การปฏิรูปการปกครองสมัยพระบรมไตรโลกนาถ ภาคสรุป

การปฏิรูปการปกครองสมัยพระบรมไตรโลกนาถ

การบริหารราชการแผ่นดินในอยุธยาตอนต้น มีกรมใหญ่ 4 กรม เรียกว่า จตุสดมภ์ กรมเวียง กรมวัง กรมคลัง กรมนา มีหน้าที่ใกล้เคียงกับชื่อนั้น ๆ

การปกครองส่วนภูมิภาคใช้ระบบเมืองลูกหลวงในเขตเมืองชั้นใน เมืองสำคัญเช่น สุพรรณบุรี ลพบุรี เป็นลักษณะแบบนครรัฐมีอิสระในการปกครองตนเอง อยุธยาส่งเจ้านายชั้นสูงไปปกครอง

สาเหตุปัจจัยการปฏิรูปการปกครองของสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ

1. เพื่อความมั่นคงในเสถียรภาพของพระมหากษัตริย์อยุธยา

2. ทรงต้องการควบคุมเมืองลูกหลวงอย่างใกล้ชิด

3. อาณาจักรได้ขยายตัวออกไปมาก คือได้ผนวกเอาอาณาจักรสุโขทัย จำเป็นต้องหาระบบการปกครองให้รัดกุมกว่าเดิม

4. เมืองลูกหลวงเกิดปัญหากับอยุธยามาโดยตลอด

- เมืองลูกหลวงมีอิสระในการปกครองตนเองมากเกินไป การควบคุมจากเมืองหลวงเป็นแบบหลวม ๆ

- กษัตริย์อยุธยาพระองศ์ใดไม่มีความสามารถ ก็จะไม่สามารถควบคุมเมืองลูกหลวงไว้ได้

- เจ้านายชั้นสูงที่ปกครองเมืองลูกหลวงมักจะนำกำลังคนเข้ามาชิงอำนาจในเมืองหลวงบ่อยครั้ง เช่น

- สมเด็จพระราเมศวร ถูก ขุนหลวงพระงั่วผู้ครองเมืองสุพรรณบุรียึดอำนาจ จนพระองศ์ต้องไปครองเมืองลพบุรี

- พระเจ้าทองลันโอรสของขุนหลวงพระงั่ว ถูก พระราเมศวร ผู้ครองเมืองลพบุรียึดอำนาจแล้วจับพระองศ์ประหารชีวิต

- สมเด็จพระรามราชาธิราช ถูก เจ้านครอินทร์ เจ้าเมืองสุพรรณบุรียึดอำนาจ

5. จากการทำศึกกับเขมรหลายครั้ง แต่ละครั้งได้กวาดต้อนพราหมณ์ที่มีความรู้ และวัฒนธรรมการปกครองเข้ามาด้วย

การปฏิรูปการปกครอง

1. จัดการปกครองในส่วนภูมิภาค

- ยกเลิกระบบเมืองลูกหลวงในเขตหัวเมืองชั้นใน เช่นสุพรรณบุรี ลพบุรี

- ลดฐานะให้เป็นเมืองเล็กหรือเมืองจัตวา เรียกรวมกันว่ามณฑลราชธานี

- ยกเลิกการให้เจ้านายไปปกครองเมืองเหล่านั้น

- ส่งขุนนางออกไปปกครองแทน เพื่อรวมอำนาจการปกครองส่วนภูมิภาคมาสู่ศูนย์กลาง เจ้าเมืองมีตำแหน่งเป็นเพียงผู้รั้งไม่ได้เป็นเจ้านายขั้นเต็ม

2. การจัดการปกครองเมืองประเทศราช

- เมืองประเทศราชเช่น สุโขทัย นครศรีธรรมราช ทวาย ตะนาวศรี ได้ถูกผนวกมาเป็นส่วนหนึ่งของอยุธยา เรียกว่าเมืองพระยามหานคร

