อนุสรณ์ทางใจ (โลกในใจของบุญถึง ตอนที่ 10)
เมื่อตอนเป็นนักเรียนมัธยม ผมมีโอกาสได้ปลูกต้นประดู่ที่ริมสนามฟุตบอลเข้าโรงเรียนต้นหนึ่ง ผมจะแวะเวียนไปรดน้ำพรวนดินเป็นประจำ และมีความสุขที่เห็นต้นประดู่โตวันโตคืน
วันหนึ่งผมเห็นคอกที่ผมสร้างกั้นรอบต้นประดู่ล้มระเนระนาด ประดู่กิ่งหนึ่งหักห้อยเหี่ยวเฉาคาต้น ลำต้นถูกแรงกระแทกจนเอนเอียงไป เข้าใจว่าคงถูกลูกฟุตบอลอัดอย่างแรง ผมเสียใจอย่างบอกไม่ถูก ก่นด่าคนที่เตะฟุตบอลอยู่คนเดียวอย่างพลุ่งพล่าน วันนั้นผมต้องเสียเวลานานกับการประคบประหงมต้นประดู่อย่างทะนุถนอม กั้นคอกใหม่ให้แข็งแรงกว่าเดิม และหาเวลาไปดูแลบ่อยครั้งขึ้น
วันที่ผมเรียนจบอำลาสถาบัน แทนที่จะอาลัยรักโรงเรียนเหมือนคนอื่น ผมกลับใจหายที่ต้องจากต้นประดู่ของผมมากกว่า แม้ผมเรียนจบมาหลายปีก็ยังคิดถึงและหาโอกาสไปดูประดู่ของผมเสมอ ผมดีใจที่เห็นมันยังมีชีวิตอยู่ และเจริญเติบโตแผ่กิ่งก้านสาขา โรงเรียนได้นำม้าหินอ่อนมาวางไว้รอบต้นให้นักเรียนรุ่นน้องผมได้นั่งพักผ่อนใต้ร่มเงาอย่างสำราญ
เมื่อผมเรียนจบมาเป็นครูได้ 2 ปี มีโอกาสไปเยี่ยมโรงเรียนเก่าดูต้นประดู่อีกครั้งปรากฏว่าต้นประดู่ของผมหายไปอย่างไม่เหลือร่องรอย กลายเป็นอาคารโรงฝึกงานอุตสาหกรรมขึ้นมาแทนที่ ผมยืนงง น้ำตาซึมออกมาอย่างสิ้นหวัง รำพึงรำพันด้วยความรันทด
“...เจ้าประดู่เพื่อนยากเอ๋ย เราคงไม่มีโอกาสได้พบกันอีกแล้ว ขอให้เพื่อนจงไปสู่สุคติเถิด..
ตั้งแต่วันนั้นเป็นต้นมา ผมไม่เคยเหยียบย่างไปที่โรงเรียนเก่าอีกเลย
อาจารย์ใหญ่มอบหมายให้ผมเป็นครูที่ปรึกษาชมรมผู้บำเพ็ญประโยชน์ ผมจึงถือโอกาสส่งเสริมให้นักเรียนในชมรมได้ปลูกต้นไม้ยืนต้นอย่างน้อยคนละ 1 ต้น และดูแลรักษาด้วยตนเองเพื่อเป็นอนุสรณ์ทางใจ ผมพยายามสังเกตพฤติกรรมของนักเรียนเหล่านี้ก็พบว่า พวกเขามีความผูกพันกับต้นไม้ของตนเองไม่แตกต่างจากผมที่เคยผูกพันกับต้นประดู่ในสมัยนั้นเลย
เคยมีคนบอกว่า “ถ้าอยากมีความสุข 3 ชั่วโมงให้ดื่มเหล้า อยากมีความสุข 3 วัน ให้ซื้อเสื้อผ้าใหม่ อยากมีความสุข 3 เดือน ให้แต่งงานใหม่ อยากมีความสุข 3 ปี ให้ปลูกบ้านใหม่ และถ้าอยากมีความสุขตลอดชีวิตให้ปลูกต้นไม้” ดูคำกล่าวนี้จะมีเหตุผมที่น่าเชื่อถือมากทีเดียว
ครั้งหนึ่งผมพานักเรียนไปทัศนศึกษานอกสถานที่ที่จังหวัดชายทะเลตะวันออกของภาคใต้ความจริงก็ไม่รู้เหมือนกันว่าใครพาใครไปกันแน่ เพราะผมเองก็เพิ่งได้มาภาคใต้ครั้งนี้เป็นครั้งแรก ตอนผมเป็นนักเรียนผมเรียนภูมิศาสตร์ประเทศไทยถึงเรื่องยางพารา กาแฟ แร่ดีบุกของภาคใต้ จากครูและหนังสือแบบเรียนเท่านั้น ผมก็สามารถท่องจำจนสอบได้คะแนนสูงสุดของห้องเกือบทุกครั้ง แต่ก็เพิ่งได้เห็นของจริงเที่ยวนี้เอง รู้สึกตื่นเต้นที่ได้เจอของใหม่ไปพร้อม ๆ กับนักเรียนของผม น่าอิจฉาเด็ก ๆ ในสมัยนี้ที่มีโอกาสได้เห็นโลกกว้างมากกว่าเด็กในยุคผม
