หม่อน สมุนไพร แชมเปี้ยน

หม่อน สมุนไพร แชมเปี้ยน

วิโรจน์ แก้วเรือง

ชื่อวิทยาศาสตร์ Morus spp.

ชื่อสามัญ Mulberry หม่อน มอน (อีสาน) ซึมเฮียะ (จีน)

ชื่อวงศ์ Moraceae วงศ์เดียวกับ ปอสา ขนุน ไทร

 

หม่อน เป็นหนึ่งในพืชสมุนไพร ที่กระทรวงสาธารณสุขประกาศให้เป็นผลิตภัณฑ์แชมเปี้ยน (Product Champion) จากทั้งหมด 11 ชนิดพืช ได้แก่ กาวเครือขาว กระชายดำ กระเจี๊ยบแดง ส้มแขก ชุมเห็ดเทศ พริกไทย หม่อน บัวบก ขมิ้นชัน ฟ้าทะลายโจร ไพลและลูกประคบ แต่วันนี้เราคงจะคุยกันเฉพาะเรื่องหม่อนเท่านั้น ถ้าท่านสนใจพืชสมุนไพรชนิดอื่นๆก็สามารถติดตามได้จากข่าวคราวของกระทรวงสาธารณสุขนะครับ เมื่อหม่อนเป็นหนึ่งในพืชสมุนไพรสำคัญของประเทศ อันเกิดจากผลงานวิจัยของผมและคณะ ตั้งแต่ปี 2535 เป็นต้นมา ในการศึกษาหาประโยชน์จากหม่อน จากเดิมมีการนำไปใช้เลี้ยงไหมเพียงอย่างเดียว ใครบ้างจะไม่ภูมิใจที่ทำให้เกษตรกรมีทางเลือกในการประกอบอาชีพมากขึ้น สามารถเพิ่มมูลค่าวัตถุดิบ และที่สำคัญชาใบหม่อนทำให้ผู้ป่วยโรคเบาหวานลดการรับประทานยาแผนปัจจุบัน ลดการนำเข้ายารักษาโรคเบาหวานที่เป็นโรคเรื้อรังได้ส่วนหนึ่ง และเป็นเครื่องดื่มบำรุงสุขภาพของบุคคลทั่วไป เราลองมารู้จักต้นหม่อนกันดีกว่า

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ หม่อนเป็นไม้ยืนต้นมีความสูงประมาณ 10-15 เมตร แต่ที่เราเห็นหม่อนเป็นต้นเตี้ยๆคล้ายไม้พุ่มเพราะมีการตัดแต่งให้ต้นมีขนาดเหมาะสม และสะดวกในการเก็บใบหม่อนไปเลี้ยงไหม เปลือกลำต้นมีสีน้ำตาลอ่อน ใบเดี่ยวสีเขียวเข้ม เป็นรูปใบโพธิ์ ขอบใบอาจเว้าในหม่อนบางพันธุ์ ดอกมีขนาดเล็ก ดอกย่อย มี 4 กลับ ออกตามซอกใบยาวราว 1 นิ้ว ผลเป็นผลรวม เมื่อสุกมีสีม่วงแดงถึงดำ

สรรพคุณตามตำราแพทย์แผนไทยและแผนจีน

ใบ ต้มดื่ม แก้ไข้ตัวร้อน ร้อนในกระหายน้ำ แก้ไอ ระงับประสาท ขับเหงื่อแก้เจ็บคอ ต้มเอาน้ำล้างตา (ต้องรอให้น้ำเย็นก่อนนะ มิฉะนั้นอาจหายทั้งโรคและลูกตา) แก้ตาแดง ตาแฉะ ตาฟ้าฟาง แต่ไม่แก้โรคตาขาวนะขอรับ ใช้แก้โรคติดเชื้อในระบบทางเดินหายใจ ขับร้อนจากปอด ไอแห้ง เวียนศรีษะ ต้มดื่ม แก้ไข้ตัวร้อน ร้อนในกระหายน้ำ แก้ไอ ระงับประสาท ขับเหงื่อแก้เจ็บคอ ต้มเอาน้ำล้างตา (ต้องรอให้น้ำเย็นก่อนนะ มิฉะนั้นอาจหายทั้งโรคและลูกตา) แก้ตาแดง ตาแฉะ ตาฟ้าฟาง แต่ไม่แก้โรคตาขาวนะขอรับ ใช้แก้โรคติดเชื้อในระบบทางเดินหายใจ ขับร้อนจากปอด ไอแห้ง เวียนศรีษะ