- จัดการปกครองให้รัดกุมโดยการจัดเจ้านายออกไปปกครอง

- เมืองเหล่านี้มีอำนาจการปกครองในระดับหนึ่ง กึ่งอิสระจากอยุธยา

- เมืองพระยามหานครที่สำคัญที่สุดคือ พิษณุโลก อยุธยาให้ความสำคัญมากเพราะ เป็นที่ฐานมั่นในการในการขยายอำนาจไปยังล้านนาและฐานที่มั่นในการควบคุมอาณาจักรสุโขทัย

3. การจัดการปกครองในส่วนกลาง

- แบ่งการบริหารราชการแผ่นดินออกเป็น 2 ฝ่าย คือฝ่ายทหารและฝ่ายผลเรือน

- ตั่งกรมใหม่อีก 2 กรม เพื่อรับผิดชอบงาน 2 ด้านนี้ กรมมหาดไทย และกรมกลาโหม กรมใหญ่จึงมีเพิ่มเป็น 6 กรมด้วยกัน

- กรมมหาดไทยควบคุมงานทางด้านผลเรือนทั่วราชอาณาจักร รวมถึง จตุสดมภ์ กรมเวียง กรรมวัง กรมคลัง กรมนา ซึ่งเป็นกรมกองเดิมทั้ง 4 ด้วย

- กรมกลาโหมควบคุมงานด้านการทหาร ควบคุมบัญชีไพร่พลที่สังกัดฝ่ายทหารทั่วราชอาณาจักร รวมถึงอาวุธยุทโธปกรณ์ สัตว์พาหนะในใช้ในสงคราม

- กรมกองส่วนใหญ่จึงถูกแบ่งออกออกเป็นฝ่ายทหารและพลเรือน แบ่งตามภูมิภาค เพื่อจัดสรรงานให้เป็นไปตามระเบียบตามลักษณะงาน

- แบ่งอำนาจขุนนางออกเป็นสองฝ่ายให้ถ่วงดุลกัน เพื่อป้องกันไม่ให้บรรดาขุนนางร่วมมือกันได้ จนเป็นภัยต่อราชบัลลังก์

- ในยามศึกสงคราม ทุกกรมกองมีหน้าที่เป็นทหารในการรบ

- จัดระเบียบการปกครองและสังคมโดยกำหนดระบบศักดินา

ผลของการปฏิรูปการปกครอง

1. อยุธยามีเสถียรภาพในการปกครอง การปกครองในส่วนภูมิภาคเป็นไปอย่างรัดกุม

2. เจ้านายถูกควบคุม อำนาจการปกครองตกเป็นสิทธิ์ขาดของกษัตริย์แต่เพียงผู้เดียว กษัตริย์มีความมั่นคง

3. เกิดกรมกองย่อย มากมาย รับผิดชอบงานตามลักษณะของงาน แต่ก็เกิดการทำงานก้าวก่ายและซ้ำซ้อนกัน

4. ภายหลัง เมืองพระยามหานครมีพฤติกรรมต่อต้านและพยายามแยกตัวออกจากเมืองหลวง จนเป็นเหตุทำให้อยุธยาเสียกรุงครั้งที่ 1 และเป็นเหตุให้เกิดการปฏิรูปการปกครองในสมัยของสมเด็จพระนเรศวรมหาราช

วาทิน ศานติ์ สันติ : เรียบเรียง

เขียนใน GotoKnow โดย วาทิน ศานติ์ สันติ
ใน อารยธรรม ประวัติศาสตร์และโบราณคดี

คำสำคัญ (Tags): #กรมกลาโหม#กรมมหาไทย#พระบรมไตรโลกนาถ#เมืองพระยามหานคร

หมายเลขบันทึก: 258622เขียนเมื่อ 1 พฤษภาคม 2009 20:51 น. ()แก้ไขเมื่อ 25 กันยายน 2013 07:47 น. ()สัญญาอนุญาต: ครีเอทีฟคอมมอนส์แบบ แสดงที่มา-ไม่ใช้เพื่อการค้า-อนุญาตแบบเดียวกันจำนวนที่อ่าน