เดินไปหาทางตัน ทั้งที่ทางไม่ตัน (ตอนที่ 1) มีทางออกที่ต้องคิด

“ความสวยงาม และประโยชน์ทั้งหลายที่เกิดแก่มนุษย์โลก ล้วนแล้วแต่มาจากคำว่า ศิลปะทั้งสิ้น ยิ่งถ้าเป็นวาทศิลป์ด้วยแล้ว ช่างมีความไพเราะจับใจ จริง ๆ”

 

เดินไปหาทางตัน

ทั้งที่ทางไม่ตัน

(ตอนที่ 1) มีทางออกที่ต้องคิด

ชำเลือง มณีวงษ์ ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านเพลงพื้นบ้าน

          บนเส้นทางที่ทำเอาไว้ให้คนเดินอาจจะมีเฉพาะ และมีหลากหลายให้เลือกอย่างมากมาย สุดแล้วแต่ว่าใครจะเลือกเดินสายใดจะแยกออกไปทางไหนตามความต้องการ ตามความสามารถ ตามความถนัด มนุษย์มีความสามารถพิเศษ โดยสามารถคิดสร้างสรรค์สิ่งใหม่ ๆ ขึ้นมารองรับความต้องการของตนเองและช่วยพยุงสังคมให้อยู่รอดได้ เป็นความห่วงหาอาธรที่แสดงถึงความมีน้ำใจอย่างสูงส่ง ภาพเหล่านี้อาจมองหายากมากขึ้นในสังคมยุคปัจจุบัน ทั้งนี้เพราะมนุษย์เราต้องช่วงชิงไหวพริบ ความได้เปรียบย่อมที่จะทำให้เกิดประโยชน์ต่อผู้นั้นได้เป็นอย่างมาก

           ถึงอย่างไรก็ตาม ยังมีคนอีกเป็นจำนวนมาก (กลุ่มเล็ก ๆ) ที่อยู่ปะปนกับบุคคลทั่วไป แต่ไม่พยายามที่จะดิ้นรนเพื่อช่วงชิงเอาความได้เปรียบนั้นมาเป็นของตนเอง แต่กลับมีการแบ่งปัน อุดหนุนจุนเจือแก่ผู้ที่ด้อยโอกาสมากกว่าอย่างสม่ำเสมอ และตลอดมา  มนุษย์เราเรียกร้องขอความเป็นธรรมกันอยู่เสมอ เรียกร้องขอให้มีความถูกต้อง เรียกร้องขอความเห็นใจ เรียกร้องขอใช้สิทธิ์ที่ตนเองมีอยู่ และที่สำคัญ เมื่อมาถึงยุคนี้ เราเรียกร้องหาความมีคุณธรรมกันมาก คนรุ่นเก่า ๆ อย่างพ่อคุณวัน มีชนะ (คุณตาของผม) ท่านเคยเล่าให้ผมฟังว่า “คนในสมัยก่อน ถึงแม้ว่าเขาจะเป็นโจร ปล้นจี้ เขาก็มีคุณธรรม ไม่ปล้นพระปล้นเณร ไม่รังแกคนจน กลับให้ความช่วยเหลืออีกต่างหาก” มันเกิดอะไรขึ้นกับหลาย ๆ เรื่องราวและเหตุการณ์ในปัจจุบันนี้ 

          แล้วต่อไปอีก 5 ปี 10 ปี 100 ปี และต่อ ๆ ไป เหตุการณ์จะมิได้รุนแรงมากไปกว่านี้หรือ แล้วคนในยุคนั้น ๆ เขาจะอยู่กันได้อย่างไร (เป็นสิ่งที่น่าคิดมาก) จึงมีคำพูดว่า “คงถึงทางตันเสียแล้ว” หมายความว่า ไม่มีทางออกที่จะให้เดินต่อไปได้ ตัวอย่างที่มองเห็นชัด ๆ ได้แก่

          -    นักกีฬามวยไทยสมัครเล่นทีมชาติไทยต้องเอานักมวยไทยอาชีพมาชกมวยไทยสมัครเล่น อย่างนี้จะเรียกว่า ถึงทางตันหรือไม่

          -   นักร้องเพลงลูกทุ่งรุ่นใหม่ ๆ ต้องนำเอาบทเพลงเก่ามาร้องซ้ำกันนับสิบคนแล้ว อย่างนี้ถึงทางตันหรือเป็นทางเลือกใหม่

          -  ภาพยนตร์ไทยที่นำเอาเรื่องเก่ามาสร้างใหม่ บางเรื่อง 3 – 4 รอบแล้ว ถึงทางตันไหม แถมสร้างแล้วคนดูบ่นว่าสู้เรื่องเดิมไม่ได้อีก

