เครือข่ายนักพัฒนาสุขภาพชุมชน “อสม. นักพัฒนา จิตสาธารณะ หัวใจประชาชน”: ย้อนกลับมาเล่าอีกทีว่า... อสม.เท่าที่ผมรู้จักมา เป็นอย่างไร?
หากนับถึงวันที่จัดงานมหกรรมการจัดการความรู้แห่งชาติ ครั้งที่ 3 ที่จะถึงนี้ ก็จะนับได้ 15 ปีเต็ม ที่ผมได้ทำงานร่วมกันกับเครือข่าย อสม. หากย้อนไปอีก 2 ปี ขณะที่กำลังเรียนหมออนามัย ตอนนั้นได้ยินแต่คำว่า อสม. เมื่อลงฝึกงานก็ได้รับการเอื้ออำนวยให้เกิดความสะดวกในพื้นที่โดย อสม. แต่ในใจพวกผมจริง ๆ ที่ลงฝึกงานยังไม่ค่อยเปิดใจยอมรับมากนัก จนมาถึงวันที่ผมได้ลงปฏิบัติงานในพื้นที่วันแรก ณ สถานีอนามัย (สอ.ต.หนองธง) วันนั้นเครือข่าย อสม.เป็นแกนนำ พร้อมด้วยชาวบ้านมาต้อนรับ การมอบหมายกันเพื่อดูแลผมไม่ให้อดข้าวเย็นเพราะมาอยู่บ้านพัก สอ.คนเดียว หรือกิจกรรมอื่น ๆ อีกมากมายที่ได้เห็นเขาประชุมกันและแบ่งหน้าที่กันรับผิดชอบ
วันนั้นผมรู้สึกอีกแบบหนึ่งในทันที ผมรู้สึกเหมือนว่ากำลังมาอาศัยอยู่ในบ้านของเขา สอ.เป็นบ้านของเขามากกว่าที่ผมได้ตั้งใจ (ตามประสาเด็ก ๆ) มาว่าเป็นสิทธิเด็ดขาดของเจ้าหน้าที่ในการจัดการ เมื่อผมมาเป็นเจ้าหน้าที่ ผมก็น่าจะจัดการได้เองทั้งหมด วูบแรกวันนี้ความคิดเดิม ๆ ของผมชักจะเป๋เสียแล้ว
ตอนที่ผมพบกับ อสม.ใหม่ ๆ นั้น ในแต่ละหมู่บ้านยังมี อสม.ได้เพียง 1 คน หากหมู่บ้านขนาดใหญ่ก็อาจจะมี 2 คน ที่เหลือก็จะเป็น ผสส. หรือผู้สื่อข่าวสาธารณสุข ยังมี ชสม.หรือช่างสาธารณสุขมูลฐานประจำหมู่บ้าน ผสส.หรือ อสม.เดิมนั้นจะแบ่งบ้านที่รับผิดชอบในการดูแลการประมาณ 10 – 15 หลังคาเรือน ในภายหลังผมรู้จักคำว่า “บริการสุขภาพแบบบูรณาการ เป็นองค์รวม และมีความต่อเนื่อง” ผมยังนึกถึงเครือข่าย อสม.อยู่เลยว่า ท่านทำมานานแล้ว หากใครไม่ค่อยเข้าใจว่าต้องทำอย่างไร ต้องไปเรียนรู้จาก อสม. โดยเฉพาะการให้บริการด้วยหัวใจความมนุษย์ (Humanize) ด้วยแล้ว อสม.ท่านได้ทำมานานแล้วอย่างน้อยเท่าที่ผมรู้จักก็ประมาณ 15 ปี
มายุคหนึ่งมีการปรับเปลี่ยนเพื่อศักยภาพให้ ผสส.ได้รับการยกฐานะเป็น อสม.ทั้งหมด ซึ่งตอนนั้นผมเข้าใจว่าเป็นเพราะการขยายสิทธิบัตรประกันสุขภาพให้กับ อสม.แต่ไม่ครอบคลุม ผสส. พอยก ผสส.ขึ้นเป็น อสม.ทั้งหมด สิทธิเหล่านั้นก็ครอบคลุมไปด้วย ผลพวง ณ ตอนนั้นคือขีดความสามารถของ ผสส.ซึ่งมีจำนวนคนมากกว่า ได้รับการพัฒนาต่อยอดขึ้นมาเป็น อสม.อย่างทันตาเห็น ภายในช่วงเวลาไม่ถึง 6 เดือนช่วงเปลี่ยนผ่าน ทุกวันนี้ ผสส.จึงไม่มีให้เห็นแล้ว
