เริ่มต้นเก็บข้อมูลที่เมืองปาย ในประเด็นการท่องเที่ยวโดยชุมชน ...เพื่อนำเข้าไปสังเคราะห์ทั้งกระบวนการ ในภาพรวมของจังหวัดแม่ฮ่องสอน
ผมกับทีมงาน ๓-๔ คนเดินทางเข้าไปที่บ้านห้วยแก้ว ต.แม่ฮี้ อ.ปาย นัดชาวบ้านคณะกรรมการหมู่บ้านไว้พร้อมกันที่ศาลาประจำหมู่บ้าน
ตลอดเส้นทางเข้าหมู่บ้าน เราลัดเลาะผ่านทุ่งนา และภูเขา แม่น้ำ คิดในใจว่าทุนทางธรรมชาติที่งดงามเหล่านี้เอง เป็นทุนของชีวิตชุมชน เป็นทุนเพื่อการท่องเที่ยวโดยชุมชน ที่มีหลายๆหน่วยงานพยายามส่งเสริม แต่ไม่สำเร็จ เพราะไม่เข้าใจ หรือเหตุผลใด ก็ไม่ทราบได้
บ้านห้วยแก้ว เป็นพื้นที่วิจัยเดิมของ สกว. มานานแล้ว ครั้งนั้นได้ทุนวิจัยในประเด็นการเตรียมความพร้อมในการท่องเที่ยวโดยชุมชน ในกระบวนการมีการเก็บข้อมูล บริบทและข้อมูลอื่นๆของชุมชนอย่างสมบูรณ์ โดยชาวบ้านนักวิจัย
ผ่านมาหลายปี ข้อมูลก็ได้ถูกนำไปใช้บ้าง แต่ไม่เต็มที่ ที่เห็นชัดเจนที่สุดคือ การนำข้อมูลไปใช้ในโรงเรียน คุณครูได้นำส่วนหนึ่ง เป็นหลักสูตรท้องถิ่นประเด็น ภาษากระเหรี่ยง การทอผ้า ย้อมผ้า กระเหรี่ยง ซึ่งน่าสนใจเป็นอย่างยิ่ง
เนื้อหาในการพูดคุยในวันนี้ก็เป็นสถานการณ์ทั่วไปของชุมชน ด้านพัฒนาการท่องเที่ยวที่ยังไม่ค่อยเห็น สอบถามความคิด ดูความพร้อมหากมีการท่องเที่ยวที่ล้นมาจากปาย ชาวบ้านจะรองรับอย่างไร สิ่งสำคัญที่สุด อยากทราบว่ามุมมองชาวบ้านต่อการท่องเที่ยวมีอย่างไร?
เวทีพูดคุยขึ้นอย่างเป็นกันเอง เราได้ตั้งประเด็นและได้ถกกันในประเด็นที่ตั้งไว้ ได้ข้อมูลเพิ่มเติมมากมาย
ชาวบ้านบอกว่า ที่ยังไม่เปิดรับการท่องเที่ยวจริงจัง เพราะว่า "ชาวบ้าน หมู่บ้านยังไม่พร้อมในการบริหารจัดการ " หากดันทุรังเปิดชุมชนไป ก็จะมีปัญหาเกิดขึ้นได้ในที่สุด
"หากเรา พร้อม เราก็จะเปิดรับนักท่องเที่ยว" แกนนำชาวบ้านคนหนึ่งบอกกับผมในเวที
คำว่า "พร้อม" ในบริบทของชาวบ้าน ที่คิด และประเมินตนเอง เป็นพื้นฐานที่ผมคิดว่า ชุมชนที่เข้มแข็ง สามารถตัดสินใจรับ หรือ ไม่รับ การตัดสินใจของคนข้างนอกได้
พร้อมในการจัดการท่องเที่ยวโดยชุมชน ที่เราคุยกันในเวทีวันนั้น เรา(ชาวบ้าน)หมายถึง
ทั้งหมดเป็นประเด็นที่ชาวบ้านระดมสมองว่า เขาจะพร้อมจัดการโดยชุมชนก็ต่อเมื่อมีเงื่อนไขเหล่านี้เกิดขึ้นในชุมชน
ในตอนนั้นก็จะเลือก "รับ" หรือ "ไม่รับ"
โครงการสังเคราะห์กระบวนการการจัดการท่องเที่ยวโดยชุมชน จ.แม่ฮ่องสอน เป็นเพียงงานวิจัยที่มาเก็บข้อมูล การจัดการท่องเที่ยวโดยชุมชน มิติต่างๆทั้งจังหวัด เพื่อนำมาประมวล วิเคราะห์ สังเคราะห์ เพื่อหารูปแบบที่เหมาะสมในการสนับสนุนทั้งกระบวนการและประเด็นอื่นที่จำเป็น
ที่ห้วยแก้วกระเหรี่ยงถือว่า เป็นชุมชนหนึ่งในหลายๆชุมชนที่พวกเราไปเก็บข้อมูล
ความหลากหลายของข้อมูล การจัดการท่องเที่ยวแม่ฮ่องสอน น่าสนใจเป็นอย่างยิ่ง....
