ด้วยในช่วงนี้พบว่ามีคำถามจากเกษตรกรผูเลี้ยงโคถามในเว็ปไซต์ของกรมปสุสัตว์เกี่ยวกับโรคไข้เห็บในโคกันมาก จึงต้องหาข้อมูลเกี่ยวกับโรคนี้ว่ามีสาเหตุจากอะไร มีอาการอย่างไร และจะป้องกันรักษากันอย่างไรทั้งในแง่ของนักวิชาการและวิชาเกินแบบชาวบ้าน
โรคไข้เห็บ (ทำเนียบวัวงาม,ฉบับบที่ 2 เดือนพฤศจิกายน - ธันวาคม 2549) เกิดจากเชื้อโปรตัววัวบาบีเซีย ไบเจอมินา (B.bigemena) และ บาบีเวียโบวีส (B.bovis) ติดต่อได้โดยเห็บเป็นพาหะนำเชื้อ ถ้านำโคไปเลี้ยงตามทุ่งและชายป่าที่มีเห็บและเหลือบมาก ๆ
โรคนี้เกิดกับโคได้ทุกรุ่น หากโคได้รับเชื้อแล้วจะทำให้โคมีอาการซูบผอม เลี้ยงไม่อ้วน หรือโคบางตัวที่ติดเชื้อถ้าร่างกายสมบูรณ์ดีจะยังไม่แสดงอาการของโรค แต่ถ้าเริ่มมีอาการแล้วจะรุนแรงมากจนเสียชีวิตได้
อาการเบื้องต้นที่สังเกตได้ คือ เยื่อเมือกบริเวณตาและปากซีด ในเพศเมีย ผนังอวัยวะเพศด้านในจะซีด ถ้ามีอาการรุนแรงโคจะมีไข้สูง ไม่เคี้ยวเอื้อง เซื่องซึมหายใจหอบ หัวใจเต้นแรง ท้องเสียสลับท้องผูก อุจจาระป็นีน้ำตาล ปัสสาวะเป็นสีแดงจนถึงดำและมีกลิ่นเหม็นมาก โลหิตจาง ไม่มีแรง เดินโซเซ หมดแรงและล้มในที่สุด
ป้องกันโดยการกำจัดเห็บในเบื้องต้น โดยใช้ยาฉีดพ่นตามตัวโคและคอกพักทุก ๆเดือน ฉีดยาถ่ายพยายธิทุก 6 เดือน
ถ้าอาการรุนแรง แนะนำให้ฉีดยาเบเรนิล 20 cc. อ๊อกซิเดต้าไซคลีน 20 cc. แล้วฉีดวิตามิน B12 บำรุงร่างกาย
หลายท่านเห็นอาการแล้วอย่าเพิ่งตกใจ เราป้องกันรักษาได้ง่าย ๆ ในเบื้องต้นเพื่อป้องกันการสูญเสียที่อาจเกิดขึ้นกับโคของเราได้โดยใช้ภูมิปัญญาง่าย ๆ ในบ้านเรามาป้องกันกันก่อน ก่อนที่โคจะหายไปเพราะโรคไข้เห็บ
วิธีการที่ว่านี้พ่อทองเล่าว่าให้ใช้สมุนไพรที่เรามีในพื้นที่มาเป็นสูตรยากำจัดเห็บ ป้องกันเห็บและถ่ายพยาธิเท่าที่ทำได้ในเบื้องต้นก่อนที่จะถึงมือหมอ
โดยพ่อทองจะใช้ใบสะเดาและใบยูคาลิปตัสอย่างละครึ่งกิโลกรัมมาตำหรือบดให้ละเอียดผสมน้ำ 5 ลิตร กรองเอาน้ำไปทาตามตัวโคทุกอาทิตย์และฉีดพ่นรอบคอกพัก ไล่เห็บและเมล็ดไม่ให้มารบกวนได้
ส่วนลูกศิษย์ที่บ้านสว่างงิ้วงามใช้ใบน้อยหน่า หนอนตายยาก ขิง กระเพรา อย่างละหนึ่งกำมือมาตำให้ละเอียด ผสมน้ำ 2 ลิตร ทาตัวโคให้ทั่ว ถ้าเห็บเหามีมากจะทาทุกวันถ้ามีวัตถุดิบมากให้ทำปริมาณมากและหมักน้ำยาไว้ 3-5 จะทำให้ตัวยามีกลิ่นฉุนและกำจัดเห็บได้ดี ซึ่งใช้หลักที่ว่าผัก หรือสมุนไพรที่มีรสขม เผ็ดร้อน (ยกเว้นพริก ห้ามใส่เพราะจะกลายเป็นลาบวัว) พืชผักที่มีกลิ่นฉุนทุกชนิดที่มีในบ้านสามารถนำมาตำรวมกันและผสมน้ำฉีดพ่นรอบคอกได้ โดยทำต่อเนื่องทุกอาทิตย์จะป้องกันเห็บได้เป็นอย่างดี
แต่ถ้าเป็นสมัยก่อนที่ชอบนำวัว ควายไปเลี้ยงที่เทือกเขาภูพานที่กาฬสินธุ์ ซึ่งจะมีเห็บ เหลือบ ลิ้นเป็นจำนวนมาก พ่อจะใช้ต้นหรือเครือของต้นนางน้อยกับต้นหนามแท่ง (มีมากตามที่ลาดเชิงเขา) มาทุบแล้วแช่น้ำทาที่ตัวโคหรือใช้ใบพยุงมาตำให้ละเอียดผสมน้ำเทราดตามพื้นและรอบคอก จะไม่มีเห็บเหามารบกวน คนเลี้ยงวัว ควาย สบายหายกังวลไปเยอะ
พืชสมุนไพรใกล้ตัวจึงน่าจะเป็นอีกวิธีหนึ่งที่สามารถนำมาใช้ป้องกันไม่ให้โคที่เราเลี้ยงเป็นโรคไข้เห็บได้ โดยไม่ต้องลำบากซื้อหา แต่แค่รู้จักประยุกต์ใช้ให้เหมาะสมกับตัวเองก็เพียงพอแล้ว
อาจารย์ขจิตค่ะ
ถ้าวันนี้ทานสะเดารับรองค่ะว่าระบบลำไส้ทำงานสะดวก แต่กันคุณหมัดหมัด ถ้าจะให้ได้ผลทั้งสองอย่างน่าจะเอาน้ำต้มสะเดามาไล่หมัดได้ค่ะ
ขอบคุณค่ะ
มีสมุนไพรให้วัวนมกินเพื่อรักษาโรคเห็บวัวมั้ยครับผมทำโครงการนมอินทรีย์อยู่ครับ