โครงการส่งเสริมการจัดสิ่งแวดล้อมในสถานศึกษา
เนื่องจากสิ่งแวดล้อมและสภาพแวดล้อมรอบตัวนักเรียน มีความสำคัญต่อการเรียนจริยศึกษาในสถานศึกษา ดังกล่าวมาแล้ว สถานศึกษาต่าง ๆ ควรพิจารณาจัดให้เหมาะสมและจะช่วยให้การเรียนจริยศึกษาตามความมุ่งหมายของการศึกษาในแผนการศึกษาแห่งชาติบรรลุผลสำเร็จ โดยเฉพาะการศึกษาระดับมัธยมศึกษา ควรสนใจเป็นพิเศษ เพราะในหลักสูตรมัธยมศึกษา ไม่มีวิชาที่สอนในห้องเรียนเกี่ยวกับจริยศึกษา โรงเรียนมัธยมศึกษา จะต้องจัดกิจกรรมและจัดสิ่งแวดล้อมในสถานศึกษา ให้อำนวยผลต่อจริยศึกษาเป็นพิเศษ จึงจะทำให้การศึกษาของโรงเรียนบรรลุจุดมุ่งหมายของหลักสูตร และของการศึกษาในแผนการศึกษาแห่งชาติกรมสามัญศึกษา กระทรวงศึกษาธิการ เห็นความสำคัญในเรื่องนี้ จึงได้เสนอโครงการส่งเสริมการจัดจริยศึกษาในสถานศึกษา ให้โรงเรียนทั้งหลายในสังกัดดำเนินการ ตั้งแต่ปีการศึกษา 2522 เป็นต้นมา ซึ่งมีอยู่ 5 วิธี เรื่องการจัดสิ่งแวดล้อมในโรงเรียน มีวัตถุประสงค์เพื่อให้ครูและนักเรียน ตลอดจนบุคคลอื่น ๆ ในโรงเรียนได้เห็นคติเตือนใจ อันที่จะเกิดความละอายที่จะประพฤติผิด และมีกำลังใจที่จะประพฤติดี เพื่อให้โรงเรียนได้พัฒนาด้านอาคารสถานที่ให้สะอาด ร่มเย็นเป็นที่น่าอยู่อาศัย และที่พักผ่อนจากการเรียน และเพื่อปลูกฝังหลักปฏิบัติที่เป็นขนบธรรมเนียมประเพณีอันงามของไทยแก่เยาวชนของชาติ วิธีดำเนินการตามโครงการนี้ ได้จัดทำเป็นโครงการย่อย ดังนี้
1. โครงการจัดป้ายคติธรรมในโรงเรียน มีวัตถุประสงค์เพื่อให้ครูนักเรียน และบุคคลอื่น ๆ ในโรงเรียน ได้พบเห็นข้อคติธรรมและข้อคิดอันเป็นประโยชน์ เพื่อปลูกฝั่งน้ำใจ หรืออุปนิสัยให้เป็นคนเสียสละ และมีความรักหวงแหนในสมบัติของส่วนรวม และเพื่อเป็นสิ่งเตือนใจทุกคนให้ประพฤติดี หลีกหนีความชั่วตามคติและอุดมการณ์ที่เขียนไว้บนป้ายคติธรรม วิธีดำเนินการมีดังนี้
1.1 มอบให้หัวหน้าหมวดวิชาภาษาไทย และหมวดสังคมศึกษา รวบรวมและคัดเลือกคติธรรม โดยเชิญชวนให้ครูอาจารย์ ในโรงเรียนและนักเรียนทุกระดับชั้น ค้นคว้าแสวงหาคติธรรมจากแหล่งต่าง ๆ เช่น ส่งเสริมให้ทำดี ละเว้นความชั่ว ส่งเสริมให้ยึดถือปฏิบัติตามระเบียบประเพณีที่ดีงาม เตือนใจให้เลิกปฏิบัติ เช่น การสูบบุหรี่ ปลุกใจให้เกิดความรักใคร่สามัคคีในหมู่คณะ ปลุกใจให้รักชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย์ ส่งเสริมเรื่องการรักษาความสะอาด ส่งเสริมให้รักษาต้นไม้ ส่งเสริมให้เป็นคนตรงต่อเวลา
1.2 มอบให้หัวหน้าหมวดวิชาศิลปศึกษา จัดทำคติธรรมพอเหมาะกับข้อความเขียนด้วยสีสะดุดตา ให้น่าอ่าน และถูกต้องทั้งด้านภาษาและอักษร
