ตำนานเมืองล้านนาตอน "หลองข้าว"

หลองข้าวเป็นสถานที่เก็บข้าวเปลือกของชาวบ้าน

หลองข้าว-เยียข้าว-ถุข้าว-ตุข้าวคือสิ่งเดียวกันที่ใช้เก็บข้าวเปลือกของชาวบ้านล้านนาที่มีข้าวเปลือกมากมายหลังจากการเก็บเกี่ยวข้าวจากในนา

ชาวนาต่างดีใจเมื่อข้าวในนาออกรวงงดงามมีเมล็ดดกเต้ง(เต็ม) หลังจากที่รวงข้าวเหลืองอร่ามบอกถึงสถานะเมล็ดข้าวว่าแก่จัดพร้อมที่เก็บเกี่ยวได้แล้ว บรรดาชาวนาต่างพากันเกี่ยวต้นข้าวแล้วนำไปฟาดให้เมล็ดร่วงหลุดจากปลายฟาง  ไปกองบนพื้นดินกลายเป็นเมล็ดข้าวที่มีคุณค่า

เมื่อได้เมล็ดข้าวกองใหญ่ชาวนาต่้างนำเมล็ดข้าวเปลือกทั้งหมดไปใส่ไำว้ในที่เก็บซึ่งเรียกกันตามพื้นที่ถิ่นแตกกต่างกันไป  บางท้องถิ่นเรียกกว่า  หลองข้าว   บางพื้นที่เรียกกันว่า  เยียข้าว   บางแห่งเรียกกันว่า  ถุข้าวหรือตุข้าว

การเก็บเมล็ดข้าวเปลือกในหลองข้าวนิยมแบ่งเป็นสองส่วน   ในส่วนแรกเป็นห้องขนาดใหญ่ใช้เก็บข้าวเปลือกเพื่อใช้ระยะเวลานาน  อีกส่วนหนึ่งเป็นห้องเล็กๆที่เรียกกันว่า " หลองข้าวม่อ"  หมายถึงที่เก็บข้าวที่จะใช้ในระยะเร็ววันหรือสามารถขึ้นไปนำเอาข้าวเปลือกมาใช้ได้ฉับพลันเร็วไว       แต่บางแห่งจะสานเสวียน(อ่านว่า สะเหวียน)แทนห้องขนาดเล็กเพื่อเก็บเมล็ดข้าวเปลือก

เมื่อนำข้าวเปลือกใส่หลองข้าวทั้งหมดแล้ว  เจ้าของจะแบ่งข้าวในห้องใหญ่ออกมาใส่ที่หลองข้าวม่อ  เพื่อนำไปสีหรือขาย  เมื่อหมดเมล็ดข้าวเปลือกในหลองข้าวม่อ  เจ้าของจะแบ่งทยอยเอาเมล็ดข้าวเปลือกในห้องเก็บใหญ่ออกมาใช้เป็นห้วงๆ  เจ้าของไม่นิยมเอาข้าวเปลือกจากห้องใหญ่ที่เก็บเมล็ดข้าวเปลือกมากมายออกมาใช้โดยตรงเพราะมีความเชื่อกันว่าจะทำให้ข้าวเปลือกหมดเร็ว

การนำข้าวใส่หลองใหญ่ต้องมีฤกษ์ยาม  เมื่อนำข้าวขึ้นใส่หลองแล้วบางแห่งยังทำยันต์กันผีมาลักลอบกินข้าวเปลือก  เรียกยันต์นี้ว่า  "นโมต๋าบอด"คือเป็นพระคาถาทำให่้ผีตาบอดไม่เห็นเมล็ดข้าวเปลือกที่จะรังควาญหรือทำลายข้าวเปลือกนั่นเอง

อนึ่ง..การมีหลองข้าวม่อทำให้การเอาข้าวเปลือกมาใช้ได้โดยไม่ฟุ่มเฟือยทำให้มีข้าวเปลือกไว้กินกันนานๆเป็นการบริหารมวลข้าวเปลือกในหลองข้าวได้ดีแท้