เอกสารคำสอน วิชา 311 780 แมลงน้ำ กับการเติมเต็มส่วนที่ขาดหายของชีวิต ๓

 

เอกสารคำสอน วิชา 311 780 แมลงน้ำ โดย นฤมล แสงประดับ

ความ ดีของเอกสารคำสอนเล่มนี้ ขอมอบแด่บุพการี ครูอาจารย์ นักศึกษา และผู้มีส่วนร่วมในการเสริมสร้างความรู้เกี่ยวกับแมลงน้ำของประเทศไทยทุก ท่าน ภาควิชาชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น สำนักงานสนับสนุนการวิจัย และโครงการ BRT ที่ได้สนับสนุนการวิจัย และขออุทิศส่วนกุศลแก่แมลงน้ำและสัตว์น้ำทุกตัว


คำนำ
 
    เอกสารคำสอนเล่มนี้ ปรับปรุงจากเอกสารอัดสำเนาประกอบการสอนวิชา 311 780 แมลงน้ำ ที่ได้ใช้ประกอบการสอนตั้งแต่ปี พ.ศ. 2538 เป็นต้นมาจนถึงปัจจุบัน  และใช้ประกอบการสอนวิชา 311 779 ชีววิทยาน้ำจืด  เนื้อหาเอกสารคำสอนเล่มนี้ ประกอบด้วยความรู้เยวกับแมลงน้ำที่มีในตำราและวรสารวิจัยจากต่างประเทศ รวมทั้งองค์ความรู้เรื่องแมลงน้ำของประเทศไทยที่ได้มีการวิจัยและตีพิมพ์เผย แพร่ในวารสารวิจัย จุลสาร รวมทั้งจากรายงานวิจัยของนักศึกษาทั้งระดับปริญญาตรี และระดับบัณฑิตศึกษา ซึ่งงานวิจัยเหล่านี้ ทำให้องค์ความรู้เกี่ยวกับแมลงน้ำของประเทศไทยเพิ่มขึ้นอย่างมากในช่วงระยะ เวลา 10 ปี ที่ผ่านมานี้ ภาพประกอบเอกสารคำสอนเล่มนี้ ส่วนใหญ่วาดมาจากตัวอย่างสัตว์ที่เป็นผลงานวิจัยในประเทศไทย เนื่องจากแมลงน้ำส่วนใหญ่มีระยะตัวอ่อนอาศัยอยู่ในน้ำ ส่วนระยะตัวเต็มวัยอาศัยอยู่บนบก เอกสารคำสอนเล่มนี้จึงเน้นที่ระยะตัวอ่อนมากกว่าระยะตัวเต็มวัย ข้าพเจ้าหวังเป็นอย่างยิ่งว่าเอกสารคำสอนเล่มนี้จะเป้นประโยชน์ต่อนักศึกษา และผู้สนใจเกี่ยวกับแมลงน้ำ รวมทั้งการนำไปใช้ประโยชน์ด้านการประเมินคุณภาพแหล่งน้ำจืด

     ขอขอบคุณคุณเขมภัค เจริญสุขศิริ ที่ช่วยพิมพ์ต้นฉบับ  รศ.ดร.ชุติมา หาญจวณิช และ คุณชายฉัตร์ บุญญานุสิทธิ์ที่ช่วยตรวจทาน คุณบุญเสฐียร

