ร่วมด้วยช่วยพัฒนาชุมชนต้นแบบ (๑) : เทศบาลตำบลท่าขอนยาง: (๑) การบริหารจัดการขยะ_๐๑: การประชุมระดมสมองกำหนดแนวทางการจัดการขยะของสภาเทศบาลตำบทท่าขอนยาง

วันที่ ๑๔ กุมภาพันธ์ ๒๕๖๒ มีโอกาสได้เข้าร่วมประชุมพิเศษของสภาเทศบาลตำบลท่าขอนยาง เขตเทศบาลที่มีประชากรแฝงกว่า ๓ หมื่นคนจากมหาวิทยาลัยมหาสารคาม เป็นการประชุมระดมสมองเพื่อกำหนดแนวทางในการจัดการขยะอย่างเป็นระบบ โดยมีนายอำเภอกันทรวิชัยเป็นประธาน และมีหลายฝ่ายมาร่วมประชุม สำคัญ ๆ ดังนี้

• นายอำเภอกันทรวิชัย 
• นายกเทศมนตรีเทศบาลตำบลท่าขอนยาง พร้อมทีมงานผู้บริหารและบุคลากรของเทศบาลฯ 
• สมาชิกสภาพเทศบาลฯ นำโดยประธานสภาฯ
• ทองถิ่นอำเภอกันทรวิชัย 
• ปลัดเทศบาลฯ
• ตัวแทนผู้บริหารจากมหาวิทยาลัยมหาสารคาม
• เครือข่ายสภาฮักแพงเมิ่งแยงคนมหาสารคาม 
• กำนัน 
• ผู้ใหญ่บ้าน
• ฯลฯ

เป็นการประชุมที่ครบถ้วนเชิงโครงสร้างบริหารชุมชนครั้งหนึ่งที่เคยได้เข้าร่วม 

๑) นโยบายจากนายอำเภอ

ก่อนจะเริ่มการประชุม ท่านนายอำเภอได้แจ้งเพื่อทราบและมอบนโยบายเร่งด่วนของรัฐบาล สำคัญ ๆ ๓ ประเด็น ได้แก่ 

• รัฐบาลมีนโยบายเร่งรัด "แผนปฏิบัติการ ๖๐ วันแยกก่อนทิ้ง" โดยเริ่มตั้งแต่ ๙ มกราคม ๒๕๖๒ เนื่องจากการขับเคลื่อนเรื่องการจัดการขยะของกระทรวงมหาดไทยที่ประกาศใช้มา ๓ ปีนั้น ไม่ก้าวหน้าเท่าที่ควร จึงได้มอบหมายให้ผู้นำทุกจังหวัด ทุกอำเภอลงพื้นที่ขับเคลื่อนกันอย่างจริงจัง  เพราะขณะนี้ปัญหาขยะเริ่มกระทบการท่องเที่ยว สุขภาพ และสิ่งแวดล้อมแล้ว
• แนวปฏิบัติที่กำหนดจากกระทรวงมหาดไทย ที่มอบให้กรมการปกครองมาดำเนินการตามลำดับขั้น มีดังนี้ 
• ศึกษาสภาพปัญหาและการจัดการขยะของแต่ละพื้นที่เป็นอย่างไร 
• ให้แบ่งเป็นกลุ่ม ๆ  (Cluster) หรือ คลัสเตอร์  
• ให้แต่ละกลุ่มไปกำหนดหาวิธีการ แล้วกำหนดเป็นนโยบายและแผนของแต่ละคลัสเตอร์ 
• จังหวัดมหาสารคามแบ่งเป็น ๕ กลุ่ม กลุ่มที่ ๑ ที่เทศบาลเมืองมหาสารคาม อำเภอแกดำ และอำเภอกันทรวิชัย ซึ่งทั้งสามแห่งนี้ ปัจจุบันเก็บขนขยะไปทิ้งที่บ่อขยะหนองปลิง
• ให้นำแผนการจัดการขยะของแต่ละคลัสเตอร์เสนอต่อกระทรวงต่อไป 
• คลัสเตอร์ที่ ๑ ที่กันทรวิชัยอยู่นั้น ได้กำหนดแนวทางแล้วว่า ให้เอกชนเข้ามาสร้างโรงงานสร้างไฟฟ้าจากเตาเผาขยะ (มอบเอกชน ๑๐๐ เปอร์เซ็นต์) 
• ขยะในเขตอำเภอเมือง แกดำ และกันทรวิชัย ส่งไปเข้าโรงงานต่อไป
• ปัญหาคือ ในระยะเวลาระหว่างการก่อสร้างโรงเผาขยะ ๓-๔  ปีนี้  เราจะจัดการขยะอย่างไร  เป็นโจทย์หลักของการประชุมระดมสมองในวันนี้ 
• เราจะทำอย่างไรให้เกิดขยะน้อยที่สุด เพื่อลดภาระด้านการขนย้าย 
• รัฐบาลส่งเสริมให้ใช้ 3Rs เรียกว่า "สามอาร์ประชารัฐ" หรือ "๓ช." คือ ใช้น้อย ใช้ใหม่ และใช้ซ้ำ 
• บางหมู่บ้างทำสำเร็จโดยการทำถังหมักครัวเรือน คือแยกขยะเปียกไปทำปุ๋ย 
• บาง อบต. มอบหมายกำหนดไม่ให้มีถังขยะเลย ไม่มีเก็บขนขยะ ... ซึ่งหากนำไปเผาสู่บรรยากาศ อาจเกิดสารพิษ และก๊าซเรือนกระจกได้ 
• บาง อบต. จัดบริเวณที่ทิ้งขยะในพื้นที่สาธารณะ ซึ่งไม่ถูกต้อง จะเกิดปัญหาในอนาคต
• ฯลฯ 
• เราจะมีมาตรการอย่างไรให้กระบวนการเก็บขนและกำจัดขยะมีประสิทธิภาพที่สุด 
• บางแห่ง ใช้ถังขยะสีต่าง ๆ แยกเช่น ถังเหลืองขยะรีไซเคิล ถังน้ำเงินขยะทั่วไป ฯลฯ 
• บางแห่ง ให้ใช้เชือกฟางสีเป็นสัญลักษณ์ มัดปากถุง 
• ฯลฯ 
• เราจะสร้างการรับรู้และสร้างจิตสำนึกต่อการคัดแยกและจัดการขยะได้อย่างไร 

