แบบแผนความเชื่อด้านสุขภาพ (Health Belief Model)

 

 

แบบแผนความเชื่อด้านสุขภาพ (Health Belief Model)

              แนวคิดของทฤษฎีนี้เริ่มแรกสร้างขึ้นจากทฤษฎีเกี่ยวกับ “อวกาศของชีวิต” (Life Space) ซึ่งได้คิดขึ้นครั้งแรกโดยนักจิตวิทยา Kurt Lewin ซึ่งมีสมมติฐานว่าบุคคลจะหันเหตนเองไปสู่พื้นที่ที่บุคคลให้ค่านิยมเชิงบวกและขณะเดียวกันจะหลีกเลี่ยงจากพื้นที่ที่มีค่านิยมเชิงลบ อธิบายได้ว่า บุคคลจะแสวงหาแนวทางเพื่อจะปฏิบัติตามคำแนะนำเพื่อการป้องกันและฟื้นฟูสภาพตราบเท่าที่การปฏิบัติเพื่อป้องกันโรคนั้นเป็นสิ่งที่มีค่าเชิงบวกมากกว่าความยากลำบากที่จะเกิดขึ้น จากการปฏิบัติตามคำแนะนำดังกล่าวบุคคลจะต้องมีความรู้สึกกลัวต่อโรคหรือรู้สึกว่าโรคคุกคามตน และจะต้องมีความรู้สึกว่าตนเองมีพลังที่จะต่อต้านโรคได้ (ประภาเพ็ญ สุวรรณ, สวิงสุวรรณ, 2536) ซึ่งต่อมาโรเซนสต๊อกได้สรุป องค์ประกอบพื้น ฐานของแบบแผนความเชื่อด้านสุขภาพไว้คือ การรับรู้ของบุคคลและแรงจูงใจ การที่บุคคลจะมีพฤติกรรมหลีกเลี่ยงจากการเป็นโรคจะต้องมีความเชื่อว่า เขามีโอกาสเสี่ยงต่อการเป็นโรค โรคนั้นมีความรุนแรงและมีผลกระทบต่อการดำเนินชีวิต รวมทั้งการปฏิบัตินั้นจะเกิดผลดีในการลดโอกาสเสี่ยงต่อการเป็นโรคหรือช่วยลดความรุนแรงของโรค โดยไม่ควรมีอุปสรรคด้านจิตวิทยามาเกี่ยวข้อ ง เช่น ค่าใช้จ่าย ความไม่สะดวกสบาย ความเจ็บป่วยและความอาย เป็นต้น (Rosenstock, 1974) ต่อมาเบคเกอร์ (Becker, 1974) เป็นผู้ปรับปรุงแบบแผนความเชื่อด้านสุขภาพเพื่อนำมาใช้อธิบายและทำนายพฤติกรรมการป้องกันและพฤติกรรมอื่นๆ โดยเพิ่มปัจจัยอื่นๆ นอกเหนือจากการรับรู้ของบุคคลที่มีอิทธิพลต่อการปฏิบัติในการป้องกันโรค ซึ่งมีรายละเอียดดังนี้

3.2.1 การรับรู้โอกาสเสี่ยงของการเป็นโรค (Perceived Susceptibility)การรับรู้ต่อโอกาสเสี่ยงต่อการเป็นโรค หมายถึง ความเชื่อของบุคคลที่มีผลโดยตรงต่อการปฏิบัติตามคำแนะนำด้านสุขภาพทั้งในภาวะปกติและภาวะเจ็บป่วย แต่ละบุคคลจะมีความเชื่อในระดับที่ไม่เท่ากัน ดังนั้นบุคคลเหล่านี้จึงหลีกเลี่ยงต่อการเป็นโรคด้วยการปฏิบัติตามเพื่อป้องกันและรักษาสุขภาพที่แตกต่างกันจึงเป็นความเชื่อของบุคคลต่อความถูกต้องของการวินิจฉัยโรคของแพทย์ การคาดคะเนถึงโอกาสของการเกิดโรคซ้ำหรือการง่ายที่จะป่วยเป็นโรคต่างๆ มีรายงานการวิจัยหลายเรื่องที่ให้การสนับสนุนความเชื่อต่อโอกาสเสี่ยงของการเป็นโรคว่ามีความสัมพันธ์ในทางบวกกับพฤติกรรมการปฏิบัติตามคำแนะนำของเจ้าหน้าที่ เช่นเมื่อบุคคลป่วยเป็นโรคใดโรคหนึ่ง ความรู้สึกของบุคคลที่ว่าตนเองจะมีโอกาสป่วยเป็นโรคนั้นๆอีกจะมีความสัมพันธ์เชิงบวกกับ การปฏิบัติพฤติกรรมเพื่อป้องกันโรคไม่ให้เกิดกับตนเองอีก (Heinze, 1962; Elling et al.,1960)