บุญสูง ที่วาดภาพประกอบส่วนใหญ่ และคุณไพบูรณ์ เกตวงษาสำหรับรูปภาพปก

นฤมล แสงประดับ 
ธันวาคม 2548

สารบัญ


บทที่ 1  บทนำ
1.1 บทนำำ
1.2 กำเนิดและวิวัฒนาการของแมลง
1.3 กำเนิดและวิวัฒนาการของปีกแมลง
1.4 กรรุกล้ำเข้าไปในแหล่งน้ำจืดของแมลง
1.5 การแพร่กระจายของแมลง
บทที่ 2 อันดับของแมลงน้ำ
     2.1 บทนำ
2.2 ลักษณะทั่วไป
2.3 เมตามอฟอซิสและวงจรชีวิตแมลง
2.4 การจัดจำแนก
บทที่ 3 แมลงน้ำที่ไม่มีเมตามอฟอซิส
     3.1 บทนำ
    3.2 อันดับ Collembola
         ลักษณะทั่วไป
        ชีววิทยาและนิเวศวิทยา
บทที่ 4 แมลงน้ำที่มีเมตามอฟอซิสแบบไม่สมบูรณ์
     4.1 บทนำ
    4.2 อันดับ Ephemeroptera
        ลักษณะทั่วไป
            ระยะตัวอ่อน
            ระยะตัวเต็มวัย
        ชีววิทยาและนิเวศวิทยา
        การจัดจำแนก
            วงศ์ Baetidae
            วงศ์ Behningiidae
            วงศ์ Caenidae
            วงศ์ Ephemerellidae
            วงศ์ Ephemeridae
            วงศ์ Isonychiidae
            วงศ์ Heptageniidae
            วงศ์ Leptophlebiidae
            วงศ์ Neoephemeridae
            วงศ์ Oligoneuriidae
            วงศ์ Potamanthidae
            วงศ์ Polymitarcyidae
            วงศ์ Prosopistomatidae
            วงศ์ Teloganodidae
    4.3 อันดับ Odonata
         ลักษณะทั่วไป
            ระยะตัวอ่อน
            ระยะตัวเต็มวัย
        ชีววิทยาและนิเวศวิทยา
        การจัดจำแนก
             อันดับย่อย Anisoptera
            อันดับย่อย Zygoptera       
    4.4 อันดับ Plecoptera
        ลักษณะทั่วไป
            ระยะตัวอ่อน
            ระยะตัวเต็มวัย
        ชีววิทยาและนิเวศวิทยา
        การจัดจำแนก
             วงศ์ Peltoperlidae       
            วงศ์ Nemouridae
            วงศ์ Leuctridae
            วงศ์ Perlidae
    4.5 อันดับ Orthoptera
        ลักษณะทั่วไป
        ชีววิทยาและนิเวศวิทยา
        การจัดจำแนก
            วงศ์ Acrididae
            วงศ์ Tettigoniidae
            วงศ์ Gryliidae
            วงศ์ Gryllotalpidae
            วงศ์ Terrigidae
            วงศ์ Tridactylidae   
    4.6 อันดับ Hemiptera
        ลักษณะทั่วไป
        ชีววิทยาและนิเวศวิทยา
        การจัดจำแนก
            วงศ์ Mesoveliidae
            วงศ์ Gerridae
            วงศ์ Veliidae
            วงศ์ Hydrometridae
            วงศ์ Hebridae
            วงศ์ Nepidae
            วงศ์ Belostomatidae
            วงศ์ Corixidae
            วงศ์ Helotrephidae
            วงศ์ Notonectidae
            วงศ์ Naucoridae
            วงศ์ Pleidae
บทที่ 5 แมลงน้ำที่มีเมตามอฟอซิสแบบสมบูรณ์
    5.1 บทนำ
    5.2 อันดับ Megaloptera
        ลักษณะทั่วไป
            ระยะตัวอ่อน
            ระยะตัวเต็มวัย
        ชีววิทยาและนิเวศวิทยา
        การจัดจำแนก
            วงศ์ Sialidae
            วงศ์ Corydalidae
    5.3 อันดับ Neuroptera
        ลักษณะทั่วไป
            ระยะตัวอ่อน
            ระยะตัวเต็มวัย
        การจัดจำแนก ชีววิทยาและนิเวศวิทยา
            วงศ์ Sisyridae
            วงศ์ Osmylidae
    5.4 อันดับ Coleoptera
        อันดับย่อย Archostemata
        อันดับย่อย Myxophaga
