หลักเสรีภาพในการแสดงเจตนาเกี่ยวข้องอย่างไรกับเศรษฐกิจระหว่างประเทศ
คำถาม"เมื่อเห็นคำว่า กฎหมายเศรษฐกิจระหว่างประเทศ นักศึกษานึกถึงอะไร?"
จากคำถามดังกล่าวทำให้ข้าพเจ้านึกถึง คำว่า" Freedom of Contract"หรือหลักเสรีภาพในการทำสัญญาซึ่งเป็นหลักกฎหมายทั่วไป(General Principle of International Law)
เนื่องจากเมื่อได้ศึกษาในวิชา International Economic Law ในการเรียนการสอนครั้งแรกท่านอาจารย์แหว๋วได้อธิบายว่า แม้ว่าทางด้านถ้อยคำสำนวนไม่ว่าจะเป็นคำว่า Business Law หรือ Investment Lawหรือ Trade Law หรือ Commercial Law ล้วนแล้วแต่มีความหมายเช่นเดียวกับคำว่าEconomic Lawคือกฎหมายเศรษฐกิจทั้งสิ้น
คำว่า"เศรษฐกิจ(Economic)"ซึ่งตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถานพ.ศ.2525ได้ให้ความหมายว่า "งานอันเกี่ยวกับการจำหน่ายจ่ายแจกและการบริโภคใช้สอยสิ่งต่างๆของชุมชน" หรือกล่าวได้อีกนัยหนึ่งว่าเป็นการทำธุรกรรมอย่างหนึ่ง เช่น การแลกเปลี่ยนหรือสัญญาซื้อขายสินค้าและบริการ ระหว่างบุคคลสองฝ่าย เป็นต้น ไม่ว่าจะเป็นการแลกเปลี่ยนด้วยของต่อของอย่างในอดีตหรือโดยใช้เงินเป็นสื่อกลางดังเช่นปัจจุบัน
และคำว่า"ระหว่างประเทศ(International)ก็ทำให้เกิดองค์ประกอบ"ต่างประเทศ"ซึ่งไม่ใช่เรื่องที่เกิดภายในรัฐเดียวกันซึ่งคู่สัญญาต้องตกอยู่ภายใต้กฎหมายภายในของรัฐนั้นๆเมื่อเกิดการโต้แย้งสิทธิหรือเหตุที่ทำให้ใช้สิทธิทางศาลได้ แต่Internationalเป็นเรื่องที่เกิดขึ้นระหว่างรัฐตั้งแต่สองรัฐขึ้นไป
กฎหมายเศรษฐกิจระหว่างประเทศ(International Economic Law) จึงเป็นหลักเกณฑ์ที่ว่าด้วยการทำธุรกรรมได้แก่ การลงทุนระหว่างประเทศ เช่นการทำสัญญาซื้อขายสินค้าและบริการระหว่างคู่สัญญาสองฝ่ายขึ้นไปที่มีลักษณะต่างประเทศกล่าวคือ คู่สัญญาแต่ละฝ่ายต่างอยู่ในพื้นที่ตั้งทางภูมิศาสตร์ที่ระบบกฎหมายเอกชนแตกต่างกัน ในนิติสัมพันธ์ ก่อให้เกิดนิติสัมพันธ์ระหว่างกัน
เพราะฉะนั้นจากคำถามข้างต้นทำให้ข้าพเจ้านึกถึงหลักเสรีภาพในการทำสัญญา(Freedom of Contract) ซึ่งเป็นหลักกฎหมายทั่วไปที่มีอยู่เบื้องหลังของกฎหมายพาณิชย์อันเป็นกฎหมายภายในของนานาประเทศ แม้ว่าแต่ละประเทศจะใช้ระบบกฎหมายที่แตกต่าง จึงถือว่าเป็นลักษณะระหว่างประเทศที่มีลักษณะสากลที่รัฐต่างๆ อาจนำหลักกฎหมายดังกล่าวมาบัญญัติในกฎหมายภายในหรือกรณีที่ไม่ได้บัญญัติไว้เป็นลายลักษณ์อักษร ก็ถือปฏิบัติตามหลักกฎหมายทั่วไปอันเป็นบ่อเกิดของกฎหมายระหว่างประเทศประเภทหนึ่ง
