ศึกษาการใช้ยาสมุนไพรจากหมอพื้นบ้านนภาคตะวันออกเฉียงเหนือ

A Study of using the traditional medicines form herbal healers in northeast – thern Thailand)

ภก. พิบูล กมลเพชร
กลุ่มงานวิจัย ฝ่ายเภสัชกรรม โรงพยาบาลภูเขียว

ผลการวิจัย
– ในจำวนหมอพื้นบ้าน 284 คน พบ 43 คน และในจำนวนนี้มีถิ่นที่อยู่ใน 13 จังหวัดภาคตะวันออกเฉียงเหนือ อายุระหว่าง 45-87 ปี ประสบการณ์ใช้สมุนไพรรักษาผู้ป่วยอยู่ระหว่าง 12-63 ปี รักษาโรคหรืออาการของโรค 33 ชนิด แบ่งระดับของหมอพื้นบ้านตามรายได้และสมุนไพรที่ใช้ออกได้เป็น 3 ระดับ ได้แก่ ระดับผู้เชี่ยวชาญในอาชีพ (3 คน) ระดับอาชีพ (23 คน) ระดับกึ่งอาชีพ (17 คน) แหล่งเก็บเกี่ยวสมุนไพรหลักที่สำคัญ คือ ร้านขายยาแผนโบราณที่มีเครื่องบดสมุนไพร

- การใช้สมุนไพร ตั้งแต่ 2 แนวคิด แนวคิดที่ 1 ใช้การออกฤทธิ์ของสมุนไพรไปกดหรือกระตุ้นให้กลไกในร่างกายให้ตอบสนอง ได้แก่ อาเจียน สำรอก ระบาย ถ่ายท้อง ขับเหงื่อ ขับปัสสาวะ ทำให้เกิดเป็นแผลฝีหนอง โดยมีความเชื่อว่าปรากฏการณ์ดังกล่าวเป็นการล้างพิษ กระทุ้งพิษ หรือดูดพิษ โรคที่รักษาได้แก่ โรคลมชัก งูพิษกัด แผลเปื่อยจากงูพิษกัด สุนัขบ้ากัด ตัวอย่างสมุนไพรหลักที่ใช้คือ ราก โลดทะนงแดงฝนกับเหล้าขาว หรือน้ำซาวข้าวหรือน้ำให้ผู้ป่วยรับประทาน การอาเจียนของผู้ป่วยคือการรักษางูมีพิษทุกชนิดกัด สารหนู-แดง,ผลสลอดและแป้งสาเหล่า (ยีส) บดผมกันใช้พอกบริเวณที่สุนัขกัด แผงฝีหนองที่เกิดคือ เป้าหมายการป้องกัน โรคพิษสุนัขบ้า

- แนวคิดที่ 2 ใช้การออกฤทธิ์ของสมุนไพรรักษาโรคโดยตรง สมุนไพรหลักที่ใช้ ได้แก่ จุลินทรรีย์ (ยาหมัก) สารหนูแดง ระย่อม สมุนไพรรหัส Pharm001 ฯลฯ โรคที่รักษา ได้แก่ โรคที่เกี่ยวกับไต ตับ หอบหืด เบาหวาน รีดสีดวงทวาร เอดส์ ฯลฯ ตัวอย่าง การรักษาหอบหืดระยะเริ่มต้น (ยังไม่ใช้ยาพ่นประเภท steroid) หรือมีอาการไม่เกิน 5ปี) ใช้สมุนไพรข่าแก่บดผสมบอระเพชร หมักกับน้ำตาลทราย 3 วัน แล้วเติมน้ำสะอาดอัตราส่วน 2: 2:1:20 รับประทานเช้าเย็น ครั้งละ30-60 ซีซี ฯลฯ

- การศึกษานี้ ไม่สามารถเป็นตัวแทนตำรับสมุนไพรที่มีอยู่ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ แต่การค้นพบแนวความคิดในการใช้สมุนไพรและสมุนไพรหลักของตำรับ จึงทำให้การศึกษานี้น่าจะให้ภาพรวมของกระบวนการใช้สมุนไพรของหมอพื้นบ้านใน ภาคตะวันออกเฉียงเหนือกับเจ้าหน้าที่ที่เกี่ยวข้อง


จากการนำเสนอผลงานทางวิชาการ
การประชุมวิชาการประจำปีกระทรวงสาธารณสุข ครั้งที่ 13 ประจำปี 2548