"ชุมชนที่ไม่พร้อม ยังไม่ต้องเปิดรับท่องเที่ยว"
การท่องเที่ยวเป็นดาบสองคม ทีทั้งดีและไม่ดี หากตัดสินจะรับการท่องเที่ยวแล้ว ความพร้อมของชุมชนเป็นสิ่งที่สำคัญ
หลายคนบอกว่า เราส่งเสริมเรื่องการท่องเที่ยว ไปเร่งให้ชุมชนมันล่มสลายเร็วไปหรือเปล่า
ผมมองว่า "ไม่" ครับ ผมมองว่า การท่องเที่ยวเข้ามาอยู่แล้ว โดยเฉพาะหมู่บ้านที่ "ทุน" ที่ล่อใจ แต่กระบวนการที่พัฒนา CBT. เป็นการป้องกัน เป็นการเตรียมความพร้อมครับ
ขอบคุณน้องชายครับ
..........................................................
CBT. = Community Based Tourism
ใช่แล้วค่ะ การท่องเที่ยวเหมือนดาบสองคม เพราะเป็นการขายความเป็นสิ่งนั้นให้กับผู้บริโภค หากยังไม่พร้อมที่จะบริการ ไม่ว่าด้านใดก็ตาม สิ่งที่ตามมาอาจนำมาซึ่งความคิดที่ติดลบตามมานะค่ะ
และอย่างน้อยผู้ที่ต้องการสื่อกับผู้รับต้องมีความเข้าใจในการส่งให้ก้นและกันนะคะ
ในการจัดการท่องเที่ยวบางอย่างเป็นปัญหาที่เรามองข้ามไป แม้เล็กน้อย แต่ในระยะยาวอาจมีผล
เพราะฉะนั้น ดีใจมากหากการท่องเที่ยวเชิงนิเวศน์ แล้วชุมชนถามตัวเองก่อนว่า พร้อม และหรือ ไม่พร้อม นั้นหมายถึงเขาเข้าใจและเข้มแข็งพอคะ
นักวิจัยและพัฒนาเราพัฒนาชุมชนภายใต้ความมีส่วนร่วม ส่วนร่วมในการคิดและตัดสินใจด้วย เมื่อรู้ว่ายังไม่พร้อม..ก็ยังไม่ต้องเคลื่อนงาน
หากเมื่อไหร่พร้อมและ มีกระบวนการเรียนรู้ ชุมชนเอาด้วย ตอนนั้นก็ลุยได้เลยครับ
ขอบคุณครับคุณกัลปังหา...
ประเด็นการท่องเที่ยวโดยชุมชนอยากให้หลายๆท่าน ที่คลุกคลีงานนี้เข้ามาแลกเปลี่ยนกันเยอะๆครับ
เพื่อการพัฒนาที่ถูกทิศถูกทาง เรียนรู้ผ่านการบอกเล่าในนี้ มีประโยชน์มากครับ
ผมเป็นคนหนึ่งที่โดยส่วนตัวมีความสนใจและชื่นชอบกับการท่องเที่ยวในลักษณะที่ไม่สูญเสียสมดุลกับธรรมชาติ มีหลายแห่งมากที่ไปแล้วผิดหวังที่ความเป็นดั้งเดิมถูกบดบังด้วยสิ่งที่คนทั่วไปเรียนกว่าความเจริญ(ที่พากันไปผิดทาง) โดยส่วนตัวเคยมาที่เมืองปาย 1 ครั้ง เมื่อปี 2547 เพื่อมาร่วมงานประสาทอนุปริญญาบัตรของวิทยาลัยชุมชนแม่ฮ่องสอน และครั้งที่ 2 ได้มาเยือนแม่ฮ่องสอนแต่ไม่ได้มาถึงเมืองปาย เมื่อเดือนตุลาคม 2548 โดยมีอาจารย์รุ่นน้องจาก วชช.แม่ฮ่องสอนพาเข้าไปเยือนในชุมชนต่างๆ ซึ่งประทับใจมาก และตอนนี้กำลังสนใจศึกษาเรื่องการจัดการท่องเที่ยวโดยชุมชนที่เข้มแข็งของแม่ฮ่องสอน ก็พบว่าคุณจตุพรเป็นผู้เชี่ยวชาญเรื่องนี้ และถ้ามีคำแนะนำใดที่คิดว่าเป็นประโยชน์จะให้ผมได้บ้างเพื่อให้มีความเข้าใจลึกซึ้งขึ้นก็จะเป็นพระคุณอย่างสูงครับ
สวัสดีครับ อาจารย์สุรศักดิ์ครับ
...............................................
ช่วงนี้ผมมีโครงการ สังเคราะห์กระบวนการท่องเที่ยวโดยชุมชนของแม่ฮ่องสอนครับอาจารย์ ตอนนี้ก็อยู่ในช่วงการเก็บข้อมูล และไม่นานเราจะนำมาสังเคราะห์กัน(ในภาพรวมของเครือข่าย)
ข้อมูลที่ได้มีผลในการขยับเครือข่าย และที่สำคัญที่สุดเป็นการจัดการองค์ความรู้ ที่เราคาดหวังให้เกิดองค์ความรู้ชุดหนึ่งที่จะมาเคลื่อนงาน CBT.
ผมไม่เชี่ยวชาญครับอาจารย์ แต่ผมสนใจประเด็นนี้ครับ
.............
อีกสักช่วงคงมีการ เปิดเวที ในโครงการวิจัยสังเคราะห์ฯ ที่ว่าครับ
ผมคิดว่าเวทีนี้จะเป็นประโยชน์มากทีเดียวสำหรับผู้ที่สนใจ ยังไงผมจะส่งข่าวครับ
ยินดียิ่งครับสำหรับพันธมิตร และการเยี่ยมเยียนบันทึกในครั้งนี้ครับ