คำว่า Freedom of Contractหรือหลักเสรีภาพในการทำสัญญา หมายถึงสัญญาที่มีพื้นฐานจากการตกลงร่วมใจผูกนิติสัมพันธ์กันระหว่างกันโดยความสมัครใจ ปราศจากการบังคับข่มขู่ ฉ้อฉลหลอกลวง หรือทำให้สำคัญผิดในสาระสำคัญของนิติกรรมหรือทำให้สำคัญผิดในคุณสมบัติในทรัพย์หรือบุคคล ซึ่งทำให้การแสดงเจตนาทำสัญญาระหว่างคู่สัญญาไม่เป็นการใช้สิทธิเลือกโดยอิสระ ดังนั้นเมื่อการทำสัญญาเกิดขี้นโดยอิสระของคู่สัญญาทั้งสองฝ่ายแล้ว เมื่อเกิดการโต้แย้งสิทธิขึ้น ก็บังคับไปตามสํญญาที่ได้ตกลงกัน
อย่างไรก็ตามหลักเสรีภาพในการทำสัญญาก็มีเงื่อนไขว่า สัญญาดังกล่าวต้องไม่ขัดต่อกฎหมายที่เกี่ยวกับความสงบเรียบร้อยหรือศีลธรรมอันดีของประชาชน ถ้าตกลงกันทำสัญญาขัดกับเงื่อนไขทางกฎหมายดังกล่าว ผลคือสัญญานั้นเป็นโมฆะ และศาลก็ไม่มีหน้าที่เข้าไปแทรกแซง เช่น การยกเลิกเพิกถอนการใช้อิสระในการทำสัญญาโดยชอบ อย่างไรก็ตาม หากเป็นประเทศที่ใช้กฎหมายในระบบซิวิวลอร์(Civil Law) ศาลจะมีอำนาจเข้าแทรกแซงการทำสัญญาบางอย่างที่ทำให้คู่สัญญาฝ่ายที่มีอำนาจในการต่อรองน้อยกว่าเสียเปรียบได้ก็ต่อเมื่อฝ่ายนิติบัญญัติตรากฎหมายมารองรับการกระทำและวางเงื่อนไขเพื่อแก้ปัญหาความไม่เป็นธรรมในสังคม อันถือว่าเป็นกฎหมายพิเศษที่ออกมายกเว้นหลักเสรีภาพในการทำสัญญา เช่น พรบ.ว่าด้วยข้อสัญญาที่ไม่เป็นธรรม พ.ศ.2541ของประเทศไทย แต่ถ้าเป็นระบบคอมมอนลอว์(Common Law) ศาลก็มีอำนาจตัดสินโดยแปลข้อสัญญาให้เป็นธรรมแก่คู่กรณีได้
ถามว่าหลักเสรีภาพในการทำสัญญาเกี่ยวข้องอย่างไรกับกฏหมายเศรษฐกิจระหว่างรประเทศ ตอบได้ว่าในการทำธุรกรรมระหว่างประเทศ ย่อมต้องเกิดจากหลักอิสระในการทำสัญญาของคู่กรณี(หมายถึงรัฐ)ที่เกิดจากความสมัครใจเป็นเบื้องต้น ธุรกรรมระหว่างประเทศจึงจะเกิดขึ้นได้อย่างสมบูรณ์และหลักดังกล่าวเป็นหลักกฎหมายทั่วไปที่นานาประเทศต่างยอมรับ โดยเฉพาะในช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่สองที่นานาประเทศเพิ่งจะฟื้นตัวจากภาวะสงครามและเริ่มหันกลับมาฟื้นฟูระบบการเมืองการปกครองและที่สำคัญ คือ ระบบเศรษฐกิจโดยAndreas F. Lowenfeld