หมอทำขวัญนาค ตอนที่ 5 ทางเลือก
นายชำเลือง มณีวงษ์
ผลงานดีเด่นทางวัฒนธรรม
(เพลงพื้นบ้าน พานพุ่มพนมมาลา ปี 2547)
ในคำสอนของหมอขวัญในบทสอนนาค หมอจะกล่าวถึงบุญคุณของบิดามารดาที่ได้เลี้ยงดูลูกมาจนถึงวันนี้บุญคุณของพระอุปัชฌาย์ที่ได้บวชให้ขอให้นาคได้ระลึกถึงพระคุณของท่านและปฏิบัติตามกิจของสงฆ์อยู่ในกรอบข้อห้าม (ศีลของสงฆ์) มี 227 ข้อ บวชเพื่อการเรียนรู้หลักธรรมนำเอาไปใช้ในชีวิตต่อไป
ผมได้นำเอาบทร้องสอนนาค (เป็นการนั่งร้อง) ไม่มีลีลาท่าทาง แต่จะใช้หลายทำนอง ได้แก่ธรรมนองเสนาะ (ธรรมวัตร) เป็นการเดินเรื่อง พอมาถึงจุดสำคัญก็แยกไปร้องแหล่ ร้องส่ง-ร้องรับสลับกันไป ในบางตอนอาจมีการร้องเล่นบ้างตามโอกาสอันสมควร ครับ และตรงจุดนี้เองที่ท่านเจ้าภาพมักจะสรุปว่าเป็นภาระที่เจ้าของงานจะต้องจัดหามโหรีปี่พาทย์ หรือวงดนตรีไทยมาสำหรับรับในการร้องส่งของหมอขวัญ
ถ้าจะคิดว่า เป็นความยุ่งยากก็คิดได้ ครับ แต่ก็ยังมีทางเลือกให้ท่านเจ้าของงานตัดสินใจไปทางใดทางหนึ่งได้ตามความเหมาะสม ในบทความนี้ผมขอยกเอาประสบการณ์ในการไปร่วมประกอบพิธีทำขวัญนาคมากล่าวเพื่อความเข้าใจสักเล็กน้อยในเรื่องของเครื่องดนตรีที่จำเป็นต้องใช้ในการร้อง-ส่ง ร้อง-รับคือ
กรณีที่ 1 ผมเคยไปทำขวัญนาคที่ใกล้ ๆ แยกนพวงษ์ ทางไปบางเลน จ.นครปฐม ได้พบว่าเมื่อเดินทางไปถึงบ้าน เป็นเวลาค่ำแล้ว เจ้าภาพไม่ได้จัดหาหรือเตรียมวงดนตรีตลอดจนเครื่องรับหมอทำขวัญเอาไว้เลย ผมสงสัยจึงถามว่า “มีเครื่องดนตรีรับการร้องส่งของมหอให้ด้วยไหมครับ” ทางเจ้าภาพบอกว่า “ไม่มี” เมื่อสมควรแก่เวลาผมก็ปฏิบัติหน้าที่ตามธรรมเนียม ใช้เวลา ประมาณ 1 ชั่วโมงก็ทำพิธีเวียนเทียนเปิดบายศรีเสร็จพิธี (ดูเหงา ๆ มาก)
กรณีที่ 2 ผมไปทำขวัญนาคที่ ตรอกสะเดา อ.พนมทวน จ.กาญจนบุรี วันนั้นผมรับงานเอาไว้ 2 ที่ เมื่อไปถึงงานที่ 1 ที่ ตรอกสะเดา รีบทำพิธี งานนี้เขามีเครื่องดนตรีสากลรับทำขวัญนาค มีอิเล็กโทน กลองชุด เครื่องเป่า แต่เมื่อหมอขวัญร้องส่งอะไรไป ทางวงดนตรีไม่สามารถบรรเลงเพลงรับการร้องส่งได้เลย เขาก็บรรเลงเพลงตามที่เขาเล่นได้ซึ่งไม่เข้ากันเลยตลอดการทำขวัญนาค ผมขอให้ทางวงดนตรีช่วยทำจังหวะให้ผมเท่านั้นพอแล้ว แต่เขาก็ยังพยายามที่จะบรรเลงในเพลงที่ไม่สัมพันธ์กัน (เพราะความไม่เข้าใจในการร้องส่ง ร้องรับ)
กรณีที่ 3 ผมไปทำขวัญนาคที่ ถนนลาดพร้าว ซอย 9... ที่บ้านนี้ มีวงดนตรีปี่พาทย์เครื่องใหญ่ เป็นวงที่มีความอลังการมาก เครื่องดนตรีครบ ผู้บรรเลงหลายคน ดูจะเป็นนักเรียน มีคุณครูมาควบคุม ผมฟังการบรรเลงก็ไพเราะดีมาก น่ารับฟัง ใช้ได้ เจ้าภาพเข้าใจไปจัดหามาร่วมงานสำคัญ แต่พอเริ่มทำขวัญนาค ผมร้องส่งเพลงเขมรปากท่อ ดนตรีไม่รับนั่งนิ่ง ผมร้องส่งเพลงครวญ ดนตรีไม่รับ แม้แต่การร้องทำนองลิเก เพลงแหล่ก็ไม่มีจังหวะเคาะให้เราเลย พวกเขานั่งกันนิ่ง ๆ ผมเลยบอกกับทางวงดนตรีว่า “ถ้ารับได้ ให้ช่วยบรรเลงเพลงรับการร้องให้ด้วย” ต่อจากนั้นวงดนตรีก็บรรเลงตลอดเวลาไม่มีหยุดจนฟังอะไรไม่รู้เรื่อง ผมต้องบอกกับเขาว่า “หยุดการบรรเลงก่อน ฟังอะไรไม่รู้เรื่องเลย” (ไม่เคยเจอแบบนี้เลย)
ยังมีอีกหลายประเด็นที่ผมประสบมากับตัวเอง ทั้งที่คนเป็นครูดนตรี น่าที่จะเคยมี เคยผ่านประสบการณ์อย่างนี้กันมาบ้างแล้วนะ แต่กลับไม่มี ศิลปินผู้ที่ทำหน้าที่ขับร้อง ถ้ามีเสียงดนตรีรับ และมีจังหวะประคับประคองกันไปก็จะสร้างความไพเราะได้มาก ดังนั้นในการที่จะจัดหาวงดนตรีไทย วงดนตรีสากล หรือวงแคน (บางวงเขาใช้แคนเพียงอันเดียวรับเพลงหมอทำขวัญนาคได้) หรือเครื่องดนตรีประเภทใดก็จะต้องมีความเข้าใจในพิธีการ การดำเนินเรื่องนั้น ๆ ด้วย
ทางเลือกที่น่าสนใจ ความจริงการจัดให้มีพิธีทำขวัญนาค มิใช่เรื่องยุ่งยากอะไรเลย เพราะในการจัดเตรียมวัสดุ อุปกรณ์ในการนำเอามาใช้ประกอบพิธีดังกล่าว บุคคลที่เป็นผู้ใหญ่รุ่นอายุ 55 ปี หรือต่ำกว่านั้นในชุมชนท้องถิ่น ย่อมมีความเข้าใจดี สามารถที่จะให้ข้อเสนอแนะและช่วยเหลือเจ้าภาพได้ ส่วนวงดนตรีทีจะใช้ในการบรรเลงหรือรับทำขวัญนาค มีให้เลือกหลายประเภทตามความเหมาะสม
1. ใช้อีเล็กโทนหรือเครื่องดนตรีประเภทคีย์บอร์ด 1 ชิ้น คนเก่ง ๆ เขาเล่นได้ มีความไพเราะน่าฟังมิใช่น้อย สนนราคาก็ไม่แพงจนเกินไป ประมาณ 1,500-3,000 บาท
2. ใช้วงดนตรีไทย 3 ชิ้น คือ ระนาดเอก ตะโพน และฉิ่ง (ผู้บรรเลงที่มีฝีมือ) สามารถร่วมบรรเลงในพิธีทำขวัญนาคได้ ผมได้พบหลายงานที่มีเพียงระนาดรางเดียวกับกลองทอมยังไปกันได้ดี แบบนี้คิดราคาไม่ได้ เพราะต้องเป็นพวกกันจึงจะไปให้
3. วงดนตรีประเภท วงปี่พาทย์เครื่อง 5 นับว่าสมบูรณ์มาก การบรรเลงยึดแนวการแสดงลิเก หากรับเพลงลิเกได้ก็สบายมากครับ เรื่องราคาก็ราว ๆ งานละ 4,500-7,500 บาท
4. วงดนตรีพื้นบ้าน ประเภทแตรวง ที่เน้นเครื่องเป่า วงดนตรีประเภทนี้ให้ความไพเราะและเหมาะกับงานบวชมากใช้งานได้หลายสถานการณ์ ทั้งรับนาค ทำขวัญนาค แห่นาคได้หมด คุณสมบัติของผู้บรรเลงเหมือนกับวงปี่พาทย์ ราคาในปัจจุบันอยู่ที่ 7,000-9,500 บาท
5. วงดนตรีสากล อาจมีเครื่องเป่าผสมอยู่ด้วยหรือมีคีย์บอร์ดเป็นหลัก มีเบส กลองช่วยให้จังหวะ วงดนตรีประเภทนี้ถ้าผู้บรรเลงเก่ง ๆ ไปกันได้ดีมมากครับ เพราะเสียงดนตรีจะเป็นสมัยใหม่ที่ผสมผสานกับท่วงทำนองการร้องแบบเก่า ทำให้น่ารับฟังไปอีกแบบหนึ่ง ครับ ราคาของวงดนตรีประเภทนี้ก็แพงขึ้นไปอีก 10,000 บาทขึ้นไป
ที่กล่าวมานี้ยังไม่รวมในเรื่องของค่าเดินทางที่จะต้องเพิ่มอีกส่วนหนึ่งตามระยะทางใกล้ไกล เป็นค่าจ้างรถและค่าน้ำมันตามสภาพจริงในปัจจุบัน
ผมได้นำเอาประสบการณ์และทางเลือกมาชี้ให้เห็นความลงตัว ความเหมาะสม เพื่อที่จะคลี่คลายคำว่า “ความยุ่งยาก” ต้องเตรียมสิ่งของอะไรต่าง ๆ มากมาย ให้เห็นว่า ในความสับสนวุ่นวาย ในความยุ่งยากนั้น ๆ ยังมีความเรียบง่ายและมีทางเลือกให้พิจารณาอีกหลายทางเลือกครับ
ผมยากเป็นศิษย์ของอาจารย์ ชำเลือง จัง ผมเด็กสุพรรณ คับอยู่บางปลาม้า เป็นหมอขวัญ เช่นกันครับเเต่ผมทำคนเดียว ยังไม่เก่งเท่าไหร่หรอกคับ ผมอยากเจออาจารย์มากๆๆ
08-55072361