วิธีตั้งคำถามให้นักเรียนได้ "ฝึกคิด"
ก่อนเขียนตัวอย่างคำถามต่างๆ ที่เพื่อนครูอาจนำไปใช้ให้เด็กได้ "ฝึกคิด" ผมต้องสรุปทฤษฎีการเรียนรู้ที่สำคัญ ที่ทุกท่านจำเป็นต้องฟังไว้ 2 ทฤษฎี ได้แก่ การคิดจากทฤษฎีลำดับขั้นการเรียนรู้ของบลูม (Bloom's Taxonomy) การคิดแบบโยนิโสมนสิการในพุทธธรรม ดังนี้ครับ
- บลูมบอกว่า เรามีลำดับขั้นการคิดจาก วิเคราะห์ สังเคราะห์ประเมินค่า ก่อนจะคิดสร้างสรรค์
- หลักโยนิโสฯ บอกว่า เราคิดได้หลากหลายถึง 10 วิธี ได้แก่
- คิดแบบสืบสาวเหตุปัจจัย อาจเป็นแบบ ปัจจัยสัมพันธ์ หรือแบบสอบสวน (ตั้งคำถาม)
- คิดแบบแยกแยะองค์ประกอบ หรือกระจายเนื้อหา
- คิดแบบรู้เท่าทันธรรมดา
- คิดแบบรู้อริยสัจสี่ (วิธีนี้ก็คือการคิดแบบตั้งปัญหา คือ การคิดแบบกระบวนการวิทยาศาสตร์)
- คิดแบบอรรถสัมพันธ์ คือ คิดตามหลักการและความมุ่งหมาย
- คิดแบบคุณและโทษ
- คิดแบบคุณค่าแท้ คุณค่าเทียม
- คิดแบบปลุกเร้าคุณธรรม
- คิดแบบเป็นปัจจุบัน
- คิดแบบวิภัชวาทวิธี คือการคิดด้วยวิธีทั้งหมด 9 วิธีรวมกัน เรียกได้ว่าเป็นวิธีคิดแบบพุทธวิธี
พิจารณา 2 ทฤษฎีข้างต้น เราสามารถสรุปขั้นตอนการคิด (เพื่อนำไปเป็นหลักในหลักสูตร 3PBL) ได้ดังนี้
- คิดวิเคราะห์
- คิดแบบแยกแยะองค์ประกอบ กระจายเนื้อหา สิ่งนั้นหรือเปรื่องนั้นมีองค์ประกอบอะไรบ้าง
- คิดแบบสืบสาวเหตุปัจจัย โดยเฉพาะปัจจัยสัมพันธ์ แต่ละองค์ประกอบนั้นๆ มีหน้าที่ เกี่ยวข้องสัมพันธ์กันอย่างไร โดยอาจใช้วิธีการตั้งคำถาม เพื่อหาคำตอบ
- คิดสังเคราะห์
- คิดแบบเท่าทันธรรมดา คือ การคิดวิเคราะห์พิจารณาหา "หลักการ" หรือ "กฎธรรมชาติ" เป็นต้น
- คิดแบบอรรถสัมพันธ์
- คิดแบบอริยสัจสี่
- คิดประเมินค่า
- คิดแบบคุณและโทษ
- คิดแบบคุณค่าแท้-คุณค่าเทียม
- คิดสร้างสรรค์
- คิดแบบปลุกเร้าคุณธรรม หรือคิดเชิงบวก
- คิดแบบเป็นปัจจุบัน
- คิดเชิงอนาคต
เมื่อพิจารณาร่วมกับ ความจริง 7 ประการของการเรียนรู้ ที่ศาสตราจารย์ นพ.วิจารณ์ พานิช บันทึกไว้ที่นี่ เราน่าจะได้เครื่องมือที่เรียกว่า คำถามพัฒนาการเรียนรู้ 7 ประการ เพื่อพัฒนาฐานใจให้ "คิดเป็น"ดังนี้ครับ
- ถามเพื่อกระตุ้นให้นักเรียนตรวจสอบความรู้เดิมของตนเอง
- เคย....... หรือไม่ เช่น เคยเห็นหรือไม่ เคยได้ยินหรือไม่ เคยทำ เคยสัมผัส เคยชิม หรือไม่ .เคยมีประสบการณ์เกี่ยวกับ...............หรือไม่ (แล้วให้เล่าเรื่อง)
- อะไรที่เรารู้แล้วบ้าง
- ประทับใจอะไรเกี่ยวกับ...........บ้าง (เล่าเรื่องประทับใจ)
- ฯลฯ
- ถามเพื่อพาฝึกคิดวิเคราะห์
- ประกอบด้วยอะไรบ้าง ใครบ้าง
