แหล่งเรียนรู้ของไทยในอดีต

         มีผู้กล่าวเสมอว่ามนุษย์เราทุกคนต่างปราถนาให้ชีวิตของตนมีความสุข แต่ความสุขนั้นย่อมมิได้หมายเพียงการมีวัตถุปัจจัยในชีวิตที่พอดีเท่านั้น หากยังหมายถึงการมี ปัญญาเป็นประทีปส่องทางสู่อิสรภาพ  อันเป็นความสุขสูงสุดของมนุษย์ด้วย ทางหนึ่งที่จะทำให้เกิดปัญญาย่อมได้แก่ การศึกษาเรียนรู้จากแหล่งเรียนรู้ต่าง ๆ

         สำหรับชนชาติไทยในอดีต แหล่งเรียนรู้ของสังคมไทยอยู่ที่วัด เพราะวัดเป็นที่ประสิทธิ์ประสาทวิชาความรู้เป็นแห่งแรกตั้งแต่สมัยแรกเริ่มยุคสุวรรณภูมิจวบจนถึงยุคทวาราวดี ราวสองพัน ปีล่วงมาแล้ว ต่อมาในช่วงต้นกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 3 ทรงตระหนักว่า  วัดเป็นแหล่งเรียนรู้ที่แท้จริง จึงทรงสร้าง "วัดโพธิ์" เป็นแหล่งเรียนรู้ขนาดใหญ่ได้ชื่อว่าเป็น "มหาวิทยาลัย (University Stone)" ของราชอาณาจักรสยามเป็นแห่งแรก  ซึ่งตำรานวดแผนไทยโบราณที่มีท่านวดเป็นลักษณะท่าทางต่าง ๆ ของฤาษีดัดตน ที่บริษัทญี่ปุ่นนำไปจดทะเบียนลิขสิทธิ์เป็นข่าวฮือฮาเมื่อไม่นานมานี้   ก็ได้ปรากฎหลักฐานว่าได้มีการบันทึกไว้ให้ประชาชนได้ศึกษา ณ มหาวิทยาลัยวัดโพธิ์แห่งนี้มาตั้งแต่ในสมัยรัชกาลที่ 3 แล้ว แสดงให้เห็นว่าท่านวดฤาษีดัดตนเป็นภูมิปัญญาของคนไทยมาแต่ช้านาน

        จนถึงสมัยรัชกาลที่ 5 ด้วยอิทธิพลจากการขยายอาณานิคมล่าเมืองขึ้นของชาติตะวันตก  ได้ผลักดันให้สังคมไทยต้องมีการปรับตัวครั้งใหญ่ พระองค์ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ประกาศตั้งกรมธรรมการขึ้นเป็นกระทรวงธรรมการ เมื่อวันที่ 1 เมษายน พ.ศ.2453 (ต่อมาได้เปลี่ยนชื่อเป็นกระทรวงศึกษาธิการในปี พ.ศ.2484) มีการปฏิรูปการศึกษาขึ้นเป็นครั้งแรกเพื่อรับเอาการจัดการศึกษาแบบตะวันตกมารับมือกับภาวการณ์ที่เปลี่ยนแปลงและภาวะคุกคามจากชาติตะวันตกนักล่าเมืองขึ้น ต่อมาในสมัยรัชกาลที่ 6  พระองค์ได้ปรับเปลี่นกระบวนทัศน์ใหม่จากราชประเพณี  ที่     พระมหากษัตริย์ไทยนิยมสร้างวัดประจำรัชกาลเพื่อทะนุบำรุงพระพุทธศาสนา หันมาสร้างโรงเรียนแทน และส่งเสริมสนับสนุนให้โรงเรียนเป็นสถานศึกษาแทนวัดและแทนที่แหล่งเรียนรู้อื่นที่มีอยู่ในขณะนั้น  การศึกษาในระบบโรงเรียนได้เข้ามามีบทบาทสำคัญแทนวัด  ได้ขยายตัวแผ่กว้างและสร้างรากฐานมั่นคงในประเทศไทย เกิดค่านิยมใหม่ว่า "ความรู้มีเพียงที่โรงเรียน" เน้นครูเป็นสำคัญ ครูเป็นผู้อบรมสั่งสอนถ่ายทอดวิชาความรู้แก่ศิษย์ ตามความต้องการของครูเป็นหลัก ดังนั้นผู้ใดหากจะแสวงหาวิชาความรู้ต้องเข้ามาอยู่ในระบบโรงเรียน