Dhamma in English (9)

The Middle Way/Path

        รายการ Dhanma in English ครั้งที่ ๙ นี้  ผู้เขียนขอเสนอเรื่องที่ถือว่าเป็นหัวใจของพระพุทธศาสนา (The very heart of Buddhism) และเป็นทางที่นำไปสู่การตรัสรู้ของพระพุทธเจ้า (The way leading to the Buddha's Enlightenment) นั่นคือ "The Middle Way" หรือ "The Middle Path" แปลเป็นภาษาไทยว่า "มัชฌิมาปฏิปทา" หรือ "ทางสายกลาง" 

       คำว่า "ทางสายกลาง" ในพระพุทธศาสนานั้น เกิดขึ้นในบริบท (context) แห่งการเทียบเคียงกับทางที่ไม่ใช่สายกลาง ซึ่งเรียกว่า "ทางสุดโต่ง" หรือ "ทางสุดขั้ว"  เรียกในภาษาอังกฤษว่า "Extremes"  ผู้อ่านหลายท่านคงจำได้ว่า ก่อนที่พระพุทธเจ้าจะค้นพบทางสายกลางแล้วทำให้พระองค์ได้ตรัสรู้นั้น  พระองค์ทรงเคยเดินทางสุดโต่งมาแล้ว  ครั้งแรกสมัยพระองค์เป็นเจ้าชายอยู่ในพระราชวัง  ทรงได้รับการปรนเปรอด้วยความสุขจากการเสพบริโภคต่างๆ นานาๆ เรียกว่า "กามสุขัลลิกานุโยค" ตรงกับภาษาอังกฤษว่า "Self-indulgence" หรือ "Self-gratification" หรือ "Sensual Indulgence" หรือ "Indulgence in sensual pleasures" นั่นคือการปรนเปรอตนให้ได้รับความสุขทางตา หู จมูก ลิ้น กาย  คล้ายกับที่เราเรียกในภาษาปัจจุบันว่าสุดโต่งด้านบริโภคนิยม (Consumerism) ครั้งที่สองตอนที่พระองค์เสด็จออกบวชแล้วทรมานตนให้ได้รับความลำบากแบบต่างๆ (ทุกกรกิริยา) เช่น การอดอาหาร เป็นต้น โดยเชื่อว่าเป็นหนทางแห่งความหลุดพ้น (Liberation) เรียกว่า "อัตตกิลมถานุโยค" ตรงกับภาษาอังกฤษว่า "Self-mortification/Self-torture" ปัจจุบันแนวทางแบบนี้ยังถือปฏบัติอยู่ในศาสนาเชน (Jainism) ของอินเดีย เช่น นักบวชเปลือยกาย เป็นต้น จากประสบการณ์สุดโต่งสองด้านนี้ ทำให้พระองค์ได้ข้อสรุปว่าไม่ใช่ทางแห่งความหลุดพ้นและความสุขอย่างแท้จริง  จากนั้นจึงทรงหันมาเดินทางสายกลาง ดังนั้น ทางสายกลางในพระพุทธศาสนาจึงมีหลักว่า (๑) เป็นทางที่หลีกเลี่ยงหรือไม่ข้องแวะสุดโต่งสองด้าน (The way avoiding the two extremes) และ (๒) เป็นทางที่นำไปสู่ความหลุดพ้น (The way leading to liberation) ทางใดๆ ก็ตามที่ไม่เข้าเกณฑ์ ๒ อย่างนี้ ไม่ถือว่าเป็นทางสายกลางตามหลักพระพุทธศาสนา

      ทางสายกลางนั้นเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า "อริยมรรคมีองค์ ๘" (อัฏฐังคิกมรรค) ตรงกับภาษาอังกฤษว่า "The Noble Eightfold Path" หมายถึงทางอันประเสริฐที่มีองค์ประกอบ ๘ อย่าง เป็นทางสายเดียวแต่มีองค์ประกอบ ๘ อย่าง  ไม่ใช่ทาง ๘ สาย  เปรียบเหมือนเชือกเส้นเดียวแต่มี ๘ เกลียว ประกอบด้วย-

      ๑. สัมมาทิฏฐิ เห็นชอบ (Right View)

      ๒. สัมมาสังกัปปะ คิดชอบ (Right Thought)

      ๓. สัมมาวาจา วาจาชอบ (Right Speech)

      ๔. สัมมากัมมันตะ การงานชอบ (Right Action)

      ๕. สัมมาอาชีวะ เลี้ยงชีพชอบ (Right Livelihood)

      ๖. สัมมาวายามะ เพียรชอบ (Right Effort)

      ๗. สัมมาสติ  ระลึกชอบ (Right Mindulness)

