ความเชื่อข้อห้ามขึดล้านนา : อดีต ปัจจุบัน อนาคต(๗)

   ส่วนขึดหลวงนั้น จะต้องปฏิบัติใครจะละเมิดไม่ได้ เพราะถ้าเกิดความเดือดร้อนก็เกิดทั้งหมู่บ้าน ทั้งเมือง จึงห้ามเด็ดขาด ขึดหลวงบางชนิดก็แก้ไม่ตก คือส่งก็ไม่ได้ถอนก็ไม่ได้ แต่ขึดหลวงทางเหนือที่รู้กันจะมีอยู่ 7 ประการ ได้แก่  ถมสมุทร  ขุดกระแส  แหม่รูทวาร รานสะหรี ตีอก ปกกะโดงค้างตุง เก่าถมใหม่

                   1 . ถมสมุทร  คือ ถมสระหนอง ถมลำห้วย ถมลำเหมือง ถมบ่อน้ำ ถมหลุม รวมถึงการปิดถนน ปิดทางเดิน

                  2. ขุดกระแส  คือ การขุดแม่น้ำ ขุดเหมืองใหม่เพื่อเปลี่ยน ทิศทางเดินของกระแสน้ำให้เป็นประโยชน์แก่ตัวเอง แต่เป็นการสร้างความเดือดร้อนให้ผู้อื่น

                  3. แหม่รูทวาร คือ การย้าย การเปลี่ยน การขยาย เช่นประตูเมืองประตูบ้าน หรือการขยับขยายออกของถนนหรือทางเดิน

                  4. รานสะหรี คือ การตัดต้นไม้อันเป็นศรีเมือง หรือการตัดรานต้นโพธิ์ที่ได้รับการบวชแล้ว และหมายถึงการห้ามทำลายธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมภายในชุมชน

                  5. ตีอก คือ การม้างทำลายทั่งที่ใช้ในการตีเหล็ก และสิ่งที่ถือเป็นของมีคุณค่า หรือสถานที่ที่มีความศักดิ์สิทธิ์เป็นที่เคารพนับถือของชุมชนหรือบ้านเมือง

                  6. ปกกะโดงค้างตุง คือ การตัดกิ่งไม้ริมทางและนำเอาตุงไปแขวน ไม่ให้เอาโคมไฟไว้ในบ้านให้บูชาไว้ในวัด จุดมุ่งหมายเพื่อการห้ามปรามบุคคลต่าง ๆ ให้ระมัดระวังพฤติกรรมที่ไม่รู้จักที่ต่ำที่สูงหรือการกระทำสิ่งต่าง ๆ อย่างขาดความเคารพยำเกรง ตลอดถึงการห้ามละเมิดสิทธิส่วนบุคคลของกันและกัน

                    7.  เก่าถมใหม่ คือ การขุดเอาดินจากที่นาจากดอย จากจอมปลวก จากกลางบ้านมาถมที่จะปลูกสร้างบ้านเรือน พ่อแม่ละสมบัติไว้ให้แต่ไม่ใช้ แต่กลับเอาไปขายก็ถือว่าเป็นขึดหลวง

                    นอกจากนั้นสถาบันวิจัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่(คมเนตร   เชษฐพัฒนวนิช,(บก.), 2539)ได้จัดหมวดหมู่ในเรื่องขึดไว้เป็น 11 หมวดใหญ่ คือ ขึดเกี่ยวกับเมืองและองค์ประกอบของบ้านเมือง ขึดเกี่ยวกับศาสนสถาน พระพุทธรูปและศรัทธาวัด ขึดเกี่ยวกับพื้นที่สาธารณะ และจอมปลวก  ขึดเกี่ยวกับพื้นที่การเกษตร และกิจกรรมที่เกี่ยวข้อง ขึดเกี่ยวกับต้นไม้และสัตว์ ขึดเกี่ยวกับคามเคหะ ขึดเกี่ยวกับการปฏิบัติตนของบุคคล ขึดเกี่ยวกับคนตายและการจัดพิธีศพ ขึดเกี่ยวกับกิริยามารยาทของบุคคล ขึดหรืออุบาทว์ที่เป็นเหตุการณ์ผิดปกติ หรือแปลกประหลาดที่ไม่ค่อยพบเห็น (อ่านรายละเอียดเพิ่มจากหนังสือเรื่องขึดข้อห้ามในล้านนา, 2539,หน้า 1-187)

[องอาจ อินต๊ะขัตย์]

ขอบคุณมากครับ ทำให้ผมและคนรุ่นใหม่หลายๆ คนเข้าใจข้อห้ามของพื้นถิ่นบ้านเราและจะนำความรู้ที่ได้ไปปฏิบัติและเผยแพร่ต่อไป