ถนนเลียบชายฝั่งทะเลตะวันออกของภาคใต้มีทิวทัศน์ที่สวยงามมาก มีทั้งทิวสนและสวนยางสลับกันไป สายลมและเกลียวคลื่นที่กระทบฝั่งเป็นระลอก และหาดทรายที่ขาวสะอาด เป็นบรรยากาศที่สดชื่นยิ่งนัก
ผมจินตนาการไปว่า หากผมมีอำนาจวาสนาในบ้านเมือง ผมจะเวนคืนพื้นที่ชายฝั่งทะเลทุกด้าน ตั้งแต่จังหวัดตราดจนถึงใต้สุดของประเทศไทย แล้วสร้างถนนเลียบชายฝั่งทะเลเป็นแนวยาวตลอดสองข้างถนนจะปลูกต้นไม้เป็นทิวแถว แต่ละจังหวัดก็ต้องมีต้นไม้ประจำจังหวัดของตนเอง ถ้าถนนอยู่ในพื้นที่จังหวัดใดก็จะมีต้นไม้ของจังหวัดนั้น ๆ ตลอดทั้งแนวจนสุดเขตจังหวัด เป็นอย่างนี้ทุกจังหวัด แล้วจะส่งเสริมการท่องเที่ยวในเส้นทางนี้ให้ชาวโลกได้ตื่นตาตื่นใจกับความสวยสดงดงามของประเทศไทย ต้นไม้จะบ่งบอกว่าเป็นพื้นที่จังหวัดใด และสองข้างทางแต่ละจังหวัดจะมีสินค้าพื้นเมืองของจังหวัดนั้น ๆ จัดจำหน่ายเป็นจุด ๆ อย่างเป็นสัดเป็นส่วน
ความฝันของผมต้องหยุดกึก เมื่อรถทัศนาจรที่แล่นเลียบชายฝั่งทะเลอย่างราบรื่นต้องเลี้ยวโค้งหลบคฤหาสน์หลังใหญ่ที่ตั้งตะหง่านอยู่ริมทะเล ผู้นำทางบอกกับพวกเราว่าเป็นบ้านของผู้มีชื่อเสียงทั้งทางธุรกิจและการเมืองผู้หนึ่ง
วันนั้นผมได้ความรู้จากผู้นำทางที่เป็นท้องถิ่นภาคใต้หลายอย่าง ไม่ว่าจะเป็นภาษาขนบธรรมเนียมประเพณีที่เป็นเอกลักษณ์ของภาคใต้ ซึ่งเขาพยายามอธิบายให้เราห็นว่าภาคใต้ของเขามีอะไรที่แปลกและแตกต่างไปจากภาคอื่น ๆ แต่ผมกลับค้านอยู่ในใจว่า ไม่ได้แตกต่างจากภาคอื่น ๆ โดยสิ้นเชิงหรอก อาจมีปัจจัยบางอย่าง เช่น สภาพภูมิศาสตร์ที่ทำให้ภาคใต้ต่างจากภาคอื่นไปบ้าง แต่รากเหง้าที่แท้จริงก็มีความเป็นไทยเหมือนกันทุกภาค ความแตกต่างเหล่านี้กลับช่วยเพิ่มสีสันให้ความเป็นไทยมีรสชาติและดูดีมากขึ้นเสียอีก
ผู้นำทางของเราแกมีอารมณ์ขันเล่าเรื่องตลกพื้นบ้านเรียกเสียงหัวเราะจากนักเรียน และคณะครูได้ตลอดทาง มีเรื่องหนึ่งแกเล่าให้เห็นถึงความผิดพลาดในการคาดการณ์ของคนภาคใต้ในสมัยก่อนว่า ...คนใต้ต่างก็มีลูกมากเหมือนกับคนในภาคอื่น ๆ ลูกแต่ละคนก็ต้องมาช่วยกันทำสวนยางลูกคนไหนที่ขยันช่วยพ่อแม่ทำงานมาโดยตลอด พ่อแม่ก็จะยกสวนยางให้ ถ้าลูกคนไหนเกเรไม่ยอมช่วยงานพ่อแม่ก็จะให้ที่ดินชายทะเล เพราะถือว่าไม่มีราคา พอสิ้นบุญพ่อแม่ปรากฏว่าลูกที่เกเรกลับร่ำรวยเพราะที่ดินชายทะเลมีราคาสูงกว่าที่สวนยางหลายเท่าตัว...
