สายธารความรู้สู่การเลี้ยงโคแบบพอเพียง ตอนที่ 12 รางอาหาร

รางอาหารที่ดีควรมีความกว้างและสูงพอเหมาะ และไม่ทำให้อาหารตกหล่น

             จากที่ผ่านมาไก้นำเสนอถึงเรื่องการสร้างโรงเรือน คอกพักสำหรับโคแล้ว วันนี้จะยังเกี่ยวข้องกับโรงเรือนกับคอกพักอีกเช่นเคย แต่จะปลีกย่อยไปในเรื่องของการทำรางอาหารในคอกพัก เพราะเมื่อโคเข้าไปในคอกพักแล้วไม่ใช่นอนพักผ่อนเหมือนคนเรา แต่โคจะกินอาหารทุกเมื่อเวลากระเพาะอาหารว่าง กินอิ่มแล้วนอน พอหิวก็ตื่นมากินได้ตลอดเวลา ดังนั้นในคอกพักโดยทั่วไปจึงต้องมีรางอาหารไว้ให้โคกินได้ตลอด

             รางอาหารที่ดีนั้นควรมีความกว้างและความสูงพอเหมาะ เพราะถ้าสูงเกินไปโคขนาดเล็กจะกินไม่ได้ ถ้าเตี้ยไปโคต้องก้มกินอาหารอาจส่งผลเสียต่อสภาพร่างการยของโคได้ หรือถ้ากว้างมากจะทำให้อาหารกระจายไปไกลโคจะกินไม่ถึงและกินไม่หมดจะสูญเสียอาหารโดยเปล่าประโยชน์แต่ถ้าแคบเกินไปอาจทำให้อาหารตกหล่น เพราะเวลาโคเคี้ยวอาหารปากโคจะยื่นออกไปนอกราง ความยาวควรสัมพันธ์กับขนาดของคอกพักและจำนวนโคจะทำให้ไมแออัดกันมากเวลากินอาหารโดยเฉลี่ยความยาวของรางอาหารต่อโคหนึ่งตัวประมาณ 65 - 70 เซนติเมตร แต่ทั้งนี้ก็ขึ้นอยู่กับปัจจัยและทุนของผู้เลี้ยงด้วย สิ่งที่ต้องคำนึงถึงจึงเป็นเรื่องความประหยัดเข้ามาเกี่ยวข้องด้วย และรางอาหารควรอยู่นอกคอกพักจะได้ไม่สกปรกมีมูลโคตกหล่นใส่

รางอาหารที่ฟาร์มคุณเจริญ

           รางอาหารที่พบทั่วไปจะมีทั้งสร้างด้วยอิฐ ก่ออิฐถือปูน ไม้ สังกะสี ล้อรถเก่า ถังพลาสติก สำหรับเกษตรกรผู้เลี้ยงโคในพื้นที่ส่วนใหญ่จะใช้ไม้กระดานหรือไม้ไผ่มาปูพื้นและตีกรอบรางเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้ายาวตามคอก มีความสูงประมาณ 30 - 50 เซนติเมตร โดยที่ของรางด้านในและด้านนอกสูงเท่ากัน ทำให้เป็นปัญหาเวลาโคกินอาหารแล้วอาหารจะตกหล่นออกนอกราง ซึ่งความจริงแล้วของรางด้านนอกควรสูงกว่าด้านในประมาณ 30 เซนติเมตรจึงจะเหมาะสมและถ้าพื้นรางและขอบรางทำมุมฉากกันจะทำให้มีอาหารตกค้างอยู่บริเวณมุมและอาหารจะขึ้นราเป็นอันตรายต่อสุขภาพโคได้ ไม่ว่าจะสร้างด้วยไม้ อิฐ หรือก่ออิฐถือปูน

รางอาหารที่คอกพักโคของพ่อสำเริง

            พื้นรางที่เหมาะสมจึงควรโค้งมนหรือเป็นรูปครึ่งวงกลมจะดีมากเพราะอาหารจะไหลมารวมกันตรงที่ต่ำสุดของราง ทำให้โคกินอาหารได้หมด ในกรณีที่ใช้ไม้กระดาน หรือไม้ไผ่มาทำรางอาหารนั้น เกษตรกรมักจะตีไม้ห่างกันเพื่อความประหยัดและทำให้อาหารตกหล่นในร่องไม้กระดานเกิดการสิ้นเปลือง แต่ชาวบ้านบอกว่าไม่ถือเป็นปัญหาเพราะส่วนใหญ่ให้กินหญ้าหรือฟางที่ไม่สับและชิ้นใหญ่ อัตราการตกหล่นมีน้อย แต่ในรายที่มีการสับหญ้าเป็นชิ้นเล็กอย่างพ่อสำเริงก็ได้เปลี่ยนรางอาหารมาเป็นแผ่นสังกะสีมาตีเป็นรูปครึ่งวงกลม ป้องกันอาหารหล่น แต่สังกะสีก็มีข้อเสียได้เกิดสนิมหรืออาจทำให้เกิดบาดแผลแก่โคได้ หรืออย่างเช่นท่านอาจารย์แสวงที่ใช้ถังพลาสติกขนาด 200 ผ่าครึ่งมาทำเป็นรางอาหารก็น่าจะทนทานพอสมควร

รางอาหารเคลื่อนที่สำหรับโคที่บ้านปู่

             นอกจากรางอาหารในคอกพักแล้วยังมีรางอาหารเคลื่อนที่ ที่เคลื่อนไปตามโคตามแต่เจ้าของจะพาไป กรณีนี้ได้พบวิธีการทำรางอาหารง่ายของคุณปู่ที่ศรีสะเกษ คุณปู่ใช้เข่งพลาสติกขนาดประมาณ 100กิโลกรัมที่เริ่มผุพังแล้วมาตัดขอบเข่งอีกด้านให้ต่ำลงให้โคกินหญ้าสะดวกส่วนอีกด้านยังคงสภาพให้สูงเหมือนเดิมไว้เพราะหญ้าจะได้ไม่หล่น แต่ก็มีปัญหาที่เข่งพลาสติกยังเล็กอยู่ทำให้มีหญ้าตกหล่นบ้างเล็กน้อย แต่ถ้าพูดถึงความสะดวกแล้วสะดวกมากเพราะบางครั้งเวลาเอาโคไปผูกไว้ตามใต้ต้นไม้ข้างบ้านก็มีรางอาหารติดตามไปด้วย อาหารก็ไม่คลุกดินคลุกทรายให้สกปรกโคสามารถกินอาหารได้หมด แต่ใช้ได้กับหญ้าและฟางเท่านั้นถ้าอาหารข้นจะหล่นออกตรงก้นเข่งได้ นอกจากนี้คุณปู่ก็ใช้ยางรถยนต์เก่า ๆ สองเส้นมาวางซ้อนกันและเอาฟางหรือหญ้าใส่ในร่องตรงกลางไม่ให้หญ้าตกเรี่ยราดได้ค่ะ

ขอบคุณค่ะ

[ดร. แสวง รวยสูงเนิน]

ดีมากครับ แบบนี้ใช้ได้ จะได้นำไปรวบรวมได้ง่ายมากกว่าการนำเสนอลอยๆ ไม่มีบริบทของงาน

ยังอยากเห็นภาพรวมด้วยครับ

[นาง พันดา เลิศปัญญา]

ขอบคุณค่ะอาจารย์