1.3 นำป้ายคติธรรมไปติด หรือแขวนไว้ตามมุม หรือที่ต่าง ๆ ที่เหมาะสมในบริเวณ
โรงเรียนหรืออาคาร ที่มีนักเรียนจำนวนมากผ่านเสมอ เช่น โรงอาหาร ซุ้มประตูโรงเรียน ต้นไม้
1.4 ประกาศและประชาสัมพันธ์กับครูอาจารย์ นักเรียนและบุคคลอื่น ๆ ในโรงเรียนให้ทุกคนเกิดความรู้สึกในศักดิ์ศรีของหมู่คณะ โรงเรียนที่ต้องประพฤติปฏิบัติตามคติธรรมเหล่านั้น
2. โครงการจัดห้องจริยธรรมในโรงเรียน มีวัตถุประสงค์เพื่อส่งเสริมการเรียนการสอนศีลธรรม
เพื่อเป็นที่สงบใจของครูอาจารย์และนักเรียนตลอดจนเพิ่มพูนธรรมะ จากหนังสือต่าง ๆ เพื่อให้เข้าใจสาระของชีวิตมากขึ้น เพื่ออบรมศีลธรรมจรรยาตามประเพณีไทย รู้ความหมายความสำคัญของประเพณีต่าง ๆ ทางศาสนา ให้นักเรียนได้ปฏิบัติจริง และนำไปใช้ในชีวิตประจำวันให้ได้ เพื่อฝึกให้นักเรียนเป็นผู้มีวินัย รู้จักสงบ สำรวม และเคารพสถานที่ ฝึกนิสัยความรับผิดชอบ เพื่อเน้นให้นักเรียนเห็นความสำคัญของศาสนาที่มีต่อสังคมไทยให้เห็นว่า ศาสนาสามารถจะแก้ไขตนเองและสังคมได้ จะได้มีศรัทธายึดมั่นในศาสนายิ่งขึ้น วิธีดำเนินการ มีดังนี้
2.1 มอบหมายให้คณะครูอาจารย์ ผู้ปกครอง ด้านจริยศึกษา จัดห้องเรียนเพื่อใช้เป็นห้องจริยศึกษา ขนาดบรรจุนักเรียนได้ 1 ห้อง หรือมากกว่านั้น จัดการด้านการดูแลทำความสะอาด และจัดโดยให้นักเรียนห้องต่าง ๆ ผลัดเปลี่ยนมาช่วยกันทำเป็นประจำ
2.2 จัดหาเสื่อปูให้เต็มห้องเรียน เพื่อให้นักเรียนได้หัดนั่งพื้น เวลาทำกิจกรรมทางศาสนา เข้าสมาธิ หรือนั่งฟังเทศน์
2.3 จัดหาโต๊ะหมู่บูชาพร้อมเครื่องบูชา พระพุทธรูป เครื่องประกอบในการจัดพิธีกรรมทางศาสนา จัดโต๊ะหมู่บูชาไว้ในที่เหมาะสมมีการจัดดอกไม้บูชา โดยให้นักเรียนผลัดเปลี่ยนกันจัดมาหรือทำขึ้นไว้ มีธูปเทียนไว้พร้อมทุกโอกาสที่จะสวดมนต์ไหว้พระ หรือทำพิธี หรือทำกิจกรรมทางศาสนาในห้องนี้
2.4 จัดให้มีอุปกรณ์ประกอบการเรียนทางศาสนา เช่น เครื่องบวชนาค เครื่องกฐิน อัฏฐบริขารของพระ แผนภูมิ แผ่นภาพที่เกี่ยวกับศาสนา และข้อธรรมทางศาสนา พระไตปิฎก หนังสือตำราศีลธรรมจรรยา และคำสอนของศาสนาต่าง ๆ ไว้สำหรับประกอบการเรียน และการค้นคว้าศึกษาของครูอาจารย์ และเด็กในห้องนี้
2.5 การใช้ห้องนี้ ใช้ในโอกาสทำบุญบำเพ็ญกุศลตามประเพณีนิยม นิมนต์พระมารับสังฆทานเจริญพระพุทธมนต์ เทศนาตามโอกาส เป็นที่เรียนเกี่ยวกับวิชาจริยศึกษา ตลอดจนจัดกิจกรรมทางศาสนาและจริยศึกษา เช่น ฝึกสมาธิจัดวิทยากรมาบรรยายธรรม ฯลฯ
3. โครงการส่งเสริมความสะอาดในโรงเรียน มีวัตถุประสงค์ เพื่อปลูกฝังทัศนคติที่ดี ในการรักษาความสะอาดแก่เยาวชน ให้นักเรียนรู้จักรับผิดชอบร่วมกันรู้จักทำงานเป็นหมู่คณะ เพื่อทำความสะอาดและสบายใจของผู้ที่อยู่ในโรงเรียน และผู้ที่มาติดต่อหรือเกี่ยวข้องทุกคน เพื่อให้เกิดความรักและภาคภูมิใจในสถาบันของตน ซึ่งจะส่งผลไปถึงความเป็นระเบียบเรียบร้อยของสังคม และบ้านเมืองต่อไป วิธีดำเนินการ มีดังนี้
