ทอดข้าวสาร : พิธีกรรมสมานฉันท์ชาติ
“ ไปพุ่นกินปลา มาพี่กินข้าว
ฮักกันไว้ ดีกว่าซังกัน “
เนื่องจากสภาพภูมิประเทศที่แสนกันดารในสมัยอดีตและสภาพภูมิอากาศที่ร้อนระอุของภูมิภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ทำให้ผู้คนในแถบนี้มีสภาพอารมณ์ปรวนแปร หงุดหงิดง่าย ดังนั้นปัญหาการทะเลาะวิวาทจึงเกิดขึ้นบ่อยครั้ง ปราชญ์อีสานในสมัยโบราณจึงได้สร้างขนบความเชื่อขึ้นมากมาย เหตุเพื่อสานสามัคคีให้เกิดขึ้นในชุมชนเพื่อแก้ไขปัญหาการทะเลาะเบาะแวง ความระแวงแคลงใจกันและกัน เราจึงเห็นได้ว่าประเพณีวัฒนธรรมในยุคหลัง ๆ เป็นการจัดกิจกรรมโดยอาศัยความเป็นส่วนร่วม ความเป็นน้ำหนึ่งใจเดียวกัน แต่เดิมนั้นเราไม่มีศาสนาก็เอาผีสางนางไม้เป็นหลักยึดเพื่อใช้บังคับทางอ้อมให้คนทำตาม ในกาลต่อมาเมื่อพุทธศาสนาเผยแพร่เข้าสู่บ้านเมือง ก็ได้มีการนำเอาความศักดิ์สิทธิ์ ปาฏิหาริย์ของศาสนามาเป็นสิ่งล่อ
พุทธศาสนาเป็นศาสนาที่มีอิทธิพลแก่ชาวอีสานเป็นอย่างมาก ในเมื่อเข้าสู่กาลพรรษาชาวบ้านก็จัดเทียนถวายพระภิกษุสงฆ์ตามศรัทธาและเมื่อใกล้สิ้นกาลพรรษาแล้ว ชาวบ้านก็จะพร้อมใจกันบริจาคข้าวปลาอาหารแห้งเงินทองเพื่อไปถวายวัดหมู่บ้านอื่น ๆ หรือไปมอบให้แก่หมู่บ้านที่เกิดเหตุภัยธรรมชาติต่าง ๆหรือหมู่บ้านที่ยากจน เรียกว่า “ การทอดข้าวสาร “ บ้านใดที่รับการทอดข้าวสารแล้วเมื่อตนเองพร้อมหรือมีกำลังทรัพย์ข้าวของก็จะกลับมาทอดบ้านที่มาทอดให้บ้านตนเอง
คำว่าทอดนั้น เป็นคำที่แฝงความหมายมากกว่าคำว่าถวาย เพราะนัยยะจริง ๆ แล้วหมายถึง การเชื่อมสัมพันธ์กันระหว่างกลุ่มชุมชน โดยจะมีการขับสวดสรภัญญะอีสานเพื่อเป็นเครื่องเสพงัน(มหรสพ) โดยบ้านที่ไปทอดนั้นจะนำคณะสรภัญญะหมู่บ้านตนเองไปด้วย เพื่อไปขับสวดให้หมู่บ้านที่ตนเองไปทอดข้าวสารฟัง หมู่บ้านที่รับทอดข้าวสารก็จะมีคณะสรภัญญะขับสวดเป็นการต้อนรับเช่นกัน หาได้เป็นการประชันขันแข่งเพื่อให้เกิดการแพ้ชนะไม่ หากแต่เป็นไปเพื่อความสามัคคีเท่านั้นเอง
สถานที่ที่ใช้จัดการทอดข้าวสารนั้นคือ วัด อันเป็นกุศโลบายเพื่อให้ศาสนาเป็นเครื่องยึดเหนี่ยวให้จิตใจผู้ร่วมงานเป็นน้ำหนึ่งใจเดียวกัน ดังคำกลอนอีสานที่ว่า อันบุญนี่ ศีลธรรมกุศล บุญบุญนี่สร้างคน ประชาชนเมืองบ้าน บุญนี่เป็นบุญตุ้ม สามัคคีกลมแก่น ฝังสายจิตแน่นแฟ้น แก่นมั่นบ่มีลืม บ้านพุ้นพี้ ไปมาหาสู่ บ้านเมืองฮ่มอยู่ได้ เจริญบ้านฮุ่งเฮือง ถอดความได้ว่า บุญที่ทำนี้เป็นบุญสร้างคนให้มีความกลมเกลียวเหนียวแน่น สร้างความสัมพันธ์ระหว่างหมู่บ้านไปมาหาสู่กัน บ้านเมืองก็จะเจริญรุ่งเรือง
เราจะเห็นได้ว่าพิธีกรรมทอดข้าวสาร เป็นเพียงกุศโลบายอย่างหนึ่งที่ปราชญ์โบราณได้สร้างขึ้นอันมีจุดประสงค์เพื่อให้เกิดความสามัคคีระหว่างคนต่อคน ชุมชนต่อชุมชน เมื่อเป็นเช่นนี้แล้วจึงกล่าวได้ว่า การทอดข้าวสาร จึงเป็นพิธีกรรมเพื่อความสมานฉันท์ชาติโดยแท้จริง
ความเห็น (4)
เป็นความรู้ที่เยี่ยมมากครับ อีสานแห่งสุวรรณภูมิ เคยเป็นดินแดนเก่าแก่ที่ปรากฎหลักฐานและตำนานพระพุทธศาสนามากมาย จนบางคนสันนิฐานว่า "ชมพูทวีป" น่าจะมีขอบเขตครอบคลุมถึงภาคอีสานของไทยก็อาจเป็นได้ คำกล่าวเกี่ยวกับพืชพันธุ์ธัญญาหารในสมัยพุทธกาลในพระไตรปิฏกก็มีในอีสานปัจจุบัน ที่เด็ดที่สุดก็คือ พระพุทธเจ้าฉันข้าวเหนียวนะครับ ไม่ใช่โรตี!!!
เห็นด้วยครับที่ว่าอีสานเป็นดินแดนแห่งพุทธที่แท้จริง ดูจากพระอรหันต์ไทย ส่วนใหญ่เรียนรู้จากครูบาอาจารย์สายอีสานทั้งนั้นเลย
ได้ความรู้ครับ ชอบเรื่องภูมิปัญญามาก
ขอบคุณครับท่านอาจารย์