ได้กล่าวไว้ในบทภูมิหลังของหนังสือ"International Economic Law"ในPart ii 'The GATT/WTO System' ข้อ 3 The General Agreement on Tariff and Trade:Original and Overview ข้อที่ 3.1 The Antecedents ว่า"...While the details do not fully comform to the general perceptions,the architects of the post-war settlement saw the nineteenth century as a time of relatively open trade and of peace ,contrast to the first half of the twentieth century, a time of high tariffs,discriminatory economic arrangement.... "แสดงให้เห็นว่าในช่วงศตวรรษที่19นั้น ในการทำข้อตกลงทางการค้า เป็นช่วงที่เปิดเสรีภาพทางการค้าประกอบกับทฤษฎีการเมืองที่เรียกว่า Laissez-faire ซึ่งเป็นแนวคิดที่เห็นว่ารัฐไม่ควรเข้าไปแทรกแซงเรื่องของเอกชนด้วยกัน ทำให้เกิดหลักฏหมายทางสัญญา "Freedom of Contract" ซึ่งทุกคนมีสิทธิที่อิสระที่จะทำสัญญากันอย่างไรก็ได้ และเมื่อเข้าทำสัญญากันในเรื่องใดแล้ว เจตนาของคู่สัญญาจะต้องได้รับการยอมรับนับถือเพราะทุกคนอยู่ในฐานะที่เท่าเทียมกัน กฎหมายจะเข้าไปเกี่ยวข้องกับเอกชนน้อยที่สุดเท่าที่จะทำได้(เว้นแต่มีการกล่าวหาว่าอีกฝ่ายหนึ่งทำผิดสัญญาเท่านั้นซึ่งบังคับใช้กฎหมายผ่านองค์กรฝ่ายตุลาการให้เป็นไปตามสัญญาเท่านั้นหรือชดใช้ค่าสินไหมทดแทน) กล่าวคือ คือเป็นไปตามกลไกตลาดอันเป็นการเปิดโอกาสให้เกิดการแข่งขันได้อย่างเสรี ซึ่งถ้าเรามองลงไปถึงรากฐานของถ้อยคำ "open trade "ก็มาจากแนวคิดเสรีภาพในการทำสัญญา(Freedom of Contract)นั่นเอง
แต่ในราวๆศตวรรษที่ 20ซึ่งเป็นช่วงปฎิวัติอุตสาหกรรมในยุปโรปที่หลักเสรีภาพในการทำสัญญาเริ่มเลือนลางไปจากความเป็นจริง เพราะในชีวิตจริงทุกคนไม่อาจมีความเสมอภาคหรือเท่าเทียมกันในทุกเรื่องได้ อันเนื่องมาจากปัจจัยทางสถานะภาพทางสังคมเช่น ระหว่างนายจ้างและลูกจ้าง เป็นต้น จึงไม่น่าแปลกใจเลยว่าเริ่มมีอุปสรรคในการทำสัญญาหรือการค้าในระหว่างประเทศ กล่าวคือมีอุปสรรคบางประการมาทำให้เสรีภาพในการต่อรองระหว่างคู่สัญญาลดลง อันเนื่องมาจากปัจจัยทางด้านสถานะหรืออำนาจในการต่อรองที่ต่างกัน ทำให้คู่สัญญาฝ่ายที่ต้องเสียเปรียบจำต้องเข้าทำสัญญาด้วยความกดดันทางเศรษฐกิจหรือความบีบคั้นจากภาวะการณ์ทางสังคมโดยเฉพาะจากประเทศมหาอำนาจทางเศรษฐกิจ อุปสรรคทางการค้า