตว์ร้าย คะลำ
- เข้าป่าได้ยินเสียงร้องเรียกชื่อตนเองห้ามขานรับ
- บ่ให้เยี่ยวลงน้ำ มันคะลำ
- บ่ให้ตัดต้นไม้ดอนปู่ตา คะลำ
- อย่าลากไม้ในป่า คะลำ
- ปัสสาวะลงน้ำ มันคะลำ
- ซักผ้าในแม่น้ำ คะลำ
เป็นต้น

อ้างอิงจาก

http://www.isan.clubs.chula.ac.th/th/index.php

http://www.pantown.com/board.php?id=6197&area=1&name=board6&topic=8&action=view

[ครู ป.1]

กติกาชาวบ้าน นะพี่ว่า ทำแล้วไม่ดี ก็คือ"คะลำ"

[หนานเกียรติ]

ตามติดมาดูครับ

ขออ่านก่อนอย่างละเอียดละออ แล้วจะแบ่งปันความเห็นครับ