แม้จะเป็นคนปักษ์ใต้บ้านเรา แต่บางคนก็ไม่รู้จัก แกงสมรม ถ้าไม่คุ้นเคยกับวัดวาหรือประเพณีพื้นบ้าน.... สำหรับชาวเหนือ ถ้ารู้จัก แกงโฮ๊ะ ก็ให้เข้าใจได้เลยว่า แกงสมรม ก็ทำนองเดียวกับ แกงโฮ๊ะ เพียงแต่การปรุงรสชาิดต่างกันไปเท่านั้น...

แกงสมรม ก็คือ แกงที่ได้มาจากการนำเอาแกงต่างๆ ที่เหลือมารวมกันแล้วก็นำมาปรุงใหม่ โดยใส่เครื่องแกงเพิ่มเติม ซึ่งก็เป็นเครื่องแกงส้มปักษ์ใต้นั่นเอง... สำหรับแกงสมรมนี้ อาจกล่าวได้ว่า อยู่คู่กับวันสารททำบุญเดือนสิบหรือวันชิงเปรตของปักษ์ใต้....

วันทำบุญเดือนสิบนั้น ตามค่านิยมท้องถิ่นทั่วไป นอกจากทำขนมประจำเดือนสิบหลายชนิดแล้ว... ในส่วนของอาหารจะมี แกงคั้วกะทิ อยู่ด้วยอย่างหนึ่งเสมอ ซึ่งจะเป็นแกงคั้วชนิดไหนแบบใดก็ได้ เพื่อจะได้กินกับขนม ต้มสามเหลี่ยม หรือ ต้มปัด ซึ่งทำด้วยข้าวเหนี่ยว...

ดังนั้น แกงคั้วกะทิ เหล่านี้ จึงมีมากในวันทำบุญ... แม่ครัว เจ้าหน้าที่ี่ หรืออาจเป็นพระ-เณรประจำัวัดนั้นๆ จะนำแกงคั้วกะทิเหล่านี้ ใส่หม้อใบใหญ่ รวมกันไป ซึ่งมีทั้ง คั้วไก่ คั้วหมู คั้วเนื้อ คั้วลูกชิ้น คั้วหน่อไม้ คั้วกุ้งเสียบ คั้วปลาช่อนแห้ง คั้วเห็ดแครง... ฯลฯ

นอกจากแกงคั้วกะทิเหล่านี้แล้ว ก็ยังใส่อย่างอื่นเพิ่มเติมไปด้วยตามที่เห็นสมควร เช่น ไข่พะโล้ หมูแดง หมูกรอบ เนื้อแห้ง ปลาทอด ทอดมัน กุนเชียง ไข่ครอบ แกงจืด แกงส้ม ....ฯลฯ ซึ่งสิ่งเพิ่มเติมเหล่านี้ อาจเลือกสรรได้ขึ้นอยู่กับสิ่งที่มีอยู่และความชอบของแต่ละคน...

เมื่อได้ปริมาณเพียงพอแล้ว ก็จะตั้งเก็บไว้ จนกระทั้งเสร็จงานตอนเย็นหรือค่ำๆ ก็จะนำมาปรุงอีกครั้ง โดยเพิ่มเครื่องแกงและปรุงรสชาดใหม่ตามใจชอบ ซึ่งที่ขาดไม่ได้ของแกงสมรมก็คือ ส้ม ที่ใช้ในการประสานให้รสชาดเป็นหนึ่งเดียวกัน... ส้มที่ดีที่สุดในกรณีนี้ก็คือ น้ำส้มโหนด แต่ถ้าไม่มี น้ำส้มโหนด อาจใช้น้ำส้มสายชู หรือส้มอื่นๆ ก็ได้...

สำหรับที่วัดยางทอง คุณโยมหน้าวัดจะมารับไปปรุงให้ และจะนำมาถวายทั้งหม้อใบใหญ่ในตอนเช้า... ต่อจากนั้นพระ-เณร ตลอดเด็กวัด ก็จะนำถ้วยจานมาเอาหรือตักแจกกันทั่ววัดตามสมควร... ส่วนที่เหลือก็เก็บไว้ ตอนเช้าก็อุ่นอีกครั้งและอีกครั้ง...

แกงส้มรมหม้อใหญ่นี้จะวางอยู่ประมาณ ๒-๔ วันก็จะหมดไป... ซึ่งโดยทั่วไปใครก็สามารถมาตักแบ่งไปได้ โดยถ้าเป็นวัดตามบ้านๆ มิใช่วัดในเมือง ก็อาจมีเด็กหรือญาติโยมนอกวัดมาร่วมกินด้วย... และในกรณีนี้ บางครั้งก็อาจจัดแบ่งหม้อพิเศษไว้ถวายพระ-เณรโดยเฉพาะ กล่าวคือ หม้อนี้สำหรับพระ-เณร หม้อนั่นทั่วไป... ประมาณนี้

แกงสมรมนอกจากจะกินกับข้าวสวยทั่วไปแล้ว บางคนก็กินกับต้มสามเหลี่ยมหรือต้มปัดได้... โดยต้มเหล่านี้ เมื่อเลยวันแรกไป ก็มักจะย่างไฟอ่อนๆ เพื่อจะเก็บไว้ต่อไปได้อีกสัก ๒-๓ วัน เพื่อใช้กินกับแกงสมรม... ส่วนบางคนจะกินกับขนมอย่างอื่น หรือกินเปล่าๆ ก็ไม่มีใครว่า (ผู้เขียนเคยเห็นตอนเด็กๆ คนแก่บางคนกินแกงสมรมเปล่าๆ )

...... 

เคยได้ยินคนเฒ่าคนแก่บอกว่า ใครได้กินแกงสมรมจะหายเจ็บหายไข้ อายุมั่นขวัญยืน... อาจเป็นว่า ถ้ามิใช่เดือนสิบแล้ว ก็ไม่ค่อยมีใครทำกัน จึงหากินได้ยาก ถ้าไม่ได้กินปีนี้ ก็ต้องรอกินเดือนสิบปีหน้าโน้นแหละ... ประมาณนั้น

สำหรับ ๒ วันที่ผ่านมา ผู้เขียนยังไม่ได้ฉันข้าวเลย ตอนเช้าก็ฉันกาแฟกับขนมเดือนสิบ ตอนเพลก็ฉันต้มย่างกับแกงสมรม (หม้อแกงตั้งอยู่ที่กุฏิผู้เขียน)... พรุ่งนี้ คงจะได้อีกมื้อหนึ่ง (เปิดหม้อพิจารณาดู) ส่วนที่เหลือก็เททิ้ง ล้างหม้อเก็บไว้ แล้วก็คอยต่อไปอีกปีหน้า.....