เรื่องเล่าเกี่ยวกับเซลล์ (๑) :เซลล์หน่วยเล็กที่สุดของสิ่งมีชีวิต

สิ่งมีชีวิตประกอบด้วยเซลล์และผลิตภัณฑ์ของเซลล์

    "เซลล์เป็นองค์ประกอบพื้นฐานของสิ่งมีชีวิต"  เฉกเช่นเดียวกับที่อะตอมเป็นองค์ประกอบพื้นฐานในวิชาเคมีหรือฟิสิกส์

     สิ่งมีชีวิตล้วนประกอบไปด้วยเซลล์ และเซลล์ยังแสดงความสามารถในการดำรงชีวิตได้

     ในสิ่งมีชีวิตหลายเซลล์ พวก พืช หรือ สัตว์ มักมีเซลล์ซึ่งเปลี่ยนแปลงไปทำหน้าที่พิเศษต่างๆ หลายแบบ เช่น เป็นเนื้อเยื่อหรืออวัยวะ

    เนื่องจากเซลล์ส่วนใหญ่มีขนาดเล็ก ซึ่งไม่สามารถมองเห็นด้วยตาเปล่าได้ ดังนั้นเราจึงมีอุปกรณ์ที่ช่วยในการศึกษาเรียนรู้เรื่อง "โครงสร้างและหน้าที่ของเซลล์ (Structure and Function)"  สิ่งนั้นคือ "กล้องจุลทรรศน์ (Microscope)"

   กล้องจุลทรรศน์ แบ่งออกเป็น 2 ประเภทใหญ่ๆ คือ

1. กล้องจุลทรรศน์แบบใช้แสง (Light Microscope:LM) ใช้แหล่งกำเนิดแสงที่ตามองเห็น ส่องผ่านวัตถุหรือตัวอย่าง (specimen) เข้าสู่เลนส์ใกล้วัตถุและเลนส์ใกล้ตา เข้าสู่ตา, ฉากรับภาพ หรือ ฟิล์ม
2. กล้องจุลทรรศน์อิเล็กตรอน (Electron Microscope:EM) เริ่มมีใช้งานในทศวรรษ 1950 ใช้ลำแสงอิเล็กตรอน แทนแหล่งกำเนิดแสงธรรมดา ซึ่งทำให้สามารถขยายให้เห็นวัตถุที่มีขนาด 0.1 นาโนเมตรได้ (EM มี 2 แบบใหญ่ๆ คือ TEM = transmission eletron microscope และ SEM = scanning eletron microscope)

    ต่อไปนี้ เป็นภาพ ขนาดของเซลล์และออร์แกเนลล์ เมื่อเปรียบเทียบกับสิ่งที่เรารู้จัก โดยใช้เครื่องมือที่แตกต่างกันในการมองเห็น (ถ้าต้องการขยายภาพ กดที่ภาพนั้นอีกครั้งหนึ่ง)

	ภาพที่ ๑

 

      นักชีววิทยาเกี่ยวกับเซลล์ สามารถแยกออร์แกเนลล์ต่างๆ มาเพื่อศึกษาวิธีการทำงานโดยใช้เทคนิคที่เรียกว่า "Cell Fractionation" ดังภาพ

ภาพที่ ๒

      ขั้นแรกเขาจะบดเซลล์ให้แตกออก (Homoginization) ได้ส่วนที่เป็น Homogenate นำไปเซนตริฟิวส์ที่ความเร็ว 800 g (gravity)  เป็นเวลา 10 นาที จะได้ส่วนที่ตกตะกอนออกมา (Pellet)  และส่วนที่เป็นส่วนน้ำใสๆ (Supernatant) 
     จากนั้นก็นำส่วนน้ำใส แยกไปปั่นที่ความเร็วต่างๆ กัน เราก็จะได้ส่วนของออร์แกเนลล์ต่างๆ ไปศึกษาส่วนประกอบและหน้าที่การทำงานต่างๆ ที่เรียกว่า "Metabolic Process" (ศึกษาภาพที่ ๒)

