พระ พระภิกษุ พระสงฆ์ และพระภิกษุสงฆ์
มีกัลยาณมิตรถามมาว่าพระภิกษุกับพระสงฆ์ต่างกันอย่างไร? ...ผู้เขียนก็จะต่อยอดเล่าถึงคำเหล่านี้ทั้งหมดในคราวเดียวกันพอได้ใจความคร่าวๆ...
คำว่าพระ มาจากบาลีว่า วระซึ่งเราแปลกันว่า ประเสริฐ .. แต่คำว่าประเสริฐก็ยังคงเป็นคำสันสกฤต (บาลีใช้ ปสิฎฐะ) ดังนั้นคำว่า วระ หรือ พระ นี้ถ้าจะถือความเป็นคำไทยแท้ก็น่าจะหมายถึง เลิศ, ดี, เยี่ยม, ควรแก่การยกย่อง,ควรแก่การเชิดชู, ... ทำนองนี้
คำว่าพระ ในภาษาไทย เรานิยมใช้เป็นคำนำหน้านามทั่วๆ ไปทำนองเดียวกับคำว่า นาย นางความ อัน คุณ ท่าน ... ทำนองนี้ ...แต่เมื่อเรียกนักบวชในพระพุทธศาสนาซึ่งเป็นที่เคารพนับถือของคนทั่วๆไป เราก็นิยมเรียกว่า พระ สั้นๆ ...ซึ่งบางโอกาสก็มักเรียกเต็มๆ ได้ว่า พระภิกษุพระสงฆ์ หรือ พระภิกษุสงฆ์ ....
.......
คำว่าภิกษุ เรียกตามบาลีว่า ภิกขุซึ่งพระบรมศาสดาทรงนำมาใช้เรียก นักบวชผู้เป็นสาวกของพระองค์... และยังมีคำอื่นที่ใช้เรียกนักบวชในสังคมอินเดีย เช่น โยคี ยติ อาชีวกนิครนถ์....
คำว่าภิกขุ (ภิกษุ) ตามวรรณคดีบาลีท่านขยายคำแปลไว้หลากหลาย จะนำมาเล่าเพียง ๒ ความหมายกล่าวคือ
ภิกฺขติ สีเลนาติ ภิกฺขุ(ปุคฺคโล) อันว่า บุคคลใด ย่อมขอโดยปกติ ดังนั้นอันว่า บุคคลนั้น ชื่อว่า ภิกขุ(ผู้ขอโดยปกติ)
ตามนัยนี้ ภิกขุมาจากรากศัพท์ว่า ภิกขะ (ขอ) ลงรู ปัจจัย (ภิกขะ + รู = ภิกขุ)...เมื่อแปลตามอรรถวิเคราะห์เบื้องต้นก็จะได้ความหมายว่าผู้ขอโดยปรกติ ...
วฎฺฎสํสาเร ภยํ อิกฺขติ สีเลนาติ ภิกขุ(ปุคฺคโล) อันว่า บุคคลใดย่อมเห็น ซึ่งภัยในวัฎฎสงสารโดยปกติ ดังนั้น อันว่า บุคคลนั้น ชื่อว่าภิกขุ(ผู้เห็นภัยในวัฎฎสงสารโดยปรกติ)
ตามนัยนี้ ภิกขุ มีภยะ เป็นบทหน้า (ภยะ ลบ ย.ยักษ์ คงเหลือแต่ภะ) ผสมกับรากศัพท์ว่า อิกขะ (เห็น) ลงรู ปัจจัย (ภยะ -ภ + อิกขะ + รู= ภิกขุ)...เมื่อแปลตามอรรถวิเคราะห์เบื้องต้นก็จะได้ความหมายว่าผู้เห็นภัยในวัฎฎสงสารโดยปกติ...
อนึ่ง คำว่าภิกขุ (ภิกษุ) มักจะใช้เรียกรายบุคคลถ้าหลายรูปก็จะเพิ่มปริมาณว่า ภิกษุทั้งหลาย หรือภิกษู ๕๐๐ รูป ... ทำนองนี้
......
คำว่าสงฆ์ ความหมายโดยทั่วไปก็คือ หมู่ คณะ พวก กลุ่ม ..แต่ตามพระวินัยกำหนดภิกษุตั้งแต่ ๔ รูปขึ้นไปว่าสงฆ์.. ซึ่งเป็นการกำหนดจำนวนภิกษุในการทำสังฆกรรม ดังนี้
- จตุวรรค คือ ภิกษุ ๔ รูปขึ้นไป
- ปัญจวรรค คือภิกษุ ๕ รูปขึ้นไป
- ทสวรรค คือ ภิกษุ ๑๐ รูปขึ้นไป
- วีสติวรรค คือภิกษุ ๒๐ รูปขึ้นไป
ส่วนรายละเอียดประเภทใดทำกรรมอะไรได้บ้างนั้น เป็นรายละเอียดปลีกย่อยตามพระวินัย...โดยสงฆ์ตามนัยเบื้องต้นนี้เรียกว่าสมมติสงฆ์คือ กำหนดเอาจำนวนภิกษุเป็นเกณฑ์ ...