๒) แจ้งเพื่อทราบข้อมูลและสภาพปัญหา

ก่อนจะเริ่มระดมสมอง นายยกเทศมนตรีได้ให้โอกาสผมนำเสนอผลการศึกษาและการดำเนินการของรายวิชา ๐๐๓๕๐๐๑ หนึ่งหลักสูตรหนึ่งชุมชน ในภาคเรียนที่ ๑ - ๒๕๖๑ ที่ผ่าน ... ด้วยเวลาที่จำกัดจึงนำเสนอได้เพียงบางส่วนของผลงานนิสิตจากหลักสูตร EIC จากคณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ บางส่วนดังคลิบด้านล่าง 

และได้นำเสนอข้อมูลการก่อขยะในแต่ละวันที่สูงถึง ๓๐ ตัน ซึ่งเก็บขนได้ไม่หมด จึงก่อปัญหาขยะสะสม  สาเหตุปัญหาหลัก 

• ปัญหาน้ำหนักของขยะ ส่วนใหญ่มาจากขยะเปียก เช่น เศษอาหาร น้ำหวานหรือน้ำจากน้ำแข็งในแก้วพลาสติที่ไม่เทก่อนทิ้ง ฯลฯ 
• ร้านอาหาร ร้านค้า ร้านเครื่องดื่ม (กากกาแฟ เปลือกผลไม้) 
• ขยะจากหอพัก 
• ไม่มีการแยกขยะก่อนทิ้ง 
• คนไม่มีจิตสำนึกในการจัดการขยะ

ผศ.ดร.ชลธี โพธิ์ทอง ผู้ช่วยอธิการบดีฝ่ายประชาสัมพันธ์และกิจการต่างประเทศ ได้นำเสนอข้อมูลการจัดการขยะภายในพื้นที่มหาวิทยาลัยต่อที่ประชุม  

• นิสิตที่อยู่ในมหาวิทยาลัยมีประมาณ ๔๕,๐๐๐ คน 
• ในมหาวิทยาลัยมีโรงคัดแยกขยะภายใน จากการเก็บข้อมูลที่่ผ่านมาพบว่า 
• ในแต่ละวันจะมีขยะประมาณ ๘-๑๐ ตันต่อวัน
• ขยะพลาสติก ๔๐ เปอร์เซ็นต์
• ขยะอินทรีย์ ๒๐ เปอร์เซ็นต์
• อื่นๆ ๔๐ เปอร์เซ็นต์
• นโยบายที่มหาวิทยาลัยดำเนินการอยู่ 
• ลดขยะจากต้นทางร้านค้า  ร้านขายน้ำ-กาแฟ  ถ้านำแก้วมาเองจะได้ลด ๕ บาทต่อแก้ว 
• ร้านสะดวกซื้อภายในมหาวิทยาลัย ไม่ให้ใช้ถุงพลาสติก 
• โครงการขยะแลกไข่ที่ได้จากฟาร์มหาวิทยาลัย 
• โครงการธนาคารขยะในหอพักมหาวิทยาลัย 