      ตัวอย่างเรื่องนี้ เช่น ส่วนที่แยกออกมาได้มี enzyme ที่เกี่ยวข้องกับ Cellular Respiration เมื่อนำส่วนนี้ไปศึกษาโครงสร้างด้วยกล้องจุลทรรศน์อิเล็กตรอน พบว่าเป็นส่วนของไมโตคอนเดรีย แสดงว่า ไมโตคอนเดรีย (Mitochondria) เป็นบริเวณที่ทำหน้าที่เกี่ยวกับ "การหายใจระดับเซลล์"

Prokaryotic และ Eukaryotic cells

     ในเซลล์ต่างๆ มีองค์ประกอบที่เหมือนกันคือ เยื่อหุ้มเซลล์หรือ Plasma membrane/Cell membrane ซึ่งภายในมีส่วนที่เป็นของเหลวเรียกว่า ไซโตพลาสม Cytoplasm /Cytosol นอกจากนั้นยังมีส่วนของโครโมโซม ที่มียีนและ DNA

     Prokaryotic cell แยกออกเป็นคำว่า Pro (มาจากภาษากรีกแปลว่า before)+ กับคำว่า karyon (มีความหมายว่า nucleus) หมายถึงเซลล์ ที่ DNA รวมกันอยู่ที่บริเวณที่เรียกว่า "nucleoid" โดยที่ไม่มีเยื่อหุ้มแบ่งเขตส่วนที่เป็นนิวเคลียสกับส่วนที่เหลืออยู่ (ดูภาพที่ ๓ ประกอบ) ตัวอย่างของเซลล์พวกนี้ได้แก่ แบคทีเรีย และสาหร่ายสีเขียวแกมน้ำเงิน

 

	ภาพที่ ๓ Prokaryotic cell

  

     Eukaryotic cell (กรีก Eu=true + karyon) หมายถึงมีนิวเคลียสที่แท้จริง คือส่วนที่เป็นนิวเคลียสมีเยื่อหุ้ม (nuclear envelope) และส่วนที่อยู่ระหว่างนิวเคลียสกับเยื่อหุ้มเซลล์ เราเรียกว่า ไซโตพลาสม (cytoplasm)  โดยปรกติแล้ว เซลล์ยูคาริโอตจะมีขนาดของเซลล์ใหญ่กว่าเซลล์โปรคาริโอต (ดูภาพที่ ๔ และ ๕ ประกอบ)

 

ภาพที่ ๔ Animal Cell	ภาพที่ ๕ Plant Cell

คำถาม :

1. ในการศึกษาโครงสร้างและหน้าที่การทำงานภายในเซลล์ โดยใช้เทคนิค Cell Fractionation

• Organelle ใดที่พบแยกออกมาแรกสุด
• Organelle ใดที่พบแยกออกมาหลังสุด
• เพราะเหตุใด

จงบอกส่วนที่เหมือนกันและแตกต่างกัน ระหว่างเซลล์ Prokaryote และเซลล์ Eukaryote

 

	กลับสู่หน้าหลัก

 

อ้างอิง : Biology ของ N.A Campbell และ J.B. Reece ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 6 สำนักพิมพ์ Pearson Education International

 

[ribbon]

หนูได้ลองตอบคำถามที่อาจารย์ถามไว้แล้วค่ะ แต่ไม่แน่ใจว่าคำตอบถูกหรือไม่ อยากให้อาจารย์มีคำเฉลยให้ด้วยค่ะ

 

[beeman 吴联乐]

• น่าจะลองตอบให้คนอื่นๆ ได้เห็นคำตอบด้วยนะครับ เพื่อเป็นการ Share ประสบการณ์กันครับ
• เป็นการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ (ลปรร.) กันด้วยครับ

[ribbon]

