ขอบข่ายของอิสลามศึกษา
เคยได้นำเสนอไปหลายบันทึกแล้วครับว่า นิยามของอิสลามศึกษามีความหลากหลายและความไม่ชัดเจนเกี่ยวกับคำนิยามนี้นำมาสู่ปัญหาในหลายประการในปัจจุบัน ประเด็นหลักๆ ที่เกิดขึ้นอันเนื่องจากการนิยามอิสลามศึกษา มาจากฐานมองของผู้นิยามครับ
จากการศึกษาในเบื้องต้น ผมว่า การนิยามอิสลามศึกษา ออกมาในสองลักษณะใหญ่ๆ คือ
- การให้คำนิยามจากกลุ่มนักวิชาการที่ไม่ได้นับถือศาสนาอิสลาม กลุ่มนี้ให้ความหมายอิสลามศึกษา (islamic studies) ที่เฉพาะเจาะจง ในเรื่องของการศึกษาเกี่ยวกับหลักการศาสนาอิสลาม วิถีชีวิตของมุสลิม (ผู้นับถือศาสนาอิสลาม) ในบางท่านก็จะบอกว่า เป็นกลุ่มสาขาวิชาหนึ่งที่ทำการศึกษาทุกบริบทที่เกี่ยวกับของผู้ที่ศรัทธาในศาสนาอิสลาม
- การให้คำนิยามของกลุ่มนักวิชาการมุสลิม อันนี้ผมว่า แยกออกได้อีกสองกลุ่มครับ คือ กลุ่มที่ใช้หลักคำสอนของอิสลามเพื่อการให้คำนิยาม กับอีกกลุ่มหนึ่งที่ให้คำนิยามโดยใช้ฐานมองจากกลุ่มนักวิชาการที่ไม่ใช่มุสลิมมาขยายความ
ผมเป็นคนหนึ่งที่สอนเรื่องการสอนอิสลามศึกษามาหลายปี แต่ในระยะแรกของผม ให้คำนิยามอิสลามศึกษาในมุมมองที่ขยายฐานจากกลุ่มนักวิชาการที่ไม่ใช่มุสลิม และผมเพิ่งมาเรียนรู้การให้คำนิยามใหม่ เมื่อไม่นานมานี้เอง
นักวิชาการมุสลิมจำนวนไม่น้อยที่ใช้ฐานการนิยามจากกลุ่มที่ไม่ใช่มุสลิม และสร้างรูปแบบหรือกลยุทธเพื่อพัฒนาการศึกษาอิสลามในชุมชนมุสลิม ซึ่งภาพการจัดการศึกษาดังกล่าว แสดงผลออกมาอย่างชัดเจนในปัจจุบัน คือ การสอนอิสลามศึกษาที่ไม่ครอบคลุมวิถีชีวิต และความสำคัญของหลักการศาสนาลดน้อยถอยลงไป
ภาพการดำเนินการที่ชัดเจนจากฐานนิยามนี้คือ การแยกกลุ่มวิชาเบื้องต้นออกเป็นสองกลุ่ม คือ กลุ่มศาสนา กับกลุ่มสามัญ
ผมขออนุญาตขยายมุมมองต่อไปถึงภาพนักวิชาการกลุ่มนี้นะครับว่า นักวิชาการกลุ่มนี้ไม่ใช่มีแต่เฉพาะนักวิชาการที่เรียนรู้แบบตะวันตกมาอย่างเดียว แต่นักวิชาการที่เรียนรู้ในระบบการศึกษาอิสลามเองในยุคก่อนก็มีแนวคิดสอดคล้องกัน ทั้งนี้เนื่องจากในอดีต เมื่อเกิดกลไกที่มาขับเคลื่อนให้เกิดการเปลี่ยนแปลงการศึกษาในชุมชน กลุ่มนักวิชาการที่อยู่ในระบบการศึกษาอิสลามเอง ก็ได้สร้างกลไกเพื่อการปกป้ององค์ความรู้ในอิสลามไว้ ดังนั้นภาพการแบ่งแยกวิชาสามัญกับอิสลาม จึงชัดเจนมาก
ส่วนนิยามอิสลามศึกษาในกลุ่มที่สองนั้น ในโลกอาหรับภาพนี้ค่อนข้างชัดเจน (ที่เท่าผมได้รับฟังมานะครับ) คือ ทุกอย่างเรียนรวมกันในโรงเรียนเดียวกัน แต่รายละเอียดว่า มีการบูรณาการอย่างไร อันนี้ผมยังไม่ทราบจริงๆ ครับ แต่สิ่งที่ผมเห็น คือ มีหลายท่านที่เป็นนักวิชาการอิสลามในบ้านเรา เนื้อแท้ของท่านไม่ได้เป็นการไปเรียนวิชาการอิสลามเท่านั้น แต่ไปเรียนเนื้อหาวิชาการที่ทันสมัย แต่เมื่อกลับมาที่บ้านของเรา เรากลับไปจัดกลุ่มของพวกเขาเป็นเพียงนักวิชาการศาสนาเท่านั้น ซึ่งพวกเขาก็ทำหน้าที่นี้ได้ดี เช่น อาจารย์ท่านหนึ่ง ท่านจบ สาขาวิชาการดะห์วะห์ (การเผยแพร่ศาสนา) กลับมาอยู่ที่บ้านเราท่านเป็นโต๊ะครูครับ ผมได้ไปนั่งคุย ถามท่านว่า เรื่องที่เรียนตอนอยู่มหาวิทยาลัยคืออะไร ท่านตอบว่า เรียนเกี่ยวกับการเขียนการทำงานเกี่ยวกับหนังสือพิมพ์ วารสาร โทรทัศน์ ซึ่งทั้งหมดก็มีการนำเสนอในมิติที่บูรณาการอิสลามเข้าไปเป็นเนื้อเดียวกันแล้ว
ดังนั้นในกลุ่มนักวิชาการกลุ่มนี้จะมองอิสลามศึกษา เป็นการศึกษาเพื่อชีวิต มิใช่เพียงการเรียนรู้หลักปฏิบัติศาสนกิจเพียงอย่างเดียว
ถ้าถามว่า ทิศทางการมองในเรื่องนี้เป็นอย่างไร คำตอบสำหรับผมชัดเจนแล้วครับว่า อิสลามศึกษาต้องการเป็นศึกษาเพื่อชีวิตทั้งโลกนี้และโลกหน้าสำหรับประชาชาติมุสลิมครับ
ความเห็น (3)
ขอบคุณค่ะ เป็นเรื่องที่น่าสนใจมากค่ะ