      ๘. สัมมาสมาธิ สมาธิชอบ (Right Concentration) 

     องค์ประกอบ ๘ อย่างนี้ สามารถสรุปรวมลงในหลักไตรสิกขาได้ (The Threefold Training) คือ ข้อ ๑-๒ เป็นเรื่องปัญญา (Wisdom) ข้อ ๓-๕ เป็นเรื่องศีล (Morality) และข้อ ๖-๘ เป็นเรื่องสมาธิ (Concentration)

     อริยมรรคมีองค์ ๘ ปรากฏอยู่ในพระสูตรชื่อว่า "ธัมมจักกัปปวัตตนสูตร" (Dhammacakkappavattana Sutta) ซึ่งเป็นการแสดงธรรมครั้งแรกของพระพุทธเจ้า (ปฐมเทศนา-The First Sermon) เพื่อโปรดปัญจวัคคีย์ทั้ง ๕ (The Five Ascetics)  หมายถึงพระสูตรที่ว่าด้วยการหมุนกงล้อแห่งธรรม เรียกในภาษาอังกฤษว่า "The Discourse on Setting in Motion the Wheel of the Dhamma" การเทศนาครั้งนี้ทำให้โกณฑัญญะ (หัวหน้าปัญจวัคคีย์) ได้ดวงตาเห็นธรรม (ธรรมจักษุ-The Eye of Wisdom)

     เวลาพูดถึงทางสายกลางในสังคมไทย ส่วนใหญ่เราจะคิดถึงทางที่คนสองฝ่ายขัดแย้งกันเรื่องผลประโยชน์หรืออะไรสักอย่าง  แล้วหันมาเจรจาร่วมมือกันหรือพบกันครึ่งทาง คือยอมเสียบางอย่างเพื่อให้ได้บางอย่าง ตัวอย่างเด็กสองคนแย่งแตงโมลูกเดียวกัน  ต่างคนก็อยากได้เป็นของตนคนเดียว จนในที่สุดเมื่อตกลงกันไม่ได้  พ่อแม่จึงมาเป็นคนกลางไกล่เกลี่ย (Mediator) ให้พบกันครึ่งทาง คือให้ผ่าแตงโมแบ่งกันคนละครึ่ง  หรือตัวอย่างชายหนึ่งเคยสูบบุหรี่วันละซอง เขาคิดว่าการสูบบุหรี่วันละซองมันมากเกินไป  แต่จะเลิกเลยทีเดียวก็ยังทำไม่ได้  จึงบอกกับตัวเองว่าเราเดินทางสายกลางดีกว่า โดยสูบวันละครึ่งซองก็พอ  ทางสายกลางในสองตัวอย่างนี้ที่ยกมานี้ เป็นทางสายกลางแบบหารสอง คือเอาสุดโต่งสองด้านมารวมกันแล้วดูว่าจุดกึ่งกลางอยู่ตรงไหน  แล้วเลือกเอาตรงนั้น เช่น จุดกึ่งกลางของเด็กสองคนที่แย่งแตงโมก้น คือการผ่าแตงโมเป็นสองซีกให้ได้เท่าๆ กัน  จุดกึ่งกลางของคนสูบบุหรี่หนึ่งซองคือ ครึ่งซอง วิธีการแบบนี้ฝรั่งเรียกว่า "การประนีประนอม" (Compromise) ถามว่าวิธีการแบบนี้ถือว่าเป็นทางสายกลางในพระพุทธศาสนาไหม  ตอบว่า ไม่ใช่  เพราะทางสายกลางในพระพุทธศาสนาไม่ใช่การเอาสุดโต่งสองด้าน (กามสุขัลลิกานุโยค กับ อัตตกิลมถานุโยค) มารวมกันแล้วหารสอง  หากแต่เป็นทางที่ไม่ข้องแวะกับสุดโต่งสองด้านนั้น และที่สำญคือต้องเป็นทางที่นำไปสู่ความหลุดพ้นด้วย (การเอาทางผิดด้านหนึ่งมารวมกับทางผิดอีกด้านหนึ่งแล้วหาจุดกึ่งกลาง  อย่างไรเสียก็ยังเป็นทางผิดอยู่นั่นเอง)

       รายการ Dhamma in English ครั้งที่ ๙ นี้ คิดว่าพอสมควรแก่เวลาแล้ว  ก่อนจากขอฝากข้อคิดเป็นอาหารสมอง (Food for Thought) ดังนี้-

                      A friend in need is a friend indeed

                           เพื่อนในยามยาก  คือเพื่อนแท้

 

        (The Buddha Image)

           (The Buddha Image)

(Self-mortification)

 

(The First Sermon)