จัดการวิธีคิดและวิธีเรียนของตนเอง

 

การจัดการวิธีคิดและวิธีเรียนของตนเองเรียกว่า metacognition (อภิปัญญา - ปัญญาเหนือปัญญา)    คนเราต้องรู้จักเรียนรู้วิธีเรียนรู้ และนำมาพัฒนาวิธีเรียนรู้ของตนเอง   

ผมค้นพบว่า ศาสตราจารย์ Patrick Cunningham แห่ง Rose-Hulman Institute of Technology สหรัฐอเมริกา    เป็นอาจารย์วิศว ผู้สนใจทำวิจัยเรื่อง metacognition  และได้ไปบรรยายเรื่อง Teaching Metacognition to Support Students Becoming More Skillful Learners ที่มหาวิทยาลัย Nebraska-Lincoln เมื่อวันที่ ๔ พฤษภาคม ๒๕๖๖  ที่เมื่อพยายามค้น ก็ไม่พบในอินเทอร์เน็ต    แต่พบบทความ Teaching Metacognition Sam Oertwig ที่ให้ความรู้ดี    และพบเว็บไซต์ Improve with Metacognition ที่เพียงพอต่อการทำความเข้าใจ metacognition   

อ่านแล้วผมสรุปว่า metacognition คือการรู้กระบวนการคิด และการเรียนรู้ของตนเอง    ซึ่งนำสู่ความสามารถในการพัฒนาวิธีเรียนของตนเอง    คนเราจึงต้องหมั่นเรียนรู้และพัฒนาวิธีเรียนรู้ของตนเอง    เพื่อให้เรียนรู้เก่งขึ้นเรื่อยๆ    ยิ่งในยุค Gen AI เรายิ่งมีโอกาสเรียนรู้ได้ลึก เชื่อมโยง และเร็ว ยิ่งขึ้น    โดยมี Gen AI เป็นตัวช่วย   

ตอนนี้ผมเริ่มเข้าใจว่า การศึกษา  การเรียนรู้ มีธรรมชาติถูกครอบงำโดยการเมือง และวัฒนธรรม    การเรียนรู้อย่างแท้จริงต้องการจิตใจที่เป็นอิสระ  แต่มนุษย์เราอยู่ในสังคมแวดล้อมที่ซับซ้อนยิ่ง    จึงถูกระบบการเมืองการปกครอง ความเชื่อ ประเพณี วัฒนธรรม ครอบงำ โดยไม่รู้ตัว   ความตระหนักแบบนี้ น่าจะเป็น   metacognition รูปแบบหนึ่ง      

ผมลองถามสามสหาย Gen AI  คือ ChatGPT 3.5, Copilot, และ Gemini ด้วยคำถามว่า  “What is metacognition? How does it influence learning? How can we learn and improve our metacognition? How can we know that our metacognition is strong?” ได้คำตอบที่ไม่เหมือนกันทีเดียว   แต่รวมกันแล้วน่าพอใจมาก   

สรุปว่า metacognition  คือการรู้เกี่ยวกับการรู้ การคิด การเรียน ของตนเอง    ผมตีความต่อว่า จะรู้ได้จริงต้องตั้งคำถามเป็น   นั่นคือ คนที่มี metacognition สูง เป็นคนที่หมั่นตั้งคำถามเกี่ยวกับการรู้ การคิด และการเรียน ของตนเองอยู่เสมอ   และหมั่นหาทางปรับปรุง   

คิดต่อว่า จะรู้จริงต้องเรียนรู้จากประสบการณ์เป็น   นั่นคือเรียนรู้ร่วมกับคนอื่นเป็น เรียนรู้จากการสะท้อนคิดเป็น และเรียนรู้จากการปฏิบัติหรือกระทำกิจการหรือการทำงานเป็น   

สะท้อนคิดต่อว่า การสอน metacognition ก็คือการฝึกใคร่ครวญสะท้อนคิดจากประสบการณ์ (reflective learning) นั่นเอง     ที่เริ่มจากการสร้างบรรยากาศปลอดภัยจากถูกผิด  จากอำนาจสารพัดชนิด   ให้ผู้ร่วมวงพูดได้อย่างเปิดใจ สบายใจ    การที่ผู้ร่วมวงเข้าใจวิธีร่วมวงสานเสวนา (dialogue)   ผู้สอนจะเปลี่ยนเป็น “คุณอำนวย” คอยทำหน้าที่สร้างบรรยากาศเชิงบวก  และตั้งคำถามเชิงบวก   เพื่อให้ผู้ร่วมวงเกิดพลังในการปลดปล่อยความรู้สึกและความคิดออกมาอย่างอิสระ   

ทั้งหมดนั้นคือ ส่วนหนึ่งของการเรียนรู้เชิงรุก (active learning)   ที่เราต้องช่วยกันนำเข้ามาทดแทน การเรียนรู้แบบรับถ่ายทอดความรู้ นำมาจดจำ   เปลี่ยนเป็นผู้เรียนเป็นผู้สร้างความรู้ใส่ตัว   และหมั่นเรียนรู้วิธีสร้างความรู้ใส่ตัวให้มีพลังยิ่งขึ้น   ซึ่งก็คือเรียนรู้และพัฒนา metacognition ของตนเอง

ไม่มีใครพัฒนา metacognition ของคนอื่นได้    เจ้าตัวต้องพัฒนา metacognition ของตนเอง   ครูช่วยหนุนได้ แต่ทำแทนไม่ได้       

วิจารณ์ พานิช

๑๗ เม.ย. ๖๗