3.2.2 การรับรู้ความรุนแรงของโรค (Perceived Severity)เป็นการประเมินการรับรู้ความรุนแรงของโรค ปัญหาสุขภาพหรือผลกระทบจากการเกิดโรคซึ่งก่อให้เกิดความพิการหรือเสียชีวิต การประเมินความรุนแรงนั้นอาศัยระดับต่างๆของการกระตุ้นเร้าของบุคคลเกี่ยวกับการเจ็บป่วยนั้น ซึ่งอาจจะมองความรุนแรงของการเจ็บป่วยนั้นทำให้เกิดความพิการหรือตายได้หรือไม่หรืออาจมีผลกระทบต่อหน้าที่การงาน เมื่อบุคคลเกิดการรับรู้ความรุนแรงของโรคหรือการเจ็บป่วยแล้วจะมีผลทำ ให้บุคคลปฏิบัติตามคำแนะนำเพื่อการป้องกันโรค ซึ่ง จากผลการวิจัยจำนวนมากพบว่า การรับรู้ความรุนแรงของโรคมีความสัมพันธ์ในทางบวกกับพฤติกรรมการป้องกันโรค เช่น การปฏิบัติตนเพื่อป้องกันอุบัติเหตุ

3.2.3 การรับรู้ถึงประโยชน์ของการรักษาและป้องกันโรค (Perceived Benefits)การรับรู้ถึงประโยชน์ของการรักษาและป้องกันโรค หมายถึง การที่บุคคลแสวงหาวิธีการปฏิบัติให้หายจากโรคหรือป้องกันไม่ให้เกิดโรคโดยการปฏิบัตินั้นต้องมีความเชื่อว่าเป็นการกระทำที่ดีมีประโยชน์และเหมาะสมที่จะทำให้หายหรือไม่เป็นโรคนั้นๆ ดังนั้นการตัดสินใจที่จะปฏิบัติตามคำแนะนำก็ขึ้นอยู่กับการเปรียบเทียบถึงข้อดีและข้อเสียของพฤติกรรมนั้นโดยเลือกปฏิบัติในสิ่งที่ก่อให้เกิดผลดีมากกว่าผลเสีย

3.2.4 การรับรู้ต่ออุปสรรค (Perceived Barriers)การรับรู้ต่ออุปสรรคของการปฏิบัติ หมายถึง การคาดการณ์ล่วงหน้าของบุคคลต่อการปฏิบัติพฤติกรรมที่เกี่ยวข้องกับสุขภาพอนามัยของบุคคลในทางลบ ซึ่งอาจได้แก่ ค่าใช้จ่าย หรือผลที่เกิดขึ้นจากการปฏิบัติกิจกรรมบางอย่าง เช่น การตรวจเลือดหรือการตรวจพิเศษทำให้เกิดความไม่สุขสบาย การมารับบริการหรือพฤติกรรมอนามัยนั้นขัดกับอาชีพหรือการดำเนินชีวิตประจำวัน ดังนั้นการรับรู้อุปสรรคเป็นปัจจัยสำคัญต่อพฤติกรรมการป้องกันโรค และพฤติกรรมของผู้ป่วยนี้สามารถใช้ทำนายพฤติกรรมการให้ความร่วมมือในการรักษาโรคได้

3.2.5 สิ่งชักนำให้เกิดการปฏิบัติ (Cues to Action)สิ่งชักนำให้เกิดการปฏิบัติเป็นเหตุการณ์หรือสิ่งที่มากระตุ้นบุคคลให้เกิดพฤติกรรมที่ต้องการออกมา ซึ่ง Becker, Maiman (1975) ได้กล่าวว่า เพื่อให้แบบแผนความเชื่อมีความสมบูรณ์นั้นจะต้องพิจารณาถึงสิ่งชักนำให้เกิดการปฏิบัติซึ่งมี 2 ด้าน คือ สิ่งชักนำภายในหรือสิ่งกระตุ้นภายใน (Internal Cues)ได้แก่ การรับรู้สภาวะของร่างกายตนเอง เช่น อาการของโรคหรือ การเจ็บป่วย ส่วนสิ่งชักนำภายนอกหรือสิ่งกระตุ้นภายนอก (External Cues) ได้แก่ การให้ข่าวสารผ่านทางสื่อมวลชนหรือการเตือนจากบุคคลที่เป็นที่รักหรือนับถือ เช่น สามี ภรรยา บิดา มารดา เป็นต้น

3.2.6 ปัจจัยร่วม (Modifying Factors)ปัจจัยร่วม เป็นปัจจัยที่ไม่มีผลโดยตรงต่อพฤติกรรมสุขภาพ แต่เป็นปัจจัยพื้นฐานที่จะส่งผลไปถึงการรับรู้และการปฏิบัติ ได้แก่

