ปัจจัยที่ทำให้เด็กโง่ : สภาพแวดล้อม ความพร้อมด้านร่างกาย จิตใจ อารมณ์และสังคมของเด็ก แรงเสริมหรือแรงกระตุ้นของครูผู้สอน ที่เสริมแรงผิดวิธี
ปัจจัยที่ทำให้เด็กฉลาด : สภาพแวดล้อม การเลี้ยงดู เอาใจใส่ ของผู้ปกครอง ความพร้อมด้านร่างกาย จิตใจ อารมณ์ และสังคมของเด็ก พรสวรรค์ของเด็กเอง