การทัศนศึกษาครั้งนั้นสร้างเสริมประสบการณ์ใหม่ให้คณะครูและนักเรียนได้อย่างคุ้มค่า ได้ทั้งประสบการณ์ตรง และเกิดความภาคภูมิใจในความอุดมสมบูรณ์ด้วยทรัพยากรธรรมชาตินานาชนิดของประเทศเรา แม้ว่าผู้บริหารโรงเรียนและครูบางคนจะหวาดกลัวต่อปัญหาที่อาจเกิดขึ้นจากการพานักเรียนไปทัศนศึกษา แต่ผมกลับคิดว่าการส่งเสริมในเรื่องนี้เป็นความจำเป็นที่ควรกระทำ หากเราได้วางแผนดำเนินการอย่างรัดกุม ปฏิบัติตามระเบียบที่กำหนด โอกาสที่จะเกิดเรื่องราวก็คงมีน้อยมาก เพราะเพียงการศึกษาเล่าเรียนในห้องสี่เหลี่ยมแคบ ๆ ที่มีครูผลัดกันเข้าสอนตามตารางสอนอย่างเดียวคงไม่เกิดการเรียนรู้ที่ครบถ้วนสมบูรณ์เป็นแน่
เรื่องการจัดบรรยากาศและสภาพแวดล้อมที่เอื้อต่อการเรียนรู้และสุขภาพจิตที่ดีให้ในสถานศึกษาเป็นเรื่องจำเป็นอย่างยิ่งที่สถานศึกษาควรตระหนักและดำเนินการอย่างจริจัง จากประสบการณ์ตั้งแต่เป็นนักเรียนจนมาเป็นครู ผมได้เห็นความผิดพลาดในการดำเนินงานของโรงเรียนในเรื่องนี้อย่างหนึ่ง กล่าวคือโรงเรียนหลายแห่งพยายามเน้นเฉพาะการจัดบรรยากาศและสภาพแวดล้อมบริเวณโรงเรียนและอาคารเรียนให้สะอาด สดชื่น ร่มรื่น สวยงาม ซึ่งก็ต้องยอมรับว่าสิ่งเหล่านี้เป็นสิ่งที่ดี เป็นครูที่พูดไม่ได้ และมีผลดีต่อความรู้สึกของทุกคนในโรงเรียน
แต่ถ้ามองลึกเข้าไปถึงบรรยากาศภายในห้องเรียนอีกหลายแห่งพบว่า ยังปล่อยกันอย่างตามมีตามเกิดขาดการเอาใจใส่ นักเรียนร่วม 50 คน ต้องแออัดยัดเยียดอยู่ในห้องเรียนแคบ ๆ ที่ร้อนอบอ้าว ฝุ่นชอล์กฟุ้งกระจาย โต๊ะเก้าอี้ที่โยกคลอนเสี่ยงต่อการล้มคว่ำคะมำหงายของผู้นั่ง ถูกจัดเรียงแถวหันหน้าสู่กระดานดำ แน่นจนแทบจะหาช่องทางเดินไม่ได้ สภาพห้องที่แห้งแล้ง ขาดการตกแต่งให้น่าอยู่น่าเรียนเช่นนี้ย่อมส่งผลให้ทั้งนักเรียนและครูผู้สอนเกิดความรู้สึกที่เบื่อหน่ายและบั่นทอนสุขภาพจิตลงไปทุกวัน
แม้เราจะบอกว่า การจัดการเรียนการสอนที่ดีนั้น มิได้จำกัดอยู่เพียงห้องสี่เหลี่ยมแคบ ๆ ที่มีครูผู้สอนแต่ละคนผลัดกันเข้าสอนตามตารางสอนที่กำหนดไว้เท่านั้นก็ตาม แต่ในสภาพความเป็นจริงที่ปฏิบัติกันอยู่ ชีวิตประจำวันของนักเรียนจำนวนไม่น้อยจะอยู่ในห้องเรียนตามตารางสอนร่วม 6 – 7 ชั่วโมง การเรียนนอกห้องเรียนก็มีเพียงบางชั่วโมงเท่านั้น หากห้องเรียนมีบรรยากาศที่ไม่ดี นักเรียนก็คงต้องระทมทุกข์ภายในห้องเรียนแคบ ๆ เกือบทั้งวัน โดยไม่มีโอกาสได้สูดกลิ่นไอของสวนสวยโรงเรียนงามรอบ ๆ บริวณโรงเรียนที่ผู้บริหารโรงเรียนได้มอบให้นักการภารโรงและครูบางคนที่มีฝีมือช่วยบรรจงตกแต่งเพื่ออวดบุคคลที่มาเยี่ยมชมโรงเรียนอย่างฉาบฉวยด้วยความภาคภูมิใจ
