การวิเคราะห์ข้อมูลทางระบาดวิทยา
เครื่องมือพื้นฐานที่ใช้ในการวัด
1. การนับ หรือ จำนวน เป็นวิธีการที่ง่ายที่สุดในการวัดปริมาณ หมายถึง จำนวน ของเหตุการณ์ ที่เกิดขึ้นจริง ในกลุ่มประชากรที่ศึกษา หรือ มี ลักษณะบางสิ่งบางอย่างร่วมกัน ณ พื้นที่ที่กำหนดและในระยะเวลาที่ศึกษา
2. อัตรา อัตราส่วน สัดส่วน (Rate ,Ratio,Proportion)
อัตรา (Rate)
คือ เครื่องมือวัดโอกาสที่เป็นไปได้ ของการเกิดหรือการเปรียบเทียบจำนวนความถี่ของการเกิดโรค
หรือเหตุการณ์ใดๆ หรือลักษณะบางอย่างในกลุ่มประชากรที่ศึกษา อัตราเป็นรูปแบบหนึ่งของสัดส่วนที่รวมเอาเรื่องเวลาเข้ามาคิดด้วย เป็นการวัดการเกิดโรคขั้นพื้นฐาน ซึ่งประกอบด้วย
1. ตัวเศษ (Numerator) เป็นจำนวนผู้ป่วยหรือจำนวนเหตุการณ์ที่เกิดขึ้น
2. ตัวส่วน (Denominator) เป็นจำนวนประชากรที่เสี่ยงต่อการเกิดโรคหรือเหตุการณ์ที่สนใจนั้นๆ หรือ จำนวนประชากรที่ศึกษา
3. เวลา (Time) คือ ช่วงเวลาที่ทำการเฝ้าสังเกตหรือเก็บข้อมูล
เมื่อ k คือ ค่าคงที่ซึ่งมีค่าเท่ากับ 100 หรือ 1,000 หรือ 100,000 แล้วแต่ความเหมาะสม (10n )
Rate = จำนวนครั้งของเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นในช่วงเวลาที่กำหนด X k
จำนวนผู้ที่เสี่ยงต่อเหตุการณ์ดังกล่าวในช่วงเวลาที่กำหนด
อัตราส่วน (Ratio)
อัตราส่วน คือ ค่าเปรียบเทียบระหว่างตัวเลข 2 จำนวน หรือ เหตุการณ์ 2 เหตุการณ์ โดยที่เลขเศษไม่ได้เป็นส่วนหนึ่งของเลขตัวส่วน
Ratio = X/Y * k = X/Y = X:Y
X= จำนวนเหตุการณ์ ประชากร ฯลฯ ซึ่งมีลักษณะเฉพาะ
Y= จำนวนเหตุการณ์ ประชากร ซึ่งมีลักษณะเฉพาะต่างจาก X
k=1
สัดส่วน (Proportion)
เป็นการวัดร้อยละของการกระจาย ของเหตุการณ์ ย่อยจากเหตุการณ์ทั้งหมด
Proportion = X/Y * k
X= จำนวนเหตุการณ์ หรือ ประชากร
Y= จำนวนเหตุการณ์หรือประชากร
k = 100
ตัววัดทางระบาดวิทยา (Parameter)
การวัดการเกิดโรคในประชากร
การนับจำนวนสัตว์ป่วย
การแบ่งลักษณะประชากรในทางระบาดวิทยา
หมายถึง ประชากรที่ไม่มีการเพิ่มจำนวนจากการเกิดและลดจำนวนจากการตายเท่านั้น ดังนั้น ฝูงสัตว์ที่เป็นประชากรปิด คือ ฝูงสัตว์ที่ไม่มีการนำสัตว์ใหม่เข้ามาเพิ่ม และไม่มีการนำสัตว์ออกจากฝูง
หมายถึง ประชากรที่มีการเพิ่มจำนวนจากการเกิดหรือการซื้อสัตว์มาเพิ่ม และมีการลดจำนวนจากการตาย หรือ การขายสัตว์ ทำให้จำนวนประชากรคงที่เมื่อทำการศึกษาเป็นเวลานาน