ได้แก่การกีดกันทางการค้า(Protectionism) ไม่ว่าจะเป็นการกีดกันทางการค้าโดยตั้งกำแพงภาษีอันเป็นกรณีที่รัฐเก็บอัตราภาษีอากรจากสินค้านำเข้าจากต่างประเทศสูงขึ้น ทำให้ราคาสินค้าที่นำเข้าดังกล่าวมีราคาแพงชึ้นและยังผลให้มีการทำสัญญาซื้อขายระหว่างประเทศลดลง หรือการกีดกันโดยมาตรการที่ไม่ใช่ภาษี ดังนั้นรัฐต่างๆทั่วโลกตระหนักถึงปัญหาและผลกระทบจากการกีดกันทางการค้า จึงได้รวมตัวและรวบรวมรัฐต่างๆ จัดประชุมเพื่อลดอุปสรรคทางการค้าระหว่างรัฐสมาชิกทีละน้อย รูปแบบการรวมกลุ่มทางเศรษฐกิจดังกล่าว เช่น การรวมกลุ่มของรัฐต่างๆ ในการเกิดGATT(General Agreement on Tariffs and Trade)ซึ่งมีวัตถุประสงค์ที่จะเปิดการตลาดเสรี(Free Market or Open Market)ขึ้นโดยเริ่มต้นจากมวลรัฐสมาชิกให้ยอมรับกฎหมายระหว่างประเทศในรูปแบบอนุสัญญา ตลอดจนระงับข้อพิพาททางการค้าระหว่างรัฐภาคี และในที่สุดข้อตกลง GATT ในการเจรจารอบอุรุกวัย ก็ได้ก่อให้เกิดการก่อตั้งองค์การระหว่างประเทศที่มีประสิทธิภาพขึ้นแทนที่GATTขึ้นตามข้อตกลงMarrakech เรียกว่า องค์การการค้าโลก(World Trade Organization or WTO)ซึ่งคงมีหน้าที่ตามที่GATTเคยทำไว้และข้อตกลงจากการเจรจารอบอุรุกวัยด้วย แนวคิดของการเปิดตลาดเสรีหรือตลาดเปิดย่อมแสดงให้เห็นว่าหลักเสรีภาพในการทำสัญญาเป็นรากฐานแนวคิดในการลดอุปสรรคทางการค้าในปัจจุบันด้วย
หมายเหตุ หนังสืออ้างอิง
คนึง ฦาชัย,ศ.กฎหมายระหว่างประเทศแผนกคดีบุคคลเกี่ยวกับกฎหมายธุรกิจระหว่างประเทศ.พิมพ์ครั้งที่ 1: 2541 สำนักพิมพ์วิญญูชน ,หน้า16 ,23 (กล่าวถึงหลักfreedom of contract ไว้)
นพนิธิ สุริยะ.Lecture Notes 1 กฎหมายระหว่างประเทศ.พิมพ์ครั้งที่ 4 :2547 สำนักพิมพ์วิญญูชน,หน้า 12
Andreas F.Lowenfeld.International Economic Law.first published 2002 Oxford University Press ,Page 21
ความเห็น (5)
แต่บันทึกข้อความเหมือนกัน คนก็จะงง
ไม่ต้องลบหรอกค่ะ แต่เปลี่ยนเนื้อหาของบันทึกใหม่ให้ตรง concept กับชื่อบล๊อก
เอาไว้เขียนเรื่องที่ออกแนวสังคมวิทยากฎหมาย
ลองเอาไว้ตอบคุณไกรศร
ลองอ่านงานของเขาซิคะ คันหัวใจดี
ไม่เป็นไรค่ะ
มาช้าดีกว่าไม่มาจ้า...
ลองดูซิคะว่า ในตำรากฎหมายเศรษฐกิจระหว่างประเทศนั้น มีการพูดเรื่องเสรีภาพในการทำสัญญาไหมคะ ?
อย่าลืมมาตบแต่ง ต่อเติมงานซิ้นนี้นะคะ