เวลาเรามองความงามของสุภาพสตรีนอกจากจะมองที่รูปร่างหน้าตาแล้ว เราคงต้องมองลึกเข้าไปถึงสภาพจิตใจ จึงจะเรียกว่างามทั้งภายนอกและภายใน ผมคิดว่าบรรยากาศของโรงเรียนก็คงเหมือนกัน ควรงามทั้งบริเวณรอบ ๆ อาคารเรียนและภายในห้องเรียนด้วย ไม่เช่นนั้นก็จะเข้าทำนอง “สวยแต่รูปจูบไม่หอม”
ผมเคยเห็นนักเรียนบางคนเตะฟุตบอลใส่กระถางต้นไม้ที่กำลังออกดอกบานสะพรั่ง หรือทำลายทรัพย์สมบัติต่าง ๆ ของโรงเรียนอย่างหน้าตาเฉย ทำให้คิดไปว่าการที่นักเรียนไม่ได้มีส่วนร่วมรับผิดชอบในสิ่งใดก็ย่อมทำให้เขาไม่มีความรู้สึกเป็นเจ้าของในสิ่งนั้น
ผมเลยคิดในใจว่า ถ้าผมได้เป็นผู้บริหารโรงเรียนผมจะแบ่งพื้นที่บริเวณโรงเรียนทุกตารางนิ้วออกเป็นส่วน ๆ ขีดสีตีเส้นให้ชัดเจน จัดสรรให้นักเรียนและครูอาจารย์ทุกคนร่วมรับผิดชอบ ตกแต่งดูแลในพื้นที่ของตนเองอย่างอิสระ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในห้องเรียน ผมจะจัดสรรงบประมาณก้อนหนึ่งให้นักเรียนทุกห้อง เพื่อนำไปวางแผนจัดตกแต่งห้องเรียนของตนเองได้ย่างเต็มที่ โดยมีครูที่ปรึกษาประจำห้องเป็นผู้คอยให้คำแนะนำเมื่อจำเป็น เพื่อฝึกให้นักเรียนได้ร่วมคิด ร่วมทำ ร่วมรับผิดชอบ และฝึกการทำบัญชีรายรับ-รายจ่ายและแจ้งให้โรงเรียนทราบ
บรรยากาศแต่ละห้องเรียน ผมจะไม่คำนึงถึงว่าต้องมีรูปแบบเดียวกันหรือสีเดียวกัน สิ่งที่ผมต้องการคือความคิดสร้างสรรค์ ความหลากหลายอย่างมีชีวิตชีวา และความภาคภูมิใจของนักเรียนที่มีต่อห้องเรียนของตนเอง ในแต่ละภาคเรียนจะมีการประกวดห้องเรียนดีเด่น จัดงานให้เอิกเกริกและเชิญแขกผู้มีเกียรติมาเยี่ยมชมและมอบรางวัลด้วย
นอกจากนี้โรงเรียนที่ผมเป็นผู้บริหารโรงเรียน จะมีต้นไม้ประจำโรงเรียนที่คณะครูและนักเรียนร่วมกันคิดขึ้นเอง แล้วพวกเราจะปลูกต้นไม้ชนิดนั้นรอบ ๆ บริเวณโรงเรียนอย่างเป็นสัดส่วนรวมทั้งบริเวณสองข้างทางเข้าสู่โรงเรียนด้วย จะมีเพลงประจำโรงเรียนที่มีเนื้อหาเกี่ยวกับต้นไม้ชนิดนั้น ครูและนักเรียนจะร้องเพลงนี้กันทุกเช้า เหมือนเพลงที่ผมเคยร้องด้วยความภาคภูมิใจในสถานศึกษา เมื่อเป็นนักเรียนครู
“...ร่มยูงทองแห่งนี้สุขสันต์ เรารักกันเช่นฉันน้องพี่...”