ความชุก (Prevalence)
1.Point Prevalence สัดส่วนของสัตว์ป่วย ณ จุดเวลาหนึ่ง
2.Period Prevalence สัดส่วนของสัตว์ป่วยในช่วงเวลาหนึ่ง
ความชุก = จำนวนสัตว์ป่วย/จำนวนสัตว์ทั้งหมด
อุบัติการณ์ (Incidence)
คือ สัดส่วนของสัตว์ที่ล้มป่วยในช่วงระยะเวลาหนึ่ง แบ่งเป็น
1. ความเสี่ยง (Cumulative incidence : Risk ) คือ สัดส่วนของสัตว์ปกติที่ล้มป่วยภายในช่วงเวลาที่ทำการศึกษา ดังนั้น หากทำการศึกษาเป็นเวลานาน ย่อมพบว่า ความเสี่ยงของการเกิดโรคสูงขึ้นด้วย ความเสี่ยง อาจหมายถึง ค่าเฉลี่ยของ ความเสี่ยงของการเกิดโรคในเวลาที่กำหนด อาจใช้ทำนายภาวะสุขภาพของสัตว์ตัวใดตัวหนึ่ง
ความเสี่ยง = จำนวนสัตว์ที่ล้มป่วย / จำนวนสัตว์เฉลี่ยในช่วงเวลานั้น
2. อัตราการป่วย (Incidence density)
เป็นความเร็วของการล้มป่วยของสัตว์ ตัวหารของอุบัติการณ์มักแสดงด้วยปริมาณ ผลคูณระหว่างจำนวนสัตว์กับ ผลคูรระหว่างจำนวนสัตว์กับเวลา (Animal time) ซึ่ง หมายถึง ผลรวมของระยะเวลาที่ทำการศึกษาสัตว์แต่ละตัว ที่ยังไม่ป่วย อัตราการป่วยอาจไม่สามารถแปลความหมายสำหรับสัตว์ตัวใดตัวหนึ่ง แต่ใช้บอกอัตราเร็วของการป่วยในประชากรสัตว์ได้
อัตราการป่วย = จำนวนสัตว์ที่ล้มป่วย/ผลรวมของเวลาที่สัตว์ที่มีความเสี่ยงแต่ละตัวอยู่ในฝูง
3.อัตราการป่วยเบื้องต้น (Attack rate ) สัดส่วนของสัตวืที่ล้มป่วยเมื่อระยะเวลาที่มีความเสี่ยงสั้น เช่น มีเวลาที่สัมผัสเชื้อสั้น หรือ มี ความเสี่ยงที่จะเกิดโรคในช่วงเวลาสั้นๆ เช่น ช่วงใกล้ตกลูก
เป็นต้น
อัตราการป่วยเบื้องต้น = จำนวนสัตว์ที่ล้มป่วยด้วยโรคระบาด/จำนวนสัตว์ที่มีความเสี่ยง
4.อัตราการป่วยระลอกสอง (Secondary attack rate ) สัดส่วนของสัตว์ ป่วย ที่ป่วยเนื่องจาก สัมผัสกับสัตว์ป่วยระลอกแรก บอกความสมารถในการติดต่อของโรค
อัตราการป่วยระลอกสอง = จำนวนสัตว์เลี้ยงที่ป่วยใหม่/
(จำนวนสัตว์ทั้งหมด-จำนวนสัตว์ป่วยในระยะแรก)
อัตราการตาย
อัตราการตาย (Mortality) เป็นตัววัดที่มีลักษระเหมือนกับอุบัติการณ์ แต่นับจำนวนสัตว์ที่เสียชีวิตจากโรคแทนที่จะเป็นสัตว์ป่วย แบ่งเป็น
1. ความเสี่ยงของการตาย (Cumulative mortality risk) มีลักษณะและ วิธีการคำนวณเหมือนความเสี่ยง (Cumulative incidence) แต่ ตัวตั้งเป็นจำนวนสัตว์ที่ตายจากโรคหนึ่งในช่วงเวลาหนึ่ง และตัวหารเป็นจำนวนสัตว์ที่จะเสียชีวิต