          - การแต่งกายแบบย้อนยุค ยุคที่ทันสมัย ไม่นานล้าสมัย อีกไม่นานกลับมาฮิตอีก เป็นทางเลือกใหม่หรือถึงทางตันกันแน่

          - สามี ภรรยาที่ชอบเปลี่ยนคู่นอนจนถึงเพิ่มคู่ครองจาก 1 เป็น 3 - 4 – 5 เป็นทางเลือกใหม่หรือไปหาทางตัน

          - ศิลปิน ดารา ถูกสร้างผลักดันให้เกิดขึ้นมามากมาย แล้วพวกเขาเหล่านั้นไปอยู่ที่ไหน เห็นมีแต่คนเก่า ๆ ดาวค้างฟ้าที่วนเวียนกันโผล่หน้าออกมาให้ความสุขประชาชน

          -  เวทีประกวด แข่งขัน จัดให้มีขึ้นมากมายหลายชนิด ผู้ที่ได้รับการยกย่องว่าดีเด่น เป็นเลิศ ได้รับรางวัลแล้วเขาไปอยู่ที่ไหน ก้าวสูงขึ้นหรือลดต่ำลงกว่าเดิม

          -  ศิลปะการแสดงบางอย่างบ่นกันหนักหนาว่า ไม่มีผู้สนับสนุนส่งเสริม ไม่มีเวทีให้แสดง ถึงทางตัน หรือไม่มีทางไป ในขณะที่สังคมยังมีความต้องการอยู่มาก 

                 ผมนำเอาเรื่องอย่างนี้มาเล่า หยิบยกขึ้นมาเป็นประเด็นสำคัญในบทความนี้ ก็เพราะว่า ทางตัน เป็นทางที่ไม่ควรจะเดินไปอยู่แล้ว บนถนนสายการแสดงก็เช่นเดียวกันมหรสพทั้งหลาย ต่างก็มีมานาน คู่กับขนบประเพณี วัฒนธรรมที่ดีงาม ตั้งแต่ยังไม่มีการจ้างวาน เพียงแค่ขอร้องกันก็ได้ดู ได้ชมแล้ว กาลเวลาล่วงเลยไปจนถึงมีการจัดระบบระเบียบของการแสดงอย่างเป็นรูปแบบที่ดีมีการลงทุน มีชื่อเสียง มีการแย่งตัวนักแสดงเกิดขึ้น จึงทำให้เกิดมีค่าตัวขึ้นมา จึงต้องเป็นการจ้างวาน หาไปแสดงจึงจะได้ชมความสามารถ กลายมาเป็นอาชีพหลักทำรายได้ให้กับศิลปินได้อย่างมากมาย 

          แต่ดวงดาวทุกดวงบนท้องฟ้า มีขึ้น มีลง มีเกิด มีดับ ที่น่าสนใจมากคือ มีดาวค้างฟ้า ส่องแสงเจิดจ้าอยู่จนถึงวัยชราได้อย่างน่ายกย่อง เคารพบูชา ถ้ามนุษย์เราใช้ความคิดสร้างสวรรค์ คิดได้ด้วยตนเอง เตือนตนเองได้ ใครเสนอแนะเชื่อฟัง มีความเคารพศรัทธาในบุคคลต้นแบบหรือผู้ที่ให้ความรู้ ไม่อวดเก่งทั้งที่ความจริงเก่งมาก “คงไม่ถึงทางตันแน่” เพราะคนประเภทนี้ จะมีคนคอยให้ความช่วยเหลือ ช่วยพยุงร่างก่ายมิให้ล้มลงได้ง่าย ๆ  ในทางกลับกัน ผู้ที่ไม่ได้ใช้ความคิด ไม้ได้สร้างสรรค์สิ่งใด เป็นแต่นักลอกแบบอย่างเดียว ไม่เคยหันกลับมามองตนเอง ไม่เคยรับฟังคำเสนอแนะตักเตือนจากใครทั้งนั้น การเดินทางต่อไปของเขาก็คือ  “เดินไปหาทางตัน ทั้งที่ทางไม่ตัน” 

                 