คำตอบข้อ 1. organell  ที่แยกออกมาแรกสุดคือ mitochondria เพราะประกอบด้วยโปรตีนและไขมัน มีเยื่อหุ้มสองชั้น ภายในมีเอ็นไซม์ที่เกี่ยวข้องกับการหายใจแบบใช้ออกซิเจน เป็นแหล่งผลิตพลังงานให้แก่เซลล์  หากเป็นเซลล์พืช ก้อจะเป็น chloroplasts

organell ที่แยกออกมาหลังสุดคือ Ribosome เพราะเป็นองค์ประกอบของเซลล์ที่มีขนาดเล็ก ไม่มีเยื่อหุ้ม ในคลอโรพลาสท์และไมโตคอนเดรีย มีขนาดประมาณ 10-20 มิลลิไมครอน ทำหน้าที่เกี่ยวข้องกับการสังเคราะห์โปรตีน พวกไรโบนิวคลีโอโปรตีนหรือโปรตีนรวมกับไรโบโซม อาร์เอ็นเอ ขนาดของไรโบโซมยูคาริโอทคือชนิด 80 s ขนาดไรโบโซมแบคทีเรีย,ไมโตคอนเดรีย และคลอโรพลาสท์ คือชนิด 70 s

ไม่ทราบว่าคำตอบของข้อที่ 1.ถูกต้องหรือไม่

ขอให้อาจารย์ช่วยชี้แนะด้วยค่ะ

[ribbon]

คำตอบข้อ2. สิ่งที่เหมือนกันระหว่างเซลล์ Prokaryote และ Eukaryote คือประกอบด้วย Cell membrane ซึ่งภายในมี Cytoplasm

สิ่งที่แตกต่างกันระหว่างเซลล์ Prokaryoteและ Eukaryote คือ Prokaryote จะไม่มีเยื่อหุ้มนิวเคลียสแต่ Eukaryote มีเยื่อหุ้มนิวเคลียส

คำตอบของข้อนี้ก้อเช่นเดียวกัน ถูกหรือผิดอย่างไร

อาจารย์ช่วยชี้แนะด้วยนะค่ะ

[Dent is try (743)]

เห็นด้วยกับคุณ Ribbon

[beeman 吴联乐]

ขอขอบคุณ คุณ ribbon ครับ

• คำตอบข้อ 1 ถูกต้องครับ
• และคำตอบที่ 2 ก็ ถูกต้องครับ
• แต่ถ้าถามว่า โครงสร้างใดพบแยกออกมาก่อน ต้องตอบว่า nucleus นะครับ (Key คือ โครงสร้างหรือออร์แกเนลล์)

[Jusmin]

อาจารย์คะเวลาที่ข้าพเจ้าดูรูปของperoxysome กับ ribosome แล้วเราจะรู้ได้อย่างไรว่าอันไหนเป็นอันไหนเพราะจากรูปทีลักษณะคล้ายกันมาก

[beeman 吴联乐]

เรียนคุณ Jusmin

• peroxysome กับ ribosome ขนาดไม่เท่ากันอยู่แล้ว ไรโบโซมจะเห็นเป็นเม็ดเล็กกว่า
• ความแตกต่างน่าจะเป็น peroxisome กับ Lysosome นะครับ เพราะขนาดใกล้เคียงกัน
• แต่ควรทำความเข้าใจว่า เวลาเราศึกษาเรื่องเซลล์จากเซลล์จริงๆ จะมี Organelle ไม่มากเหมือนที่เราดูในภาพหรอกครับ เพราะในเซลล์จะมี Organelle ใดมากขึ้นอยู่ที่ Function หรือ หน้าที่ของเซลล์ครับ

[mm]

ขอบคุณมากค่ะ

[sunisa]

ขอบคุณสำหรับเว็บบนี้นะคะ ที่ช่วยให้การบ้านของหนู ทำได้อย่างเข้าใจ พอดีกำลังอ่านเรื่องของcell พอดีเลยคะ เลยเปิดมาเจอ

เป็นกำลังใจให้ผู้จัดทำนะคะ

[beeman 吴联乐]

• ขอขอบคุณทุกกำลังใจที่ส่งมาครับ
• ขอให้คนที่คิดบวกมีความสุขความเจริญ