3.1 จัดตั้งคณะกรรมการรับผิดชอบโครงการ และแบ่งเป็นอนุกรรมการรับผิดชอบพื้นที่ในโรงเรียนเป็นส่วน ๆหรืออาจแบ่งพื้นที่ในโรงเรียนให้นักเรียนแต่ละกลุ่มรับผิดชอบภายใต้การอำนวยการของคณะกรรมการบริหารโครงการส่งเสริมความสะอาดในโรงเรียนก็ได้
3.2 ประกาศให้ครูอาจารย์ นักเรียน และผู้อยู่ในโรงเรียนทราบโดยทั่วกันเกี่ยวกับนโยบายรักษาความสะอาด ตามโครงการนี้
3.3 มอบหมายหน้าที่รับผิดชอบในการดูแลและรักษาความสะอาดในบริเวณดังกล่าวให้ดำเนินการตามข้อ (3.1) อาจจัดการประกาดความสะอาดบริเวณที่แบ่งไปให้นักเรียนแต่ละกลุ่มรับผิดชอบเป็นคราว ๆ โดยจดข้อมูลความสะอาดความเรียบร้อยไว้เป็นระยะ ๆ มาเป็นเครื่องมือตัดสิน
3.4 แนะนำชี้แจงวิธีรักษาความสะอาดควบคู่กันไปกับการแบ่งความรับผิดชอบ มีการปรับปรุงโครงการขยายงานออกไปนอกโรงเรียน ตลอดจนการรักษาความสะอาดของที่สาธารณและรักษาสาธารณสมบัติด้วย
4. โครงการจัดทำสัญลักษณ์ที่ยึดเหนี่ยวทางใจในโรงเรียน มีวัตถุประสงค์เพื่อให้ครูอาจารย์
นักเรียน คนงานภารโรง และบุคคลอื่น ๆ ในโรงเรียน ได้มีที่ยึดเหนี่ยวจิตใจให้ประกอบแต่กรรมดี ละเว้นความชั่ว ทั้งทำให้เกิดความสามัคคี ลดความขัดแย้งต่าง ๆในโรงเรียนและทำให้เกิดความรักและหวงแหนในชื่อเสียงและเกียรติยศของสถานศึกษา อันจะไม่ทำความเสื่อมเสียแก่สถานศึกษาของตนเอง วิธีดำเนินการมีดังนี้
4.1 หัวหน้าสถานศึกษาหาที่เหมาะสมในสถานศึกษา เพื่อสร้างสัญลักษณ์ประจำสถานศึกษา อาจประดิษฐานพระพุทธรูป รูปผู้อุปการะโรงเรียน รูปบุคคลที่มีชื่อเสียงที่เป็นครูเก่า หรือนักเรียนเก่าของโรงเรียน รูปผู้ให้กำเนิดโรงเรียน เพื่อเป็นศูนย์รวมแห่งจิตใจของครูอาจารย์ นักเรียน และทุก ๆคนในโรงเรียน
4.2 มอบให้หัวหน้าหมวดวิชาศิลปศึกษา ออกแบบดำเนินการก่อสร้างที่ประดิษฐานและรูปเคารพ หรือสัญลักษณ์ โดยยึดหลักศักดิ์สิทธิ์ งดงามประหยัด และส่งเสริมความสามัคคี
4.3 เสร็จแล้วหัวหน้าสถานศึกษา จัดทำพิธีทางศาสนาเปิดรูปหรือสัญลักษณ์พร้อมครูอาจารย์ นักเรียนเก่า และคนอื่น ๆ ทั้งโรงเรียน เป็นการทำบุญและประกาศให้ทราบทั่วกัน และชี้แจงให้คนทราบประวัติ ความสำคัญและเกิดศรัทธาและเห็นด้วย
4.4 หัวหน้าสถานศึกษา ครูอาจารย์ นำปฏิบัติตนแสดงออกถึงความเคารพ ให้นักเรียนทำตามด้วยความศรัทธาและจริงใจดูแลรักษาความสะอาด เรียบร้อย สง่า ศักดิ์สิทธิ์อยู่เสมอ