อีกนัยหนึ่ง เรียกว่า อริยสงฆ์ หมายถึงผู้บรรลุธรรมตั้งแต่ละดับชั้นโสดาบันขึ้นไปจนถึงอรหันต์ ...อริยสงฆ์ ตามนัยนี้ ไม่จำเป็นว่าต้องเป็นภิกษุกล่าวคือใครก็ได้ผู้ได้บรรลุธรรมตามนัยแห่งพระพุทธศาสนาก็จะได้ชื่อว่าสงฆ์ ....
คำว่าสงฆ์ตามนัยแห่งอริยสงฆ์นี้ ในวรรณคดีบาลีมีการตั้งอรรถวิเคราะห์ความหมายดังต่อไปนี้....
สํโยชนํ ฆาเตตีติสงฺโฆ (ปุคฺคโล) อันว่า บุคคลใด ย่อมฆ่าซึ่งสังโยชน์ ดังนั้นอันว่า บุคคลนั้น ชื่อว่า สงฆ์ (ผู้ฆ่าซึ่งสังโยชน์)...
ตามนัยนี้ สงฆ์มาจาก สังโยชน์ เป็นบทหน้า (ลดรูปเหลือเพียงสัง) .. ผสมกับ หนะ รากศัพท์แปลว่า ฆ่า (หนะ รากศัพท์นี้แปลงเป็น ฆาตะ หรือ ฆะได้ตามหลักไวยากรณ์).. ลง อะ ปัจจัย (สังโยชนะ -สัง + หนะ - ฆะ + อะ =สงฆ์)... ดังนั้น สงฆ์ตามนัยนี้จึงแปลว่า ผู้ฆ่าซึ่งสังโยชน์..
อนึ่ง คำว่าสังโยชน์ เป็นชื่อของกิเลสซึ่งอาจแปลได้ว่า กิเลสเครื่องร้อยรัดหรือประกอบสัตว์ไว้ในภพเพื่อมิให้หลุดพ้น..ประมาณนี้..
.....
ภิกษุสงฆ์ เป็นคำสมาสแปลว่า หมู่แห่งภิกษุดังอรรถวิเคราะห์ว่า
ภิกฺขูนํ สงฺโฆภิกฺขุสงฺโฆ อันว่าหมู่แห่งภิกษุทั้งหลาย ชื่อว่าภิกษุสงฆ์ (หมู่แห่งภิกษู)
ดังนั้น สงฆ์ในคำว่า ภิกขุสงฆ์ จึงแปลว่า หมู่ คณะ กลุ่มหรือพวก เป็นต้นเท่านั้น... มิได้หมายถึงภิกษุโดยเฉพาะ.. เพราะมีคำว่าภิกษุ ยืนยันอยู่ด้านหน้าแล้ว...ประมาณนี้
...........
พระ พระภิกษุ พระสงฆ์และพระภิกษุสงฆ์ ในภาษาไทย เราก็เข้าใจกันว่าหมายถึงอะไร..แม้การใช้อาจไม่ค่อยถูกต้องตามนัยเดิมบ้าง..แต่เมื่อมีผู้สื่อออกไปแล้ว ผู้รับสื่อสามารถเข้าใจความหมายนั้นได้ทันที ก็ถือว่าสำเร็จประโยชน์ของการสื่อความหมายแล้ว ...ประมาณนี้
แต่ผู้ที่ใช้ได้ถูกต้องเหมาะสมก็ควรแก่การยกย่องเชิดชูมิใช่หรือ ?
ความเห็น (5)
กราบนมัสการพระคุณเจ้าค่ะ
ขอบคุณสำหรับการอธิบายความหมายของคำว่าพระ พระภิกษุ พระสงฆ์และพระภิกษุสงฆ์ค่ะ..เบิร์ดจะระวังเวลาใช้และมีแนวทางในการอธิบายให้กับผู้อื่นต่อไปค่ะ
กราบสามครั้งค่ะ
เก่งสะเมื่อไหร
นอนภาษาของพระสงฆ์เขียนยังไงครับ ตอบผมด่วน
สาธุครับ