ต้มดื่ม แก้ไข้ตัวร้อน ร้อนในกระหายน้ำ แก้ไอ ระงับประสาท ขับเหงื่อแก้เจ็บคอ ต้มเอาน้ำล้างตา (ต้องรอให้น้ำเย็นก่อนนะ มิฉะนั้นอาจหายทั้งโรคและลูกตา) แก้ตาแดง ตาแฉะ ตาฟ้าฟาง แต่ไม่แก้โรคตาขาวนะขอรับ ใช้แก้โรคติดเชื้อในระบบทางเดินหายใจ ขับร้อนจากปอด ไอแห้ง เวียนศรีษะ ผล ทำให้ชุ่มคอ บำรุงไต ดับร้อน แก้ธาตุไม่ปกติ เวียนศรีษะ หูอื้อ ใจสั่น นอนไม่หลับ ผมและหนวดงอกก่อนวัย เบาหวาน ท้องผูก เป็นยาระบายอ่อนๆ ทำให้ชุ่มคอ บำรุงไต ดับร้อน แก้ธาตุไม่ปกติ เวียนศรีษะ หูอื้อ ใจสั่น นอนไม่หลับ ผมและหนวดหงอกก่อนวัย เบาหวาน ท้องผูก เป็นยาระบายอ่อนๆ

ราก แก้อาการขัดเบา บวมน้ำ อาการไอที่มีเสมหะสีเหลือง หอบเนื่องจากติดเชื้อในปอด ขับพยาธิ และลดความดันโลหิต

กิ่ง แก้อาการปวดข้อ กล้ามเนื้อและอาการหดเกร็งของแขนขา โดยเฉพาะอาการปวดข้อบริเวณบ่าและแขน

สารสำคัญทางสมุนไพร

ใบ มีสาร rutin, quercetin, isoquercitin, moracetin, kaempferol, -sitosterol, -sitosterol- -D-glucoside, campesteril, lupeol, myo-inositol, inokosterone, guaiacol, phenol, eugenol, fumaric acid, palmitic acid, sucrose, fructose, glucose, folic acid, choline, vitamin A, B1, B2, moracin, mulberroside F, 2-O- -D-galactoparanosyl-1-deoxynojirimycin, 1-deoxynojirimycin มีสาร rutin, quercetin, isoquercitin, moracetin, kaempferol, -sitosterol, -sitosterol- -D-glucoside, campesteril, lupeol, myo-inositol, inokosterone, guaiacol, phenol, eugenol, fumaric acid, palmitic acid, sucrose, fructose, glucose, folic acid, choline, vitamin A, B1, B2, moracin, mulberroside F, 2-O- -D-galactoparanosyl-1-deoxynojirimycin, 1-deoxynojirimycin

เปลือกราก มีสาร morusin, cyclomorusin, mulberrin, cyclomulberrin, mulberrochromone, cyclomulberrochromone, saggenones A, B, C, D, E, kuwanons A, B, D, E, F, G, H, I, K, l, mulberrofurans A, B, K, M, N, O, P, G, 1-deoxynojirimycin, scopoletin, umbelliferone, -& -amyrin, tannin, betulinic acid, undecaprenol, dodecaprenol