5. โครงการปลูกต้นไม้ มีวัตถุประสงค์ เพื่อโน้มน้าวจิตใจของนักเรียนให้ใคร่มาศึกษาหาความรู้ในบรรยากาศที่ร่มรื่นสวยงาม เพื่อปลูกฝังให้คุณค่าของความร่มรื่น และสวยงาม ความเป็นระเบียบเรียบร้อยความสะอาดของที่อยู่อาศัย และการทำงานหรือที่ทำงาน ทั้งเป็นการปลูกฝั่งให้นักเรียน รัก ซาบซึ้ง และรู้จักอนุรักษ์ธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม รู้จักทำงานเป็นหมู่คณะได้แสดงออกถึงการสร้างสรรค์ เสียสละบำเพ็ญตนให้เป็นประโยชน์ต่อหมู่คณะและสถานที่ที่ตนใช้ประโยชน์ อันจะนำไปปฏิบัติต่อสังคมภายนอกต่อไป และประการสุดท้าย ให้นักเรียนได้เกิดความสำนึกร่วมกันว่า ตนเป็นส่วนหนึ่งของ
โรงเรียน อันจะบังเกิดความผูกพันธ์ความรักในสถานศึกษาของตนยิ่งขึ้น วิธีดำเนินการมีดังนี้
5.1 ผู้บริหารประชุมชี้แจง ครูและนักเรียน ถึงวัตถุประสงค์ของโครงการให้เข้าใจและเห็นประโยชน์เกิดความต้องการทั่วกันแล้วมอบให้ครูอาจารย์เกษตรหรือฝ่ายศิลปปฎิบัติทำแผนผังการปลูกต้นไม้ในบริเวณโรงเรียน
5.2 ชัดชวนให้นักเรียนนำไม้ดอก ไม้ประดับ หรือกร้าไม้ยืนต้นมาจากบ้าน มาปลูกในบริเวณโรงเรียนตามแผนผัง แล้วช่วยกันดูแลรักษาเป็นห้องละส่วน หรือคนละต้นตามแต่จะมอบหมายหรือเห็นสมควร โดยใช้เวลาหลังเลิกเรียน ตอนเช้าก่อนเข้าเรียน และในชั่วโมงเกษตรกรรม
5.3 ให้ครูอาจารย์เกษตรของโรงเรียนเป็นฝ่ายดูแล แนะนำการปลูก การบำรุงรักษา การตกแต่ง
6. โครงการอื่น ๆ ที่สถานศึกษาอาจเลือกจัดทำเพื่อสร้างบรรยากาศ อันเอื้ออำนวยต่อการอบรมสั่งสอน และปลูกฝังคุณธรรมจริยธรรมแก่นักเรียน นักศึกษา หรือใช้ในการอบรมจริยศึกษาในสถานศึกษา โดยกำหนดวัตถุประสงค์และวิธีการดำเนินการ เช่นเดียวกับโครงการที่กล่าวมาทั้ง 5 โครงการในข้อนี้ เช่น โครงการสวนโมกขธรรมในโรงเรียน โครงการสัญลักษณ์ประจำห้องเรียน โครงการกำหนดสัญลักษณ์ของโรงเรียน และคติเตือนใจ โครงการฟื้นฟูความสะอาดของสถานศึกษาประจำปี โครงการพัฒนาระเบียบวินัยของโรงเรียน โครงการหน่วยพิทักษ์สิ่งแวดล้อม โครงการประกาศเกียรติคุณทางคุณธรรมและจริยธรรมของนักเรียนนักศึกษา โครงการส่งเสริมมารยาทในสังคม โครงการประกวดมารยาทนักเรียน นักศึกษา โครงการประกวดห้องเรียนประจำเดือนประจำภาค โครงการส่งเสริมประชาธิปไตยในโรงเรียน โครงการพัฒนาสิ่งแวดล้อมในโรงเรียน โครงการกำจัดการสูบบุหรี่ของนักเรียน โครงการจัดป้ายนิเทศที่พึ่งทางใจ โครงการจัดป้ายนิเทศเทิดทูนสถาบัน โครงการจริยนิเทศ ฯลฯ
โครงการย่อย เกี่ยวกับการจัดสิ่งแวดล้อมและสภาพแวดล้อมดังกล่าวมานี้ สถานศึกษาอาจเลือกให้เหมาะสมกับสภาพของสถานศึกษา วัยของนักเรียนนักศึกษา ความจำเป็นและความต้องการของสังคมรอบโรงเรียน และในสถานการณ์ หรือเทศกาลต่าง ๆ.
