......เมื่อหลายพันปีก่อน รัฐปัตตานี ที่รุ่งเรืองเป็นดินแดนแห่งพุทธศาสนาและพราหมณ์ ในอาณาจักรศรีวิชัย ต่อมาอาณาจักรศรีวิชัย เสื่อมลง จึงได้เกิดอาณาจักรต่าง ๆ เกิดขึ้นมากมาย ..เหตุผลว่า...อิสลามเกิดขึ้นอย่างไรในปัตตานี ....ในช่วงเวลาต่อมา มะละกาก็จัดตั้งเป็นรัฐอิสลามเช่นกัน (แต่หลังจากนั้น มะละกาถูกโปรตุเกตโจมตี จนพ่ายแพ้ใน พ.ศ. 2054 และใน พ.ศ. 2184 ฮอลันดา ได้มายึดครองต่อจากโปรตุเดต ดังนั้นจึงกล่าวได้ว่า ปัตตานีเป็นรัฐอิสลามก่อนมะละกา โดยในแต่ละเมือง อิสลามได้เริ่มเข้ามาในระดับชาวบ้าน ก่อนที่จะเข้ามาในระดับผู้ครองรัฐจนกลายเป็นรัฐอิสลามในที่สุด เชื่อว่า อิสลามเข้าปัตตานีในราวคริสตศตวรรษที่ 10 หรือ ค.ศ. 1613 ว่า อิสลามเข้าปัตตานีและปะหังก่อนแล้วจึงเข้ามะละกา

....ในประวัติศาสตร์ของรัฐกลันตัน ระบุว่า ในราว ค.ศ. 1150 หรือพ.ศ. 1693 มีคนจากปัตตานีคนหนึ่งไปเผยแพร่อิสลามในเมือง ซึ่งแสดงว่า อิสลามเริ่มเข้าไปในปัตตานีก่อนที่จะสร้างเมืองมะละกาถึง 200 ปี และก่อนพ่อขุนรามคำแหงตั้งเมืองสุโขทัยประมาณหนึ่งศตวรรษ ถามว่า..ทำไม อิสลามเผยแพร่อย่างรวดเร็วในปัตตานี

...ในราวคริสตศตวรรษที่ 15 ตามพงศวดารปัตตานีระบุว่า ราชารัฐปัตตานีล้มป่วย หมอหลวงรักษาไม่หาย ในที่สุดมีชาวปาซาย (ผู้ที่นับถือมุสลิม (อิสลาม)และผู้เผยแพร่ศาสนา อาสาจะรักษาโรคประจำของพระราชา และรับปากว่า หากว่าจะรักษาหายจะรับนับถืออิสลาม ราชาก็ยินยอม เมื่อหายจากโรคแล้ว ราชาจึงเชิญ ชัยค ฯ สะอีด ให้สอนศาสนาแก่พระองค์  โอรส และธิดาตลอดจนขุนนางทั้งปวงและเข้ารับอิสลามหมด ถัดจากนั้นพลเมืองก็เจริญรอยตาม เมื่อเข้ารับอิสลามแล้วพระองค์ได้เปลี่ยนนามมาเป็น " อิสมาอีลชาร์ " ศาสนาอิสลามก็ประดิษฐ์ ลง ณ เมืองปัตตานี ตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา คาดกันว่า เหตุการณ์ราชาปัตตานีเข้ารับอิสลามนี้ เกิดขึ้นในราว พ.ศ. 2000 หรือ ค.ศ. 1458 จริง ๆ แล้ว อิสลามเข้าปัตตานี ประมาณ 300 กว่าปี ก่อนที่กษัตริย์ปัตตานีจึงเข้ารับอิสลาม

" มนุษย์ผู้มีจิตใจ อันประเสริฐ ย่อมเห็นทางสว่างในจิตใจ ย่อมไม่แบ่งแยกเขาหรือเรา จงเป็นผู้ตื่นจากโลกแห่งความลุ่มหลงเพื่อค้นหาทางสว่างในจิตใจ...ดับไฟในใจให้มอดลง ยังคงอยู่เพื่อความมั่นคงสถาพรของผองไทย"

                                                                          น.เมืองสรวง 12/01/07

.....ภายหลังจากรัฐกลันตัน เสื่อมลง ไม่มีกษัตริย์ปกครอง สืบเนื่องมาจนปี พ.ศ. 2272 หรือจนสิ้นราชวงศ์ปัตตานี การปกครองต่อจากนั้น จึงอยู่ภายใต้ระเบียบการปกครองราชอาณาจักรไทย หรือการปกครองหัวเมืองโดยมีเจ้าเมืองรับผิดชอบ ผู้ปกครององค์สุดท้ายของราชวงศ์ปัตตานี เป็นกษัตริย์ทรงพระนามว่า รายากุนิง (พระเจ้าเหลือง) ครองราชระหว่าง พ.ศ. 2178-2231 โดยเป็นองค์ที่ 9 ส่วนวงศ์กลันตันมีทั้งสิ้น 8 องค์ (พ.ศ.2231-2272 )

. ....สรุป......จังหวัดปัตตานีในปัจจุบัน....เป็นจังหวัดที่มีความอุดมสมบูรณ์ ทางด้านวัฒนธรรมและจารีตประเพณี ของกลุ่มชาติพันธุ์อิสลามมาตั้งแต่อดีต จนถึงปัจจุบัน ในด้านวัฒนธรรมและความรู้สึกนึกคิด ซึ่งตั้งอยู่บนพื้นฐานแห่งหลักการอิสลามและวัฒนธรรม ส่วนกลาง หมายถึง กรุงเทพฯ ไม่ได้เข้าไปมีอิทธิพลเหนือประชากรบริเวณนี้เลย

...อนึ่งหากจะพิจารณาในด้านวัฒนธรรมของปัตตานี โดยใช้ศาสนาหรือแนวทางดำเนินชีวิตและระบบความเชื่อเป็นเกณฑ์ แล้วภาคใต้ก็อยู่อย่างร่มเย็น เป็นสุข ตลอดไปอย่างถาวร นี่คือประเทศของเรา " ไทยแลนด์" สยามเมืองยิ้มแบ่งปัน น้ำใจ....สู่สายธารไหลเย็น...เพื่อพี่น้องผองไทย...."

หมายเหตุ.....ค้นคว้าเพื่อหยิบยกบางส่วนมาเผยแพร่..และวิเคราะห์ถึงเหตุผล " ที่มาของหนังสือ " กลุ่มชาติพันธุ์ชาวไทยมุสลิม"  จาก อาจารย์เสาวนีย์ จิตหมวด... 

.....