ผมย้ายที่ทำงานไปอยู่ที่ สอ.ต.นาปะขอ ต่างอำเภอออกไป ภาพของเครือข่าย อสม.ก็ยังเข้มแข็งเหมือนกัน การประชุมประจำเดือนของ อสม.เดิมเป็นการนัดประชุมโดยเจ้าหน้าที่ ก็ค่อย ๆ ปรับเปลี่ยนเป็นเครือข่าย อสม.นัดประชุมกันเอง หมออนามัยเป็นผู้เข้าร่วมประชุม รวมถึงเริ่มมีส่วนราชการอื่น ๆ โดยเฉพาะ อบต./เทศบาลเริ่มเข้าร่วมประชุมด้วย และถี่มากขึ้น มีส่วนร่วมมากขึ้นในการปรึกษาหารือ ตอนนั้นผมมองเห็นว่า นิยามคำว่า “อสม.”และ “สุขภาพ” เริ่มกว้างขวางขึ้นกว่าเดิมอย่างเห็นได้ชัด
ในระยะ 10 กว่าปีที่ผ่านมานี้เครือข่าย อสม.จะเริ่มจากการรวมตัวกันเป็นหมู่บ้าน/ชุมชน ต่อมาก็เป็นระดับหน่วยบริการ ตำบล ซึ่งเขต อบต.และ เขตเทศบาล จะแยกกันด้วยเหตุผลของงบประมาณที่ถ่ายโอนลงไปท้องถิ่น หมู่บ้าน/ชุมชนละ 10,000 บาทต่อปี ระดับการรวมตัวกันที่เริ่มมีโครงสร้างชัดเจนมากที่สุดคือ ระดับอำเภอ ซึ่งจะมีตัวแทนเข้าร่วมเป็นคณะกรรมระดับจังหวัดต่อไป หากเท่าที่ผมเห็นผมมองว่าที่ระดับจังหวัดเป็นชมรมที่มีพลังและความอิสระสูงมาก เป็นเครือข่ายอันดับแรก ๆ ที่ภาคราชการหน่วยต่าง ๆ ยอมรับว่ามีอะไรดี ๆ รวมถึงมองว่าเป็นเครือข่ายของนักพัฒนา จิตสาธารณะ หัวใจประชาชน ของแท้เครือข่ายหนึ่ง
เมื่อผมลองใช้แว่นการจัดการความรู้ส่องเข้าไป และได้พูดคุยกับแกนนำของชมรมระดับจังหวัดหลาย ๆ ท่าน ต่างเห็นพ้องต้องกันว่า มีการจัดการความรู้เกิดขึ้นอยู่ตลอดเวลาและเนียนอยู่ในเนื้อกิจกรรมการเดินเรื่องแต่ละเรื่อง ขาดแต่เพียงแรงส่งจาการบันทึกสร้างขุมความรู้ คลังความรู้ ตลอดจนการสื่อสารออกไปเพื่อร่วมแลกเปลี่ยนเรียนรู้กับภาคส่วนอื่น ๆ หรือเครือข่ายอื่น ๆ ในวงกว้างมากกว่าเรื่องอื่นใดตามแนวทางของการจัดการความรู้ที่เน้นความรู้จากการปฏิบัติ
ความเห็น (2)
เรียนน้องชายขอบ น้องบ่าวที่นับถือ
mindmapที่เห็นจากโปรแกรม mind manager หรือเปล่าครับ ....สื่อได้ดีจังเลย
พี่บาวเหอ!
mindmap นั้นเป็นอันเดิมนานแล้วผมพยายามทำด้วย PowerPoint สมัยที่ยังไม่รู้จัก mind manager นะครับ