          ไม่ว่าจะเป็นเส้นทางที่มีเอาไว้ให้รถยนต์วิ่งแล่น มีเอาไว้ให้คนเดิน ทั้งบนบก ในน้ำ และอากาศ มีวิถีทางให้เลือกหลากหลาย รวมทั้งมีทางแยกให้เดินมากมาย เราสามารถที่จะหลบหลีกภัยอันตรายที่จะเกิดขึ้นได้ แต่ต้องประกอบไปด้วยความคิด คิดที่จะสร้างสรรค์ คิดที่จะแสดงความสามารถ คิดที่จะช่วยเหลือ คิดที่จะรักษา คิดที่จะส่งเสริม คิดที่จะจรรโลงเอาไว้อย่างยั่งยืนถาวร ต่ออายุคนได้ถึงแม้ว่าคนเก่าจะสิ้นไปแล้วแต่คนใหม่ที่เข้ามาแทนที่ก็สามารถที่จะทำหน้าที่นั้น ๆ ได้อย่างเหมือนเดิม เรียกว่า “ตัวตายตัวแทน” เรียกใหม่กว่า “ไม่มีวันตาย” ยังคงอยู่ในหัวใจของคนเราตลอดไป 

          มีเสียงพูดให้ผมได้ยินบ่อยครั้งว่า การแสดงเพลงพื้นบ้าน “ไม่มีอะไรใหม่ เป็นของเก่าที่เล่นมานาน เป็นเพลงร้อง ใช้ทำนองเก่า ไม่ต้องสร้างชุดฝึกขึ้นมาก็เล่นได้” ผู้ที่พูดไม่ได้ใช้สมองซีกใดทำงาน เลยครับ พูดออกมาโดยไม่ได้ยั้งคิด เพราะอะไรครับ ก็เพราะว่าคนที่ทำจริง ๆ อยู่ตรงนี้ ส่วนคนที่พูดอย่างนี้ เคยทดลองกระทำบ้างหรือยัง ผลงานของผมทุกผลงาน ผมมีการวางแผน ผมใช้ความคิดอย่างรอบคอบ ก่อนที่จะลงมือปฏิบัติงานจนเห็นผล โดยผ่านการประเมินค่า และปรับปรุงแก้ไขอย่างถูกต้อง ตัวอย่างเช่น 

                

                 1.  ผมฝึกหัดเพลงพื้นบ้านให้กับนักเรียนโดยสร้างชุดฝึกทักษะเพลงอีแซว 9 ขั้น

          2.  ผมเขียนบทร้องเพลงพื้นบ้านโดยมีแบบแผน มีขั้นตอน (เขียนตามแบบ, เขียนผสมกับต้นแบบ และเขียนโดยความคิดสร้างสรรค์ของตนเอง)

          3.  ผมพัฒนาชุดฝึกจากในกระดาษเป็นมาบรรจุอยู่ในสื่ออีเล็กทรอนิกส์ (เทป,วีซีดี)

          4.  ผมพัฒนาการฝึกจากตัวผมมาเป็นสื่อคอมพิวเตอร์ช่วยฝึก (เรียนรู้ด้วยตนเองได้)

          5. ผมจัดศูนย์การเรียนรู้เพลงพื้นบ้านสร้างสรรค์ห้องปฏิบัติการเพลงแบบเวทีการแสดง มีฉากไฟ แสงสีเสียง เครื่องแต่งกายครบครัน จนสร้างงานมีรายได้ให้นักเรียนอย่างต่อเนื่อง 

                ปีแล้วปีเล่าจะกี่วันกี่เดือนกี่ปี ผมไม่เคยนับวัน ทำงานต่อไปอย่างไม่เคยหยุดพัก ย่างเข้าสู่ปีที่ 17 แล้ว ผมยังเดินอยู่บนถนนเพลงพื้นบ้าน ที่หลาย ๆ เสียงบอกว่ากำลังจะถึงทางตัน (ดูเมื่อไรก็เล่นอย่างนี้ เหมือนเดิม) ไม่จริงเลยครับ เพราะว่าวันนี้ คุณจะได้เห็นเด็ก ๆ ที่มีอายุเพียง 11-12 ปี เล่นเพลงพื้นบ้านแบบด้นกลอนสด ๆ โต้คารมกันแบบด้นสด ๆ "เพลงอีแซวด้นสดครับ" แล้วอย่างนี้ จะเรียกว่า ถึงทางตันได้อย่างไร (โปรดใช้ทางเลือกที่ยังมีอีกมากมาย) 

        

          ผมขอใช้คำพูดทิ้งท้ายก่อนที่จะจบบทความนี้ว่า  “ความสวยงามและประโยชน์ทั้งหลายที่เกิดแก่มนุษย์โลก ล้วนแล้วแต่มาจากคำว่า ศิลปะทั้งสิ้นและยิ่งเป็นวาทศิลป์ด้วยแล้ว ช่างมีความไพเราะจับใจจริง ๆ ”