๔) ระดมสมองการจัดการขยะในเขตเทศบาล

ฝ่ายเลขาฯ ได้ทำตุ๊กตา แนวปฏิบัติและมาตรการที่จะดำเนินการต่อที่ประชุม ให้ที่ประชุม 

• การบริหารจัดการขยะมูลฝอยชุมชน
• แต่งตั้งคณะทำงานทุกภาคส่วน ทั้งฝ่ายอำนวยการ ฝ่ายปฏิบัติการ และฝ่ายประเมินผล 
• ยกร่างเทศบัญญัติการจัดการสิ่งปฏกูลและขยะมูลฝอย พ.ศ. ๒๕๖...  
• เก็บค่าจัดการขยะ ครัวเรือนละ ๒๐ บาท ร้านค้าก็ ๒๐ บาท กระทรวงมหาดไทยได้มอบหมายให้มาทำเทศบัญญัติเป็น ๑๕๐ บาทต่อครัวเรือน ขณะนี้ยังไม่สำเร็จ 
• ส่งเสริมการเรียนรู้สร้างจิตสำนึก
• จัดอบรมบุคลากร ผู้นำชุมชน ผู้ประกอบการร้านค้า ชาวบ้าน นิิสิต ฯลฯ 
• ประกาศเส้นทางจัดเก็บขยะมูลฝอย (เป้าหมายคือ ไม่ให้ขยะตกค้าง)
• ทุกจุดวางหน้าบ้านก่อน ๗.๐๐ น. 
• กำหนดเส้นทางการเก็บขน ๔ เส้น 
• เพิ่มพื้นที่จัดการขยะ ๒๕ จุด (ยังไม่ได้ทำ)
• กิจกรรมรณรงค์ส่งเสริม
• ทำผ้าป่ารีไซด์เคิล 
• ฯลฯ
• การบันทึกข้อมูลและรายงานผล 
• การนำขยะกลับมาใช้ใหม่ 
• ส่งเสริมให้ความรู้
• ส่งเสริมการทำปุ๋ยหมักจากมูลใส้เดือน 
• นำขยะเปียกไปทำปุ๋ยหมัก 

ตัวแทนจากโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพ

• ลดขยะจากต้นทาง 
• หลีกเลี่ยงไม่ให้ใช้พลาสติกและโฟม 
• น้ำมันเก่าแลกน้ำมันใหม่ 
• ให้ใช้ภาชนะที่ไม่ก่อขยะ  เช่น  เบรคต่าง ๆ ในที่ประชุม ให้ใช้ภาชนะที่ย่อยสลายได้ 
• เทศบาลฯ หมู่ ๒ ตอนนี้กำลังจะทำ "ผ้าป่าขยะ" 
• ให้ทุกคนเอาขยะรีไซเคิลมาบริจาค 
• นำขยะไปขาย 
• นำเงินที่ได้ไปทำบุญ 

ท่านนายกเทศมนตรีฯ

• แยกขยะอินทรีย์ก่อน 
• เตรียมถังทิ้งขยะอินทรีย์ตามจุดต่าง ๆ 
• เก็บขนทุกวัน 
• นำไปทำปุ๋ย ณ บริเวณที่เทศบาลฯ 
• ขุดหลุมขนาด กว้าง ๒ เมตร ยาว ๔ เมตร  ซึ่งต้องผ่านการประชาคมของหมู่บ้าน ... หากไม่ผ่านจริง ๆ อาจจะใช้พื้นที่อื่นที่เทศบาลดูแล 
• เอาขยะเปียกที่ได้ไปทิ้งและฝังกลบทุกวัน (เป็นชั้น ๆ)  รดด้วยจุลินทรีย์ชีวภาพ เช่น น้ำหมักจาก พ.ด. ๑ เพื่อกำจัดกลิ่น ฯลฯ  เมื่อเต็มแล้วจึงย้ายไปหลุมใหม่ 
• หมักไว้นาน ๓ เดือน จึงนำมาผลิตเป็นปุ๋ยสำหรับนำไปใช้ประโยชน์ต่อไป 
• เริ่มดำเนินการหมู่ที่ ๒ เป็นตัวอย่างก่อน แล้วขยายผลไปสู่พื้นที่อื่นต่อไป 