         3.2.6.1 ปัจจัย ด้านประชากร เช่น อายุ ระดับการศึกษา เป็นต้น

         3.2.6.2 ปัจจัยทางด้านสังคมจิตวิทยา เช่น บุคลิกภาพ สถานภาพทางสังคม กลุ่มเพื่อนกลุ่มอ้างอิง มีความเกี่ยวข้องกับบรรทัดฐานทางสังคม ค่านิยมทางวัฒนธรรมซึ่งเป็นพื้นฐานทำให้เกิดการปฏิบัติเพื่อป้องกันโรคที่แตกต่างกัน

         3.2.6.3 ปัจจัยโครงสร้างพื้นฐาน เช่น ความรู้เรื่องโรค ประสบการณ์เกี่ยวกับโรค เป็นต้น

3.2.7. แรงจูงใจด้านสุขภาพ (Health Motivation)แรงจูงใจด้านสุขภาพ หมายถึง สภาพอารมณ์ที่เกิดขึ้นจากการถูกกระตุ้นด้วยเรื่องเกี่ยวกับสุขภาพอนามัย ได้แก่ ระดับความสนใจ ความใส่ใจ ทัศนคติและค่านิยมทางด้านสุขภาพ เป็นต้น

[เตเต้]

ขอบคุณค่ะกำลังหาไปทำวิทยานิพนธ์ ป.โทอยู่พอดีแต่รู้สึกว่าจะไม่ได้เขียน reference เต็ม ๆ ไว้จะได้ไปหาอ่านเพิ่มได้อีก    แค่นี้ก็เก่งแล้ว

[ตัวเล็ก]

เจ๋งมากเลยกำลังหาอยู่พอดี

[นิสิตแพทย์ในตำนาน]

ขอบคุณมากคับ

กำลังหาอย่างดุเดือดเลือดพล่านสาดกระเซ็นเลย

[fundus]

ขอบคุณครับ

[panpan]

ขอบคุณมากค่ะพี่ 

[พลอย]

ขอบคุณด้วยคนนะค่ะ จะเอาไปทำ thesis พอดีเรย มีอีกส่งมาให้ด้วยนะค่ะ ขอบคุณมากๆๆ พลอย

It would be nice if you can give references at the end.

hank

[dang TU]

thank you too.

I'm going to do an I.S., hence this is very very much useful to me.

if reference available,perfect

[เกิอบตาย]

ขอบคุณค่า กำลังทำวิจัยอยู่เหมือนกัน

มีงานวัจัยตัวอื่นให้ดูไหมคะ

ถ้ามีรบกวนส่งมาให้หน่อยตาม mail เลยนะคะ

ขอบคุณล่วงหน้าค่ะ

[แตงกวา]

ขอบคุณค่ะ กำลังทำงานส่งอาจารย์อยู่ค่ะ

[ตา]

ขอบคุณค่ะ

กำลังทำวิจัยเหมือนกัน

[kung]

ขอบคุณมากค่ะ

ทำให้เข้าใจHBMมากขึ้นค่ะ

[สิริพร]

รบกวนขอข้อมูลเพื่อเป็นเอกสารอ้างอิงในวิทยานิพนธ์หน่อยนะคะ กำลังทำ ป.โท ด้านสาธารณสุขศาสตร์ค่ะ

ขอบคุญมากนะคะ

[JAMPORN]

ขอบคุณมากๆๆเลยค่ะกำลังทำวิจัยป.โทสาขาการพยาบาลครอบครัวเช่นกันค่ะ

รบกวนขอข้อมูลเพื่อเป็นเอกสารอ้างอิงในวิทยานิพนธ์เช่นกันค่ะ

ขอบคุณค่ะ

[น้ำไม่เต็มแก้ว]

ขอบคุณเช่นกัน กำลังหาข้อมูลทำงานวิจัย

รบกวนส่งเมล์ ข้อมูลเพื่อเป็นเอกสารอ้างอิงให้บ้างนะคะ

และรบกวนบอกแหล่ง REVIEW ต่อให้ด้วยจะขอบคุณมาก

[The Princess]

เบนซ์ ขวัญนะ พอดีลอง Search HBM ดูมาเจอพอดีก้อเรยขอ Ment ซะหน่อย

เงียบหายเรยนะ ... เราก้อใกล้จะจบละแต่คงรับไม่ทันปีนี้หรอก ล่วงหน้าไปก่อนเรยนะ

นู๋ขวัญ

[อ้อย]

ขอบคุณท่นำสิ่งดีดีมาวางไว้อีกแล้ว

[เจี๊ยบ]