2. อัตราการตาย (Mortality density rate) เป็นตัววัดที่มีลักษณะเหมือนอัตราการป่วย (Incidence rate) ตัวตั้งเป็นจำนวนสัตว์ที่ตาย และตัวหารเป็นผลรวมเวลาที่สัตว์มีความเสี่ยงทั้งที่ป่วยและไม่ป่วย
อัตราการตาย = จำนวนสัตว์ที่ตาย/ผลรวมของเวลาที่สัตว์ที่มีความเสี่ยงแต่ละตัวอยู่ในฝูง
3.อัตราตาย (Date rate) เป็นอัตราการตายของโรคทุกโรคในประชากร
4.อัตราการป่วยตาย (Case fatality rate) เป็นโอกาสที่สัตว์ซึ่งป่วยด้วยโรคใดโรคหนึ่งจะเสียชีวิตจากโรคนั้น ใช้บอกความรุนแรงของโรค
อัตราการป่วยตาย = จำนวนสัตว์ที่ตาย /จำนวนสัตว์ที่ป่วยทั้งหมด
ตัวอย่าง
จากการศึกษาทางสัตวแพทย์ เกี่ยวกับการระบาดของโรค X ซึ่งโรคนี้เมื่อสัตว์ป่วยแล้ว มีทั้งรายที่หายจากการเป็นโรค และมีภูมิต้านทานตลอดชีวิต และมีทั้งรายที่ตาย จากการสสำรวจ สัตว์ฝูงหนึ่ง โดยเริ่มทำการสำรวจ ณ วันที่ 1 มิถุนายน 2551 ซึ่งเป็นวันที่เริ่มมีการระบาดของโรค และมีการสำรวจอีกครั้งในวันที่ 1 มิถุนายน 2552 ได้ข้อมูลต่างๆ ดังนี้
ข้อมูล
-ความชุก ณ วันที่ 1 มิถุนายน 2551
ความชุก = จำนวนสัตว์ป่วย/จำนวนสัตว์ทั้งหมด
= 100/600
= 16.7 %
-ความเสี่ยง ณ 1 มิถุนายน 2551
ความเสี่ยง = จำนวนสัตว์ปกติที่ล้มป่วย / จำนวนสัตว์เฉลี่ยในช่วงเวลานั้น
= 100/600
= 16.7%
-อัตราการป่วย (วันที่ 2 มิถุนายน 2551 - 1 มิถุนายน 2552)
อัตราการป่วย = จำนวนสัตว์ที่ล้มป่วย/ผลรวมของเวลาที่สัตว์ที่มีความเสี่ยงแต่ละตัวอยู่ในฝูง
= 200/ 365
= 0.54 ตัว/วัน
-อัตราการป่วยเบื้องต้น
อัตราการป่วยเบื้องต้น = จำนวนสัตว์ที่ล้มป่วยด้วยโรคระบาด/จำนวนสัตว์ที่มีความเสี่ยง
= 100/500
= 20 %
-อัตราการป่วย ระลอกสอง
อัตราการป่วยระลอกสอง = จำนวนสัตว์เลี้ยงที่ป่วยใหม่
(จำนวนสัตว์ทั้งหมด-จำนวนสัตว์ป่วยในระยะแรก)
= 200/500
= 40%
-อัตราการตาย (วันที่ 2 มิถุนายน 2551 - 1 มิถุนายน 2552)
อัตราการตาย = จำนวนสัตว์ที่ตาย/ผลรวมของเวลาที่สัตว์ที่มีความเสี่ยงแต่ละตัวอยู่ในฝูง
= 120/365
= 0.32 ตัว/วัน
-อัตราการป่วยตาย ณ วันที่ 1 มิถุนายน 2552
อัตราการป่วยตาย = จำนวนสัตว์ที่ตาย /จำนวนสัตว์ที่ป่วยทั้งหมด
=120/300
= 40 %
ความสัมพันธ์ระหว่างอุบัติการณ์และความชุก
ความชุกของโรคในประชากร ขึ้นอยู่กับอัตราการเพิ่มขึ้นและลดลงของสัตว์ป่วย จากประชากรทั้งหมด อัตราการเพิ่มขึ้น ของสัตว์ป่วยขึ้นกับอุบัติการณ์ และ อัตราการลดลง ของสัตว์ป่วยขึ้นกับ อัตราการหายจากโรค
ไม่มีความเห็น