ประธานสภาเทศบาล

• ลดขยะจากผู้ประกอบการ เช่น 
• ร้านค้า ร้านขายของชำ ไม่ให้ใช้ถุงพลาสติก 
• ร้านอาหารห้ามใช้โฟม 
• ลดขยะจากชุมชน 
• ให้มหาวิทยาลัยและ อสม. เข้าไปช่วยส่งเสริมหรือทำเป็นตัวอย่างในการจัดการขยะในครัวเรือน ทุกชุมชน 

สมากชิกต่าง ๆ เสนอ

• อยากให้มีการศึกษาและสำรวจแหล่งก่อขยะอย่างเป็นระบบ 
• Mapping เขียนแผนที่การเกิดและการไหล (flow) ของขยะ 
• ทำแผนที่เส้นทางและตารางการเก็บขนขยะ เพื่อสื่อสารอย่างชัดเจน 

ปลัดเทศบาลฯ 

• สร้างเครือข่ายการจัดการขยะเปียกจากผู้ทีต้องการเศษอาหารไปเลี้ยงสัตว์ หรือ "ถังข้าวหมู" 
• ประสานให้ร้านอาหารแยกเศษอาหารที่สามารถเลี้ยงสัตว์ได้ออกจากขยะเปียกทั่วไป 
• ติดต่อให้ผู้เลี้ยงสัตว์ (เลี้ยงหมู) มารับ "ถังข้าวหมู" 

ที่ปรึกษานายกเทศมนตรีฯ

• ซื้อถุงช่วยแยกขยะประเภทต่าง ๆ นำไปให้ (ขายให้) ร้านค้า ร้านอาหาร เพื่อส่งเสริมการคัดแยกจากขยะจากร้านค้า และช่วยลดปริมาณ (ทิ้งมาก ต้องซื้อถุงจากเทศบาลมาก)

ตัวแทนสภาฮักแพง

• เก็บข้อมูลการก่อขยะอย่างเป็นระบบและเก็บละเอียด 
• ตำบลสีสุข เป็นตัวอย่างที่ดีในการคัดแยกขยะและเก็บข้อมูล 
• แยกเป็น ๒ ส่วน คือ ประชากรหลัก และประชากรแฝง  
• กำหนดจุดทิ้งขยะอย่างเป็นระบบ เป็นจุด ๆ สอดคล้องกับเส้นทางการเก็บขน 

ผมเสนอ 

• ตั้งคณะอนุกรรมการดำเนินการเรื่องนี้ขึ้นมา โดยมีคีย์สำคัญ ๆ ของแต่ละหน่วยปฏิบัติการเข้ามาเป็นกรรมการ 
• ท่านนายกฯ อาจจะเป็นประธานเอง โดยมีปลัดเทศบาลฯ เป็นเลขาฯ 
• มีบุคลากรจากเทศบาลเป็นทีมเลขาฯ 
• มีตัวแทนมหาวิทยาลัยฝ่ายต่าง ๆ สำคัญ ๆ ดังนี้ 
• ตัวแทนผู้บริหารมหาวิทยาลัย  ... น่าจะเป็นผู้ช่วยอธิการ 
• ผู้ประสานงานรายวิชาหนึ่งหลักสูตรหนึ่งชุมชน .... ผมเอง
• ตัวแทนนักวิชาการจากคณะการจัดการสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรศาสตร์
• มีตัวแทนผู้นำชุมชน คือ กำนันทุกตำบล 
• มีตัวแทนจากภาคประชาสังคม ...เครือข่ายฮักแพง เมิ่งแงงคนมหาสารคาม 
• ฯลฯ 
• คณะอนุกรรมการฯ นี้ ทำหน้าที่ดังนี้ 
• ศึกษาสำรวจข้อมูลอย่างเป็นระบบ
• ร่างแผนปฏิบัติการและออกแบบวิธีการดำเนินการในการบริหารจัดกรขยะ 
• ทุกหน่วยงานองค์กรต้องแยกขยะอย่างจริงจัง (ต้องทำด้วยตนเองก่อน)
• ทำแผนที่การก่อขยะและเส้นทางการเก็บขนขยะที่ชัดเจน 
• นำเสนอแผนให้กรรมการบริหารจัดการขยะหรือสภาเทศบาลพิจารณาอนุมัติ กำหนดเป็นแผนปฏิบัติ 
• อบรม พัฒนา บุคลากร สื่อสาร สร้างการรับรู้ต่อคนในชุมชน  
• สื่อสารวิธีการที่กำหนดให้ทุกคนรับรู้ตรงกัน ดำเนินการตามแผนงานอย่างสอดคล้องกัน 
• เทศบาลกำหนดและประกาศเทศบัญญัติ และสื่อสารกับห้างร้าน ผู้ประกอบการต่าง ๆ 
• มหาวิทยาลัยสื่อสาร รณรงค์ และสร้างกลไกให้นิสิตในหอพักแยกและจัดการขยะอย่างจริงจัง 
• เทศบาลเก็บขนขยะทั่วไปและขยะรีไซเคิล กำจัดกขยะเปียกตามแผน 
• ฯลฯ 
• ประเมินผล 
• จัดเก็บข้อมูลการก่อขยะ การเก็บขนขยะ และการกำจัดขยะ อย่างต่อเนื่อง 
• จัดทำรายงานการบริหารจัดการขยะของเทศบาล 
• นำเสนอต่อกรรมการชุดใหญ่เพื่อให้ประเมินผลลัพธ์ต่อไป 

ตัวแทนโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพ

• ทุกหน่วยงานดำเนินการจัดการขยะอย่างเป็นระบบ 
• ขณะนี้ รพสต. ได้ดำเนินการส่งเสริมไม่ให้ใช้ภาชนะจากพลาสติก ให้ใช้ตระกล้าแทน ไม่จำเป็นไม่ก่อขยะ 

ผอ.กองสาธารณสุข 

• แหล่งกำเนิดขยะหลักเลยคือหอพัก หากนิสิตคัดแยกขยะได้ เทศบาลกำหนดจุดทิ้งขยะไปเก็บขน จะสามารถช่วยได้มาก 

๕) นายอำเภอสรุป

นายอำเภอสรุปเป็นหลักการในการจัดการขยะดังนี้

• ต้องมีการศึกษาและจัดเก็บข้อมูล ต้องมีการทำข้อมูลอย่างเป็นระบบ 
• ทำผังการเกิดขยะ Mapping ปริมาณการก่อขยะ
• ถอดบทเรียนความสำเร็จจากชุมชนที่ทำแล้วได้ผล เพื่อนำมาขยายผล
• ต้องมีแผนปฏิบ้ัติงาน ออกแบบวิธีการอย่างเชื่อมโยง 
• มีแผนที่เส้นทางเก็บขนขยะและจุดทิ้งขยะชัดเจน
• ฯลฯ
• ต้องมีกิจกรรมหรือมาตรการต่าง ๆ  ได้แก่ 
• บ่อดินฝังกลับปุ๋ยหมัก 
• เครือข่าย "ถังข้าวหมู" 
• ผ้าป่าขยะ 
• กิจกรรมรณรงค์ สร้างจิตสำนึกต่าง ๆ 
• ฯลฯ
• ประเมินผล 
• ให้ตรวจสอบจากปริมาณขยะที่นำไปทิ้งที่บ่อขยะหนองปลิง และปริมาณขยะสะสมที่เหลือ 

ท่านนายอำเภอให้แนวทางว่า ในทางปฏิบัติจะตั้งอนุกรรมการขึ้นมาหรือไม่อย่างไร หรือจะมีผู้ประกอบการมาร่วมอย่างไรให้ทีมทำงานไปหารือกันต่อและปฏิบัติได้เลย 

ผมเสนอกับท่านปลัดเทศบาลฯ ซึ่งเป็นแม่งานหลักในฝ่ายปฏิบัติการว่า ท่านสามารถตั้งคณะอนุกรรมการขึ้นมาและเชิญประชุมได้เลย เพื่อกำหนดแผนการลงพื้นที่เก็บข้อมูลเพื่อมาทำ Mapping ข้อมูลขยะ และถ้าดำเนินการได้ทัน อาจนำข้อมูลมานำเสนอในที่ประชุมสภาฯ ต่อไป 

(๒๒ กุมภาพันธ์ ๒๕๖๒ ปรับเปลี่ยนชื่อบันทึกให้ง่ายต่อการสืบค้น ติดตาม)