อยากได้ตัวโครงการมากๆๆๆๆๆๆๆๆๆๆๆๆๆๆๆเพราะกำลังทำpaper เรื่องนี้อยู่ ภาษาไทยหาแหล่งอ้างอิงได้น้อยจริงๆค่ะ พอดีต้องทำโครงการส่งด้วยยังมึนๆๆอยู่เพราะตั้งต้นหา social diagnosis ได้แต่phase ต่อไป ยังตาลอยอยู่เลย ถ้ามีตัวอย่างโครงการมาให้ดูบ้างตาม e-mail ด้วยนะคะจะเป็นพระคุณยิ่ง ขอบคุณมากๆค่ะ

[เด็กสร้างโครงการ]

ขอบคุณนะคะกะลังทำโครงการส่งเสริมสุขภาพที่โรงพยาบาลชุมชนพอดีเลย

[หนูฝน]

ขอบคุณน่ะค่ะ กำลังหาข้อมูลทำวิทยานิพนธ์อยู่พอดีเลย แต่รบกวนขอเอกสารอ้างอิงฉบับสมบูรณ์หน่อยได้มั้ยค่ะ

สุดยอดจริงๆ,,,เลยค่ะ

กำลังหาข้อมูลทำวิจัยเรื่องนี้อยู่พอดีเลยค่ะ...รบกวนขอเอกสารอ้างอิงฉบับสมบูรณ์หน่อยน่ะค่ะ...

รบกวนด้วยน่ะค่ะ....ขอบคุณค่ะ

[วิชาญ]

self efficacy และ Perceived benefits นี่ต่างกันยังไงครับ ไม่ค่อยเข้าใจ ขอคำแนะนำด้วยครับ ขอบคุณครับ

[email protected]

[Mr.katawut]

ผมอยากทราบระบบความเชื่อเกี่ยวกับสุขภาพและความเจ็บป่วย

ไม่ทราบว่าพอจะมีข้อมูลให้ผมไหมครับ

[หมู]

ขอบคุณนะคะ มีประโยชน์มากค่ะ ผู้ที่มาหยิบยืมไป reference ต้องอ่านเป็นแนวทางเพราะรายละเอียดที่นำเสนอนี้เป็นmodel เดิมปี 1975 ที่ยังไม่ได้เพิ่ม self efficacy ที่แยกออกมาเป็น construct ใหม่ และ perceived susceptibility and severity ofdisease ส่งผลให้เกิด perceived threat (model ที่ใช้ปัจจุบัน ปี 1987 modified by Rosenstock , Stretcher and Becker ) ลองหาหนังสืออ่านจาก reference ข้างล่างนะคะ

Source: Champion, V.L., & Skinner, C.S. (2008). The health belief model. In K. Glanz, B.K. Rimer, & K. Viswanath, Health behavior and health education: Theory research, and practice (pp. 45-65). San Francisco: Jossey-Bass.

[PD 11]

ขอบคุณมากครับ สำหรับข้อมูล อิอิ

[นักเรียนโข่ง]

ขอบคุณที่แบ่งปันความรู้คะ

[toon]

ขอบคุณมากๆ เลยค่ะ ช่วยได้เยอะเลย...

[ขิม]

รบกวนข้อจำกัดของHBM เพราะนำมาวิจัยแล้วไม่พบความสัมพันกับการสูบบุหรี่น่ะค่ะ..แนะนำทีนะคะ

[Zoda]

กำลังหาข้อมูลทำงานวิจัยอยู่คับขอรบกวนส่งเมล์ ข้อมูลเพื่อเป็นเอกสารอ้างอิงให้ได้ไหมครับ

และรบกวนบอกแหล่ง REVIEW ต่อให้ด้วยจะขอบคุณมากเลยครับ

[ชัย ม.ชีวิต]

ขอบคุณนะครับมีประโยชน์มากครับ ผมนำไปใช้เรียนในวิชา ผู้นำการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมสุขภาพ ของสาขาการจัดการสุขภาพชุมชน คณะศิลปศาสตร์ สถาบันการเรียนรู้เพื่อปวงชนครับ

[Be_Be]

รบกวนสอบถามน่ะค่ะ ถ้าสนใจจะใช้ทฤษฎี Health Belief Model และใช้ปัจจัยเรื่อง แรงสนับสนุนทางสังคม สามารถรวม แรงสนับสนุนทางสังคมเข้า Health Belief Model ใน Modiflying Factor ได้ไหมค่ะ หรือควรใช้ทฤษฎีแรงสนับสนุนทางสังคม อีกทฤษฎีเข้ามาร่วมด้วยค่ะ ขอบคุณค่ะ

[โบวี่]

ขอบคุณสำหรับข้อมูลน่ะค่ะ เป็นประโยชน์ในการทำรายงานส่งอาจารมากเลยค่ะ