ประสบการณ์ อินแปง-น่าน สอนอะไรเรื่องชุมชน ๒

ประเด็นที่สอง อันนี้เป็นประสบการณ์ที่ไม่เคยรับรู้มาก่อนในชีวิตการทำงาน

บทเรียนที่ว่าคือ

การมองเห็น, รู้สึกถึง "อำนาจ" ซึมแทรกอยู่ในกิจกรรม, พฤติกรรมและปรากฎการณ์ต่างๆ ที่เกิดขึ้นในชุมชน

เดิมไม่เคยมองเรื่องนี้มาก่อน

เวลาพูดถึงอำนาจ ก็มักจะนึกถึงแต่ผู้นำ เช่น ผู้ใหญ่บ้าน ตำรวจ อบต

ดีขึ้นมาหน่อยก็ครอบคลุมไปถึงผู้นำที่ไม่เป็นทางการ เช่นผู้อาวุโส พระ ครู หมอ

มองว่าผู้นำ มีอำนาจในการโน้มน้าวใจของผู้คนในชุมชนให้ เชื่อ หรือทำตามสิ่งที่หมออยากจะให้ทำ

นึกถึงตอนนั้นแล้วรู้สึกตัวเองอ่อนหัดจริงๆ

ไปอินแปง-น่าน ครั้งนี้ได้มีโอกาสหัดมองอำนาจในลักษณะที่มันเป็นสิ่งที่ผูกติดไว้กับ เงิน, ความรู้, พฤติกรรม, กฎระเบียบต่างๆ ฯลฯ

ก็เลยมีคำที่ผุดขึ้นในหัวมากมายเวลาไปเจอปรากฎการณ์ต่างๆ

เช่น ความสัมพันธ์เชิงอำนาจ, โครงสร้างเชิงอำนาจ, การครอบงำ (ด้วยอำนาจ), การจัดการอำนาจ, อำนาจในการพึ่งตัวเองด้านสุขภาพ, อำนาจในการตอบรับหรือปฏิเสธ ฯลฯ

องค์ความรู้ต่างๆ ในชุมชน หากมันไม่เชื่อมโยงหรือไม่ก่อให้เกิด "พลังอำนาจ" ในการจัดการชีวิตของคนในชุมชน ก็จะกลายเป็นเพียงสิ่งที่รู้ไว้เล่นๆ ในขณะที่หากเขาเห็นว่ามันมีอำนาจที่จะทำให้ชีวิตเขาดีขึ้น เขาจะขวนขวายใฝ่ใจที่จะรู้

กฎระเบียบต่างๆ หรือแม้แต่กฎหมายก็มีความหมายเป็นเพียงข้อถ้อยคำบนกระดาษหากไม่มีอำนาจผูกติดมาด้วย

เห็นมากะตา ชุมชนที่แก้ปัญหาการพนัน ยาเสพติด ด้วยการใช้พลังอำนาจของชุมชน ออกกฎเกณฑ์ข้อตกลง อุบาย การสนับสนุน การคว่ำบาตร ต่างๆ นานา เพื่อปรับพฤติกรรมคนในชุมชนให้ออกห่างจากการเสพและการขายยาเสพติด ข้อตกลงของชุมชนในลักษณะนี้กลับมีผลมากกว่ากฎหมาย เพราะคนในชุมชนเห็นถึง "อำนาจ" ที่ผูกติดมากับข้อตกลงของชุมชน แต่ไม่เห็น อำนาจของกฎหมาย

หรือแม้กระทั่ง การใช้หลัก "พระดี ผีดุ" เป็นคำขวัญในการช่วยกันดูแลรักษาป่า ด้วยการทำพิธีบวชป่า สืบชะตาแม่น้ำ ใช้ทั้งอำนาจบารมีของพระสงฆ์ และใช้ทั้งพิธีกรรมความเชื่อเรื่องผี เพื่อให้ประสานกันพิทักษ์รักษาป่าเอาไว้ เรื่องแบบนี้พอหัดมอง ก็จะเห็นบทบาทของอำนาจได้ไม่ยาก

แม้แต่เรื่องพฤติกรรมสุขภาพของคน

ผมก็ชอบไปมองเชื่อมโยงกับความรู้ ความชอบ (ทัศนคติ) แต่ไม่เกี่ยวไปถึง "พลังอำนาจ" ในตัวบุคคลเลย

แน่นอน ว่าความรู้คืออำนาจ, แต่เงินก็คืออำนาจ, ชาติกำเนิด, เครือญาติ, ครอบครัว, เส้นสาย, ทรัพยากร, วุฒิการศึกษา (คนละเรื่องกับความรู้) ก็ล้วนแต่เป็นสิ่งที่สร้าง "พลังอำนาจ" ให้กับบุคคล พลังที่เขาจะจัดการกับตัวเองบนรากฐานของอำนาจนั้นๆ ให้ไปสู่ความมีสุขภาพดี หรือไปสู่การเจ็บป่วย

มองพฤติกรรมสุขภาพให้เชื่อมโยงกับอำนาจในลักษณะนี้ก็สนุกไปอีกแบบครับ

ผมเลยดีใจที่ได้ฝึกการมองอำนาจ จากที่ไม่เคยฝึกมาก่อน จากการลงภาคสนาม อินแปง-น่าน ในครั้งนี้ครับ