ผล มีสาร rutin, anthocyanins, vitamins B1, B2, C, tannin, cyanidin, proteins, sugar, fatty acids, volatile oil ซึ่งประกอบด้วย cineol และ geraniol

กิ่งหม่อน มีสาร 2-oxyresveratol, morin, dihydromorin, maclurin, 2,4,6,4¢ -tetreahydroxy-benzophenone, mulberrin, mulberrochromene, cyclomulberrin, cyclomulberrochromene, tetrahydroxystilbene, dihydrokaempferol, tannin, succinic acid, adenine, sugar มีสาร 2-oxyresveratol, morin, dihydromorin, maclurin, 2,4,6,4 -tetreahydroxy-benzophenone, mulberrin, mulberrochromene, cyclomulberrin, cyclomulberrochromene, tetrahydroxystilbene, dihydrokaempferol, tannin, succinic acid, adenine, sugar

ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา

จากการวิจัยของไทยและทั่วโลก พบหม่อนมีฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา ได้แก่ ใบมีฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระ ฤทธิ์ลดน้ำตาลในเลือด ลดความอ้วน ยับยั้งการสร้างเม็ดสีผิว ฤทธิ์ลดความดันโลหิต ฤทธิ์ต้านเชื้อแบคทีเรีย

ผล มีฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระ

ราก มีฤทธิ์ต้านเชื้อเอชไอวี (HIV) ฤทธิ์ลดความดันโลหิต ฤทธิ์ต้านเชื้อรา แบคทีเรียที่ทำให้ฟันผุ เชื้อไวรัส ฤทธิ์ในการแก้ไอ ขับปัสสาวะ อาการบวม และเป็นยาสงบประสาทในสัตว์ทดลอง

กิ่ง มีฤทธิ์ยับยั้งเอนไซม์ไทโรซิเนส (tyrosinase) และการสร้างเมลานิน (เม็ดสี) ทำให้ผิวขาว

พิษวิทยา ข้อห้ามใช้ ข้อควรระวังและอาการข้างเคียง

การทดลองในหนูถีบจักร ไม่พบความเป็นพิษ และผลข้างเคียง เพียงมีผู้บริโภคชาใบหม่อนที่ความดันโลหิตต่ำมาแจ้งให้ทราบว่า การดื่มชาใบหม่อน จะทำให้รู้สึกหน้ามืดและวิงเวียนศีรษะ อาจเป็นเพราะชาใบหม่อนมีฤทธิ์ทำให้ความดันโลหิตของผู้ดื่มลดต่ำมากขึ้นไปอีกส่งผลให้เกิดอาการดังกล่าว ซึ่งเป็นอาการของผู้มีความดันโลหิตต่ำ

เราได้รู้จักต้นหม่อนและฤทธิ์ของมันว่ามีมากมายเพียงใด พอจะขนานนามว่า “หม่อน พืชมหัศจรรย์” ได้แล้วใช้ไหมครับ วันนี้ท่านใช้ประโยชน์จากส่วนใดส่วนหนึ่งของต้นหม่อนแล้วหรือยัง และไม่สนใจปลูกต้นหม่อนไว้ใช้สอยริมรั้วบ้านบ้างหรือครับ ถ้าสนใจติดต่อขอกับเราได้ที่ศูนย์นวัตกรรมไหม อ้อ! อย่าลืมติดต่อล่วงหน้าเพื่อให้เวลาเราเตรียมพร้อมก่อนจะได้ไม่ผิดหวัง สวัสดี

---

 

บรรณานุกรม

กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก. 2548. สมุนไพรไทยก้าวไกลสู่สากล. 162 หน้า.

คณะกรรมการผู้เชี่ยวชาญการถ่ายทอดเทคโนโลยีและประสานประโยชน์ด้านการใช้สมุนไพร. 2547.

สมุนไพรไทยจีน. มูลนิธิกรมวิทยาศาสตร์การแพทย์. 144 หน้า.