อีกเมื่อไรก็ไม่รู้ซินะ ผมจึงจะทำอย่างที่ผมคิดได้.
ความเห็น (5)
เรื่องบรรยากาศและสภาพแวดล้อมที่ดีในโรงเรียนนั้น ดร.โกวิท วรพิพัฒน์ ท่านบอกว่าเป็น "ครูที่พูดไม่ได้" จะช่วยหล่อหลอมกล่อมเกลาซึมซับจิตวิญญาณสอนคุณธรรมและความรู้คนได้ไม่แพ้ "ครูที่พูดได้"เลย
ตอนแรกตั้งใจจะแบ่งเป็นตอนย่อยๆอีก แต่ก็เกรงว่าจะไม่ต่อเนื่องกัน เลยเขียนนาว ขออภัยด้วย และขอบคุณที่พยายามอ่านจนจบครับ..
ทนอ่านอีก 2 ตอนจบครับ
สวัสดีค่ะคุณครู
- ราณีตามมาอีกแล้วค่ะ อ่านแล้วนึกถึง ตอนเด็ก เลยค่ะ
- ตอนเด็ก ราณีเป็นเด็กเรียนเก่งมาก พอพี่ชายสอบตกชั้น ป.5 ราณีก็ต้องย้ายโรงเรียนไปอยู่อีกโรงเรียนหนึ่ง ไปพร้อมกันพี่น้องทั้งบ้านค่ะ เพราะคุณพ่อจะได้ไปส่งพร้อมกัน
- เข้าใจสถานการณ์นี้ดีค่ะ เพราะเจอกับตนเอง พอย้ายโรงเรียนใหม่ขึ้นชั้นป.6 ด้วยความที่เขาดูว่าเราเรียนดี จึงจัดไปอยู่ห้องคิง แต่อาจารย์ประจำชั้นแกชอบดุเด็ก ตวาดเด็กเป็นประจำและขู่ด้วย เข้ามาแรก ๆ ก็กลัวทั้ง ๆ ที่เราเคยเข้าได้กับคุณครูทุกท่าน ยกเว้นท่านนี้ ท่านสอนวิชาเรขาคณิต และใครทำการบ้านผิดหรือตอบไม่ถูกเมื่อถาม โดนด่าแลตีเป็นประจำ
- ต่อนะค่ะเดี๋ยวลืม! คนอื่นกลัว ราณีก็กลัว แต่ราณีต่อต้าน และไม่ชอบมาก...
- พอขึ้นม. 1 ได้ครูประชั้นเป็นผู้ชายดุมาก ชอบถือไม้เรียว และครูคนนั้นไม่ชอบเด็กอ้วน ราณีจึงเป็นที่หมั่นไส้ของครูคนนั้นมาก ๆ โดนหาเรื่องตีประจำ แต่ครูอีกท่านนึงเป็นภรรยาของคุณครูประจำชั้นราณี ชอบราณีมาก ชอบเรียกมาคุยเป็นประจำ
- ราณีกลายเป็นคนดื้อเงียบ โดนตีเป็นประจำและไม่เคยทำการบ้านวิชาครูท่านนั้นเลย ส่วนวิชาครูคนอื่นทำค่ะ
- พอราณีใกล้จะออกคุณครูคนนั้นได้ลูกสาว อ้วนกลมมาก จนถึงปัจจุบันผ่านมา20 กว่าปีแล้วเจอครูท่านนั้นประจำ ก็ยกมือไหว้ รู้สึกท่านก็ยิ้ม ๆ เพราะลูกสาวแกก็อ้วนเหมือนกัน ฮิ ฮิ