การวิเคราะห์ชุมชนโดยใช้เทคนิค SWOT

จากการประสานงานเพื่อจัดการความรู้สนับสนุนประเด็นยุทธศาสตร์การพัฒนาคนและสังคมสู่ชุมชนเข็มแข็ง โดยการสนับสนุนส่งเสริมการพัฒนาหมู่บ้าน/ชุมชนด้วยกระบวนการมีส่วนร่วม ในการจัดทำแแผนพัฒนาของชุมชน ในการจัดการความรู้องค์ความรู้ส่วนหนึ่งของคุณสุมาลี น้อยสำลี ตำแหน่ง นักวิชาการพัฒนาชุมชน ชำนาญงาน น่าสนใจคือ การสอนให้ชุมชนวิเคราะห์ร่วมกันโดยมีเจ้าหน้าที่เป็นพี่เลี้ยง ด้วยเทคนิค SWOT (Strengths, Weaknesses, Opportunities and Threats) ซึ่งเป็นเครื่องมือในการวิเคราะห์สถานะขององค์กรว่าเป็นอย่างไรทั้งในแง่ของจุดอ่อน จุดแข็ง รวมถึงวิเคราะห์สถานะภาพแวดล้อมภายนอกที่มีผลกระทบ ทั้งในแง่บวกและแง่ลบขององค์กรว่าเป็นอย่างไรบ้าง แต่ดัดแปลงมาใช้วิเคราะห์ชุมชน น่าสนใจลองศึกษาดูครับ

ความเป็นมาและแรงบันดาลใจ

คุณสุมาลี น้อยสำลี กล่าวว่า เนื่องจากในปัจจุบันการทำงานในหมู่บ้านจะเน้นกระบวนการเรียนรู้ที่เกิดขึ้นในชุมชน หากชุมชนใดไม่สามารถวิเคราะห์ตัวของชุมชนได้ก็ไม่สามารถของบประมาณ หรือจัดทำแผนงานโครงการที่สนับสนุนการพัฒนาชุมชนได้อย่างเป็นกระบวนการ เพราะการบริหารเชิงกลยุทธ์เป็นสิ่งสำคัญและจำเป็นสำหรับองค์กรเพราะองค์กรใช้กลยุทธ์ในการทำงานเพื่อบรรลุวัตถุประสงค์ของตน โดยกลยุทธ์ของแต่ละองค์กรจะถูกกำหนดตามธรรมชาติและลักษณะขององค์กรนั้น ๆ ทั้งนี้ องค์กรจะกำหนดกลยุทธ์ได้นั้นต้องรู้สถานภาพหรือสภาวะขององค์กรของตนเสียก่อนนอกจากนี้ยังต้องมีกระบวนการกำหนดกลยุทธ์ที่เหมาะสมสำหรับตนเอง วิธีการและเทคนิคในการวิเคราะห์สภาวะขององค์กรและกระบวนการกำหนดกลยุทธ์มีหลายวิธีด้วยกัน หนึ่งในวิธีการเหล่านี้ คือกระบวนการวิเคราะห์ SWOT ซึ่งเป็นวิธีการที่รู้จักและใช้กันอย่างแพร่หลาย

3. กระบวนการ / ขั้นตอน /วิธีปฏิบัติ

กระบวนการในการเผยแพร่แนวความคิด

          ขั้นตอนแรก คือ การให้ความรู้แก่คณะกรรมการหมู่บ้าน คณะกรรมการชุมชน กลุ่มองค์กร เครือข่ายต่างๆ ในการใช้เทคนิค SWOT ในการวิเคราะห์ชุมชน SWOT เป็นคำย่อมาจากคำว่า Strengths, Weaknesses, Opportunities, and Threats โดย
   Strengths คือ จุดแข็ง หมายถึง ความสามารถและสถานการณ์ภายในองค์กรที่เป็นบวก ซึ่งองค์กรนำมาใช้เป็นประโยชน์ในการทำงานเพื่อบรรลุวัตถุประสงค์ หรือหมายถึง การดำเนินงานภายในที่องค์กรทำได้ดี
Weaknesses คือ จุดอ่อน หมายถึง สถานการณ์ภายในองค์กรที่เป็นลบและด้อยความสามารถ ซึ่งองค์กรไม่สามารถนำมาใช้เป็นประโยชน์ในการทำงานเพื่อบรรลุวัตถุประสงค์ หรือหมายถึง การดำเนินงานภายในที่องค์กรทำได้ไม่ดี
Opportunities คือ โอกาส หมายถึง ปัจจัยและสถานการณ์ภายนอกที่เอื้ออำนวยให้การทำงานขององค์กรบรรลุวัตถุประสงค์ หรือหมายถึง สภาพแวดล้อมภายนอกที่เป็นประโยชน์ต่อการดำเนินการขององค์กร
Threats คืออุปสรรค หมายถึง ปัจจัยและสถานการณ์ภายนอกที่ขัดขวางการทำงานขององค์กรไม่ให้บรรลุวัตถุประสงค์ หรือหมายถึงสภาพแวดล้อมภายนอกที่เป็นปัญหาต่อองค์กร
   บางครั้งการจำแนกโอกาสและอุปสรรคเป็นสิ่งที่ทำได้ยาก เพราะทั้งสองสิ่งนี้สามารถเปลี่ยนแปลงไป ซึ่งการเปลี่ยนแปลงอาจทำให้สถานการณ์ที่เคยเป็นโอกาสกลับกลายเป็นอุปสรรคได้ และในทางกลับกัน อุปสรรคอาจกลับกลายเป็นโอกาสได้เช่นกัน ด้วยเหตุนี้องค์กรมีความจำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องปรับเปลี่ยนกลยุทธ์ของตนให้ทันต่อการเปลี่ยนแปลงของสถานการณ์แวดล้อม

ขั้นตอนที่ 2 ฝึกปฏิบัติและนำไปใช้ในการจัดทำแผนชุมชนโดยใช้เทคนิค SWOT ในการวิเคราะห์ชุมชน

4. ปัจจัยที่ส่งผลสำเร็จ
ความตั้งใจที่จะสอนชุมชนให้สามารถวิเคราะห์ชุมชนของตนเองได้ เปิดโอกาสให้คนในชุมชนมาร่วมกันคิด ตัดสินใจ และแก้ไขปัญหาของชุมชนร่วมกัน เป็นการสอนแนะการบริหารจัดการชุมชนเชิงกลยุทธ์ทำให้การพัฒนาหมู่บ้าน /ชุมชน สอดคล้องกับแผนพัฒนาตำบล อำเภอ จังหวัดต่อไป

5. ข้อพึงระวัง
ต้องให้คนในชุมชนมามีส่วนร่วมในชุมชนอย่างแท้จริง เจ้าหน้าที่ต้องมีความรู้อย่างท่องแท้ที่จะแนะ นำชุมชนได้ และจะต้องแนะนำ ซ้ำแล้ว ซ้ำเล่า เพื่อให้ชุมชนเข้าใจหลักการอย่างแท้จริง จึงต้องมี ความอดทน