ใน Wikipedia มีกล่าวถึงระบบผุดบังเกิด (emergent) ไว้ไม่น้อย แหล่งตั้งต้นที่แนะนำคือ
http://en.wikipedia.org/wiki/Emergence
ตัวอย่างของระบบผุดบังเกิดได้แก่
-ปรากฎการณ์ทางฟิสิกส์ เช่น สี อุณหภูมิ
-ปรากฎการณ์ทางชีววิทยา เช่น เซลล์, metabolic pathway, ชีวิต
-ปรากฎการณ์ทางสังคมศาสตร์-มนุษยศาสตร์ เช่น เงิน, ภาษา, สังคม, การเมือง, technical analysis (หุ้น)
-ปรากฎการณ์ทางจิตวิทยา-ศาสนา เช่น อัตตา, สติสัมปชัญญะ
-ปรากฎการณ์ทางคณิตศาสตร์ เช่น recursive convergence
-ปรากฎการณ์ทางเคมี เช่น autocatalytic process, self-assembled system
-ปรากฎการณ์ทาง IT เช่น WWW, spam
สิ่งที่อาจทำให้เข้าใจผิดก็คือ คนมักมองว่า emergent เกิดโดยไม่ต้องมีเหคุปัจจัย (ดังกรณีตัวอย่างปัญหาโลกแตกเช่น ไก่กับไข่) แต่จริง ๆ แล้วไม่ใช่ เหตุปัจจัยนั้นมีอยู่ แต่ผลที่แสดงออก ไม่ได้ตรงไปตรงมา (nonlinear)
ถ้า emergent เกิดขึ้นโดยไม่มีเหตุปัจจัย ก็คงไม่น่าพูดถึงแล้ว เพราะเท่ากับเราไม่สามารถไปปรับเปลี่ยน แทรกแซง แก้ไข หรือยกเลิกกระบวนการเกิด emergent ได้
เรื่องนี้น่าเรียนรู้เพราะความเข้าใจตรงนี้ จะทำให้เราสามารถชื่นชมความน่าพิศวงของมัน และใช้ประโยชน์จากความเข้าใจตรงนี้ได้
[...ย้อนกลับ...]
อยากเรียนถามว่าจิตวิทยามีคุณต่อศาสนาอย่างไรครับ
พอดีต้องการจะศึกษาเรียนรู้เป็นกรณี
แต่มีกรณีตัวอย่าง ที่อาจไม่ใช่การตอบ แต่เป็นการเล่าสู่กันฟัง