        อันดับย่อย Adephaga
        อันดับย่อย Polyphaga
        ลักษณะทั่วไป
            ระยะตัวอ่อน
            ระยะดักแด้       
ระยะตัวเต็มวัย
        ชีววิทยาและนิเวศวิทยา
        การจัดจำแนก
            วงศ์ Haliphidae
            วงศ์ Dytiscidae
            วงศ์ Noteridae
            วงศ์ Gyrinidae
            วงศ์ Hydrophilidae
            วงศ์ Hydraenidae
            วงศ์ Staphylinidae
            วงศ์ Scirtidae (Helodidae)
            วงศ์ Psephenidae
            วงศ์ Elmidae
            วงศ์ Curculionidae
    5.5 อันดับ Diptera
        ลักษณะทั่วไป
            ระยะตัวอ่อน ดักแด้ ตัวเต็มวัย
        การจัดจำแนก
            อันดับย่อย Nematocera
                 วงศ์ Tipulidae (Crane flies)
                วงศ์ Psychodidae (Moth flies)
                วงศ์ Ptychopteridae (Phantom flies)
                วงศ์ Blephariceradae
                วงศ์ Dixidae
                วงศ์ Chaoboridae (Phantom midges)
                วงศ์ Culicidae
                วงศ์ Ceratopogonidae (Biting midges)
                วงศ์ Chironomidae
                วงศ์ Simuliidae
            อันดับย่อย Brachycera
                วงศ์ Tabanidae
                วงศ์ Athericidae
                วงศ์ Empididae
                วงศ์ Syrphidae
    5.6 อันดับ Lepidoptera
        ลักษณะทั่วไป
            ระยะตัวอ่อน
            ระยะตัวเต็มวัย
        ชีววิทยาและนิเวศวิทยา
    5.7 อันดับ Trichoptera
        ลักษณะทั่วไป
            ระยะตัวอ่อน
            ระยะดักแด้
            ระยะตัวเต็มวัย
        ชีววิทยาและนิเวศวิทยา
        การจัดจำแนก
            อันดับย่อย Spicipalpia
                วงศ์ Rhyacophilidae
                วงศ์ Hydrobiosidae
                วงศ์ Hydroptilidae
                วงศ์ Glossosomatidae
            อันดับย่อย Annulipalpia
                วงศ์ Dipseudopsidae
                วงศ์ Ecnomidae
                วงศ์ Hydropsychidae
                วงศ์ Philopotamidae
                วงศ์ Psychomyiidae
                วงศ์ Polycentropodidae
                วงศ์ Stenopsychidae
            อันดับย่อย Integripalpia
                วงศ์ Beraeidae
                วงศ์ Brachycentridae
                วงศ์ Calamoceratidae
                วงศ์ Goeridae
                วงศ์ Helicopsychidae
                วงศ์ Lepidostomatidae
                วงศ์ Leptoceridae
                วงศ์ Malannidae
                วงศ์ Odontoceridae
                วงศ์ Phryganeidae
                วงศ์ Sericostomatidae
                วงศ์ Uenoidae
                วงศ์ Limnephilidae
    5.8 อันดับ Hymenoptera
บทที่ 6 การประเมินคุณภาพแหล่งน้ำจืดด้วยแมลงน้ำ
     6.1 บทนำ
    6.2 ประวัติการประเมินคุณภาพแหล่งน้ำจืดด้วยวิธีการทางชีวภาพในระยะต้นแนวคิด เรื่องสปีซีส์บ่งชี้ (Indicator species)
         แนวคิดเรื่องการพิจารณาชุมชนสัตว์ (Community approach)
    6.3 การประเมินทางชีวภาพแบบเร็ว (Rapid Bioassessment)
    6.4 การประเมินคุณภาพแหล่งน้ำจืดด้วยวิธีทางชีวภาพในประเทศไทย