- แต่ละอย่าง แต่ละองค์ประกอบมีไว้ทำไม แต่ละคนมีหน้าที่บทบาทอย่างไร
- หากขาด..........ไป จะเป็นอย่างไร
- ทำไม เพื่ออะไร ทำไมต้องมี
- ฯลฯ
- ถามเพื่อพาฝึกสังเคราะห์ความรู้เดิม
- จัดเป็นกลุ่มได้ไหม จัดหมวดหมู่ได้อย่างไร
- มีหลักการในการจัดหมวดหมู่อย่างไร หรืออะไรคือหลักสำคัญ
- อะไรเป็นเหตุ อะไรเป็นผล
- ฯลฯ
- ถามเพื่อกระตุ้นแรงจูงใจให้อยากเรียนรู้ อยากรู้ หรืออยากทดลอง หรืออยากค้นหาคำตอบ
- ทำแล้วจะมีประโยชน์อย่างไรบ้าง
- ไม่ทำแล้วจะมีโทษอย่างไร
- จะรู้ได้อย่างไรว่าใช่หรือไม่ใช่
- ภาพของความสำเร็จจะเป็นอย่างไรถ้าทำได้
- ฯลฯ
- ถามเพื่อให้ได้สะท้อนการเรียนรู้ของตนเอง ประเมินค่า ประเมินผลด้วยตนเอง
- ได้เรียนรู้อะไรบ้าง
- รู้สึกอย่างไร
- คิดอย่างไร
- จะทำอะไรต่อไปไหม อย่างไร
- อะไรคือปัจจัยของความสำเร็จ
- ฯลฯ
- ถามเพื่อให้ได้ประเมินค่าด้วยตนเอง
- ถูกหรือผิด
- ดีหรือไม่ดี
- ควรหรือไม่ควร
- ฯลฯ
- ถามเพื่อกระตุ้นให้สร้างสรรค์ เผยแพร่ ขยายความรู้เดิม
- อะไรที่ดีสุดตอนนี้ มีอะไรดี
- อะไรคือปัจจัยของความ
- จะทำอย่างไรให้ดีขึ้นอีก
- หากเป็นเขา เราจะคิดอย่างไร
- ทำอย่างไรจะไม่ซ้ำแบบเดิม
- ทำอย่างไรจะดีกว่าเดิม
- ทำอย่างไรจะคุ้มค่ากว่าเดิม
- ทำอย่างไรจะง่ายกว่าเดิม
- ฯลฯ
ไม่รู้ว่าจะมีประโยชน์หรือไม่ เพราะเน้นจากฐานใจ+ฐานคิด เป็นส่วนใหญ่ ไม่ได้ผ่านฐานกายมากนัก
ความเห็น (4)
การตั้งคำถามสำคัญมากๆๆ ชอบมากเลยครับ
คุณมะเดื่อตั้งคำถามให้เด็ก ๆ คิดว่า " ถ้าเราไม่มีเงินติดตัวเลยจะอยู่ได้อย่างไร " ได้คำ
ตอบที่หลากหลายมากทีเดียวจ้ะ
ขอบคุณ คุณมะเดื่อครับ
ลักษณะของคำถาม "กระตุ้นการคิด" ที่ดี น่าจะมีว่า
- ไม่มีคำตอบตายตัว ไม่มีผิดไม่มีถูก เช่น "ถ้าเราไม่มีเงินตัดตัวเลยจะอยู่ได้อย่างไร"
- เป็นเรื่องใกล้ตัว ติดตัว เกี่ยวกับการดำเนินชีวิต เช่น "ถ้าเราไม่มีเงินตัดตัวเลยจะอยู่ได้อย่างไร"
- เป็นปัญหาที่ ผู้ตอบต้องคิดถึงคนใกล้ตัวคนอื่นๆ เช่น "ถ้าเราไม่มีเงินตัดตัวเลยจะอยู่ได้อย่างไร"
- เป็นปัญหาที่ต้องคิดตั้งแต่ อดีตไปจนถึงอนาคต เช่น "ถ้าเราไม่มีเงินตัดตัวเลยจะอยู่ได้อย่างไร"
- เป็นปัญหาที่ไม่ยากเกินไป ไม่ง่ายเกินไป คิดได้ตั้งแต่ 1 ชั้น (ตอบตรงๆ) จนถึงหลายชั้น เช่น "ถ้าเราไม่มีเงินตัดตัวเลยจะอยู่ได้อย่างไร"
- ถ้าใจะให้ดีเป็นปัญหา ที่เสริมประเทืองปัญญา ถึงขั้นคุณค่าของชีวิต... เช่น "ถ้าเราไม่มีเงินตัดตัวเลยจะอยู่ได้อย่างไร"
- ฯลฯ
ขอบคุณอีกครั้งครับ
น่าสนใจมากค่ะ...การตั้งคำถามมีผลจริงๆ ค่ะ ส่วนครูต้องอดทนให้เวลาและเติมเต็มกับคำตอบ