สงครามอาณาเขต

  ศึกจำปาศักดิ์ พ.ศ. ๒๓๑๙
        ในระหว่างที่ไทยทำสงครามกับพม่านั้น เจ้าเมืองนางรอง ซึ่งเป็นเมืองขึ้นของนครราชสีมาเอาใจออกห่างไปคบคิดกับเจ้าโอเจ้าเมืองจำปาศักดิ์ เอาเมืองไปขึ้นกับจำปาศักดิ์ ดังนั้น เมื่อเสร์จศึกอะแซหวุ่นกี้แล้วพระเจ้ากรุงธนบุรีจึงโปรดให้เจ้าพระยาจักรีเป็นแม่ทัพยกไปปราบ เมื่อตีได้ถ้าเป็นกบฎจริงให้สำเร็จโทษ ส่วนเจ้าจำปาศักดิ์คอยหนุนหลังอยู่เตรียมจะยกมาช่วยเมืองนางรอง เจ้าพระยาจักรีจึงทูลขอทัพทางกรุงไปช่วย โปรดให้เจ้าพระยาสุรสีห์ยกทัพไปช่วยปราบ กองทัพไทยตีจำปาศักดิ์ได้ เจ้าโอหนีไปเมืองสีทันดร เจ้าอิน (อุปรา) หนีไปเมืองอัตปือ ไทยตามจับได้จึงประหารชีวิตเสีย

ไทยได้อาณาเขตลาวใต้ มีจำปาศักดิ์ สีทันดร อัตปือ และดินแดนที่เรียกว่าเขมรป่าดง แถบเมืองสุรินทร์ เมืองสังขะและเมืองขุขันมาไว้ในราชอาณาเขต (ขุขันและสังขะคือเขตจังหวัดศรีสะเกษ อันรวมเขตเขาพระวิหารไว้ด้วย)

ชัยชนะครั้งนี้เจ้าพระยาจักรีได้แสดงความสามารถ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ตั้งเจ้าพระยาจักรีเป็น สมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึกพิลึกมหิมาทุกนคราระอาเดช นเรศวรราชสุริยวงศ์

        ศึกเวียงจันทร์ พ.ศ. ๒๓๒๑
        พระวอเสนาบดีวิวาทกับเจ้าบุญสารเจ้าเมืองเวียงจันทร์ พระวอสู้ไม่ได้จึงหนีลงมาอาศัยอยู่ที่เมืองจำปาศักดิ์ ต่อมาภายหลังได้อพยพเข้ามาอยู่ที่ตำบลดอนมดแดง (ซึ่งเป็นที่ตั้งจังหวัดอุบลราชธานีในปัจจุบัน) ขอสวามิภักดิ์ต่อพระเจ้ากรุงธนบุรี แต่ต่อมาเจ้าบุญสารไม่พอใจเพราะสืบทราบว่ามาอาศัยอยู่กับไทย จึงให้พระยาสุโพลงมาปราบจับพระวอฆ่าเสีย พระเจ้ากรุงธนบุรีทรงเห็นเป็นการละเมิดอำนาจไทย จึงมีรับสั่งให้เจ้าพระยามหากษัตริย์ศึก ฯ ยกไปทางบกไปประชุมพลอยู่ที่นครราชสีมา ส่วนเจ้าพระยาสุรสีห์ยกทัพเรือไปทางแม่น้ำโขง ตีหัวเมืองรายทางขึ้นไปจนถึงเมืองเวียงจันทร์ ขณะที่ยกขึ้นไปนั้นเจ้าร่มขาว เจ้าเมืองหลวงพระบางขอสวามิภักดิ์ กองทัพไทยล้อมเวียงจันทร์อยู่ ๔ เดือน เจ้าบุญสารสู้ไม่ได้จึงหลบหนีไปยังเมืองคำเกิด ไทยเข้าเมืองเวียงจันทร์ได้ ศึกครั้งนี้ไทยได้เมืองเวียงจันทร์ หลวงพระยาง กวาดต้อนผู้คนเข้ามาไว้ในหัวเมืองชั้นในเป็นอันมาก

เมื่อเสร็จศึกแล้ว เจ้าพระยามหากษัตริย์ศึก ฯ ได้อัญเชิญพระมหามณีรัตนปฎิมากรแก้วมรกต และพระบาง ซึ่งประดิษฐานอยู่ ณ เมืองเวียงจันทร์ มาไว้ที่กรุงธนบุรีใน พ.ศ. ๒๓๒๑ เมื่อรัชกาลที่ ๑ เสด็จย้ายเมืองหลวงมาตั้งที่กรุงเทพ ฯ จึงอัญเชิญพระแก้วมรกตมายังกรุงเทพ ฯ ณ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม