พอดีได้มีโอกาสศึกษาภูมิปัญญาท้องถิ่น(ภาคกลาง) ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของการศึกษาในรายวิชาการจัดการความรู้และการเสริมสร้างภูมิปัญญาดั้งเดิม ซึ่งดิฉันเป็นนิสิตปรัชญาดุษฎีบัณฑิต สาขาการศึกษา แขนงพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ มหาวิทยาลัยนเรศวร
สิ่งแรกที่ตัวเองคิดถึงอยากจะศึกษาก็คือ ภูมิปัญญาหัตถกรรมเครื่องจักสาน(ปู่กับย่าเคยสอนทำตอนเด็กๆ) โดยไปค้นหาที่ Google จึงได้มีโอกาสรู้จักชุมชนบางเจ้าฉ่าบ้านยางทอง ตำบลบางเจ้าฉ่า อำเภอโพธิ์ทอง จังหวัดอ่างทอง ถือว่าเป็นความโชคดีที่ได้มีโอกาสไปศึกษาชุมชนแห่งนี้
หัตถกรรมเครื่องจักสานเป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นของชุมชนบางเจ้าฉ่าที่สำคัญยิ่งต่อการดำรงชีวิตตั้งแต่อดีตตั้งแต่สมัยอยุธยาจนถึงปัจจุบัน หัตถกรรมเครื่องจักสานเป็นตัวอย่างหนึ่งที่แสดงให้เห็นภูมิปัญญาอันเฉลียวฉลาดของคนในท้องถิ่น ที่ใช้ภูมิปัญญาสามารถนำสิ่งที่มีอยู่ในชุมชนมาประยุกต์ทำเป็นเครื่องมือเครื่องใช้ในชีวิตประจำวัน ซึ่งมีประโยชน์ในการดำรงชีวิต
จะเห็นได้ว่าหัตถกรรมเครื่องจักสานมีมานานแล้วและได้มีการพัฒนามาตลอดเวลาโดยอาศัยการถ่ายทอดความรู้จากคนรุ่นหนึ่งไปสู่คนอีกรุ่นหนึ่ง การดำรงชีวิตประจำวันของชาวบ้านส่วนใหญ่ไม่ได้เอาการรู้หนังสือมาเกี่ยวข้อง การเรียนรู้ต่างๆ อาศัยวิธีการฝึกหัดและบอกเล่าซึ่งไม่เป็นระบบในการบันทึก(ชูเกียรติ์ ลีสุวรรณ,2535) สะท้อนให้เห็นการเรียนรู้ความรู้ที่สะสมที่สืบทอดกันมาจากอดีตมาถึงปัจจุบันหรือที่เรียกกันว่าภูมิปัญญาท้องถิ่นดังนั้นกระบวนถ่ายทอดความรู้จึงมีความสำคัญอย่างยิ่งที่ทำภูมิปัญญาท้องถิ่นนั้นคงอยู่ต่อเนื่องและยั่งยืน
จากเหตุผลที่กล่าวมาข้างต้น ผู้วิจัยจึงสนใจทำการศึกษากระบวนการถ่ายทอดภูมิปัญญาหัตถกรรมเครื่องจักสานชุมชนบางเจ้าฉ่า ซึ่งมีความสำคัญยิ่งที่จะให้ภูมิปัญญาท้องถิ่นหัตถกรรมเครื่องจักสานชุมชนบางเจ้าฉ่านั้นๆคงอยู่ตลอดไป ซึ่งผลจากการศึกษากระบวนถ่ายทอดภูมิปัญญาท้องถิ่นหัตถกรรมเครื่องจักสานชุมชนบางเจ้าฉ่านั้น จะนำไปเป็นข้อมูลที่จะนำไปไปพัฒนากระบวนการถ่ายทอดภูมิปัญญาในชุมชนบางเจ้าฉ่ามีประสิทธิภาพยิ่งขึ้นและดำรงอยู่คู่สังคมสืบต่อไป
ขอบเขตการวิจัย
พื้นที่ที่ใช้ในการวิจัยครั้งนี้ ผู้วิจัยได้กำหนดพื้นที่ที่ใช้ในการวิจัย คือ กลุ่มหัตถกรรมเครื่องจักสาน ชุมชนบางเจ้าฉ่าอำเภอโพธิ์ทอง จังหวัดอ่างทอง
จุดมุ่งหมาย เพื่อการศึกษากระบวนการถ่ายทอดความรู้หัตถกรรมเครื่องจักสานชุมชนบางเจ้าฉ่า ตำบลบางเจ้าฉ่า อำเภอโพธิ์ทอง จังหวัดอ่างทอง ประชากรที่ใช้ในการศึกษาครั้งนี้เป็นผู้ที่ประกอบอาชีพหัตถกรรมจักสานจำนวน7 คน เป็นนำชุมชน 2 คนผู้เชี่ยวชาญการจักสาน 5 คน โดยกำหนดกลุ่มตัวอย่างแบบเจาะจง(purposive sampling) เครื่องมือที่ใช้ในการเก็บข้อมูลเป็นแบบสัมภาษณ์กึ่งมีโครงสร้าง(structured interview) วิเคราะห์ข้อมูลโดยการวิเคราะห์เนื้อหา(content analysis) การตีความข้อมูล (interpretation)แล้วหาข้อสรุปและนำเสนอด้วยการบรรยายตามประเด็นที่ศึกษา
ผลการศึกษาพบว่า กระบวนการถ่ายทอดความรู้หัตถกรรมเครื่องจักสานชุมชนบางเจ้าฉ่า ตำบลบางเจ้าฉ่า อำเภอโพธิ์ทอง จังหวัดอ่างทอง ประกอบด้วย
1.เนื้อหาที่ถ่ายทอด พบว่าไม่มีการบันทึกไว้เป็นลายลักษณ์อักษรแต่ผู้เรียนได้เรียนรู้เนื้อหาตามลำดับขั้นตอนการปฏิบัติที่ผู้ถ่ายทอดความรู้หัตถกรรมเครื่องจักสานได้บอกก่อนที่จะสอนให้ลงมือปฏิบัติ และมีการบูรณการเนื้อหาหลายในการถ่ายทอดเข้าด้วยกันเรื่องเข้าด้วยกัน
2. วิธีการถ่ายทอดเน้นการถ่ายทอดเป็นรายบุคคลหรือตัวต่อตัวและเป็น
การสอน สาธิตให้ดูเป็นตัวอย่างควบคู่กับการบอกเล่า และมีการซักถามได้เมื่อไม้ข้าใจ
3. สื่อที่ใช้ในการถ่ายทอด แบ่งออกเป็น 2ประเภท
3.1 สื่อที่เป็นตัวบุคคลคือตัวผู้ถ่ายทอดหัตถกรรมเครื่องจักสานที่
เป็นเครือญาติ เพื่อนบ้านหรือสถานประกอบการ
3.2 สื่อที่เป็นของจริง คือ สื่อ วัสดุ อุปกรณ์ เครื่องมือ ซึ่งเป็น
3.3 สิ่งที่ผู้ถ่ายทอดหัตถกรรมเครื่องจักสานใช้ปฏิบัติงานเป็นปกติ
ประจำวัน รวมถึงชิ้นงานเสร็จ
ข้อเสนอแนะในการนำผลการวิจัยไปใช้
1. ผลการวิจัยพบว่า กระบวนการถ่ายทอดความรู้หัตถกรรมเครื่องจักสานด้านเนื้อหาการถ่ายทอดยังไม่มีการบันทึกเป็นลายลักษณ์อักษร ใช้การถ่ายทอดโดยการบอกเล่า และเน้นการปฏิบัติตามซึ่งจะพบว่าถ้าผู้ถ่ายทอดเสียชีวิตและไม่มีการสืบต่อของความรู้นั้น ความรู้ที่เป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นก็เกิดการสูญหายไป ดังนั้นควรมีการเก็บภูมิปัญญาท้องถิ่นไว้ในรูปความรู้ที่ชัดแจ้ง(Explicit knowledge)โดยให้ชาวบ้านเกิดความตระหนักในการเก็บบันทึก หรือให้ส่วนภาคราชการ หรือองค์กรทางการศึกษาช่วยในการจัดเก็บบันทึก ซึ่งจะทำให้เกิดการดำรงไว้ซึ่งภูมิปัญญาท้องถิ่นมีอยู่อย่างต่อเนื่องและยั่งยืน
2. ผลการวิจัยพบว่าวิธีการถ่ายทอดหัตถกรรมเครื่องจักสานจะเน้นการถ่ายทอดเป็นรายบุคคลและเป็นการสอนปฏิบัติ เนื้อหาไม่ชัดเจนใช้ประสบการณ์ของผู้สอน ดังนั้นผู้ฝึกการทำหัตถกรรมเครื่องจักสานจึงต้องหาผู้ถ่ายทอดและเวลาในการปฏิบัติ ซึ่งบางครั้งอาจจะเป็นการลำบากสำหรับบุคคลอื่นหรือหน่วยงานราชการที่จะเข้าไปศึกษาโดยใช้เวลาช่วงสั้นๆ เพราะชิ้นงานที่สำเร็จของหัตถกรรมเครื่องจักสานในลักษณะที่มีความละเอียดมากจะใช้เวลามากเป็นเดือน จึงสังเกตได้ว่าผู้ทำหัตถกรรมจักสานจะเป็นผู้ที่อยู่ในท้องถิ่นนั้นชุมชนนั่นๆเอง จึงเกิดการเผยแพร่ในวงกว้างค่อนข้างยาก แม้ว่าสถานศึกษาบางแห่งมีการสอนก็จะพบว่าต้องนำผู้เชี่ยวชาญหัตถกรรมเครื่องจักสานไปสอน แสดงให้เห็นว่าถ้าจะจัดหลักสูตรหัตถกรรมเครื่องจักสานในหลักสูตรการศึกษาไม่ว่าจะเป็นประถมศึกษามัธยมศึกษา หรือการศึกษานอกโรงเรียนสานอาชีพควรใช้รูปแบบการศึกษาตามอัธยาศัยจึงจะเกิดประสิทธิภาพในการเรียนการสอน ให้ผู้เรียนเข้าไปศึกษาในชุมชนนั้นๆ โดยมีการสอนแบบตัวต่อตัวโดยผู้มีความเชี่ยวชาญในชุมชนนั้น และยังเป็นการสร้างค่านิยมและกระตุ้นให้เกิดการรักวัฒนธรรมภูมิปัญญาท้องถิ่นด้วย
3. ผลการวิจัยพบว่าสื่อที่ใช้ในการถ่ายทอดเป็นบุคคลที่ที่มีความเชี่ยวชาญถ่ายทอดและใช้วัสดุอุปกรณ์เกี่ยวกับการทำหัตถกรรมเครื่องจักสานสอนและสาธิตให้ปฏิบัติ ซึ่งจะสามารถใช้เสื่อได้ผู้ถ่ายทอดต้องว่างและพร้อมที่จะสอน ดังนั้นจึงควรใช้สื่อที่เป็นเทคโนโลยีช่วยเช่น การทำวีดีโอ การทำคู่มือ การจัดบอร์ดเนื้อเกี่ยวกับกระบวนการทำหัตถกรรมเครื่องจักสานตั้งขั้นตอนการหาวัตถุดิบและการนำมาใช้ การสานลายต่างๆ การทำรูปทรงต่างๆให้มีความชัดเจนสามารถปฏิบัติตามได้ ซึ่งจะลดปริมาณเวลาไปนั่งเรียน และลดเวลาของผู้ถ่ายทอด
ขอข้อเสนอแนะจากท่านผู้อ่านด้วยค่ะ จะเป็นประโยชน์ในเรียนรู้ร่วมกัน
พบกันตอนที่ 2 ตอนต่อไปค่ะ
สวัสดีค่ะ
ขอบคุณครูอ้อยมากค่ะที่แวะมาอ่าน หวังว่าคงมีโอกาสได้พบกันนะค่ะ
สวัสดีครับ จานแดง
งานภูมิปัญญานี้ดีมากๆสำหรับคนในท้องถิ่น ..แต่ตอนนี้ที่อยากให้เป็น อยากให้มีการถ่ายทอดลงในหลักสูตร ของการศึกษาขั้นพื้นฐานหรือระดับอุดมศึกษามา จะเป็นผลดีที่ภูมิปัญญานี้จะไม่หนีจากภูมิปัญญาไทย
เห็นด้วยอย่างมากเลยค่ะ ภูมิปัญญาท้องถิ่นส่วนใหญ่เป็นการเรียนรู้โดยการปฏิบัติ ดังนั้นการถ่ายทอดความรู้คงต้องใช้เวลาพอสมควร เห็นด้วยกับการใส่ในหลักสูตรการศึกษาพื้นฐานค่ะ แต่จะใส่ในหลักสูตรชั้นไหนต้องขอคำแนะนำจากผู้มีประสบการณ์...คุณครูและอาจารย์ทั้งหลายค่ะ.......ขอบคุณค่ะ
แวะมาเยี่ยมชมค่ะ ขอบคุณสำหรับภูมิปัญญาดีดี และภาพสวยสวยที่นำมาเผยแพร่ค่ะ
ขอบคุณที่แวะเข้ามาอ่าน เราได้เรียนรู้ภูมิปัญญาดีๆจากเพื่อนๆมากมาย ขอบคุณหลักสูตรที่เราได้มีโอกาสมาเรียนรู้ร่วมกัน
ขอขอบคุณที่เข้ามาแวะอ่านค่ะ เขียนทักทายกันได้นะคะ
ขอบคุณค่ะ
ขอบคุณครับ ไม่งั้นผมคงไม่งานส่งอาจานขอให้ทำอย่างงี้ไปอีกเรื่อยๆน้าคับ แล้วจะมาอ่านอีกครับ
ขอบคุณมาค่ะถ้าไม่มีเว็บนี้หนูคงไม่ได้ส่งแผ่นพับครูหรอกค่ะ ขอบคุณมาค่ะ
ถ้าว่างจะมาค้นหาใหม่ค่ะ
ขอแนะนำว่าถ้ามีเวลาลงไปดูในพื้นที่จริงๆจะดีมากค่ะ เพราะ10ปากว่า ยังไม่เท่ากับตาเห็น
จานแดง
ได้ความรู้ดี
ต้องขอขอบคุณที่เข้ามาทักทายค่ะ
จานแดง
ขอบคุณนะคะสำหรับความรู้ดีๆที่นำมาบอกต่อๆกัน
ถ้าไม่ได้คุณจานแดงช่วยคงส่งงานอาจารย์ไม่ทันแน่ๆเลยนะคะ
ขอบคุณอีกครั้งค๊ะ^^!~
ยินดีไม่มีปัญหาค่ะ ช่วยกันเผยแพร่ความรู้ของดีมีในไทยดีกว่าค่ะ
จานแดง
ขอขอบพระคุณเป็นอย่างสูงข้าพเจ้าน้องมิลค์ วัย 9 ปี กำลำศึกษาเพื่อทำรายงานเรื่องภูมิปัญญาท้องถิ่นอย่างเคร่งครัด ทั้งนี้ขอให้พระเจ้าได้คุ้มครองท่านด้วยเถิด
ไม่เป็นไรค่ะลูก (อายุน้อยกว่าลูกคนเล็กของป้าอีกค่ะ)
จานแดง
ต้องการข้อมูลมาทำรายงานอยู่พอดีเลยค่ะ
ขอบคุณค่ะสำหรับข้อมูล
++++++++++++++++
ยินดีค่ะ
จานแดง
หัตถกรรมไทย น่ายกย่องและนับถือ ควรแก่การดูแลรักษาไว้ตลอดไป
อยากได้ภูมิปัญญาของคนกรุงเทพบ้างค่ะ *_*
คุณค่าของงานคืออะไรครับ
งานนี้มีความสำคัญอย่างไรคะ
คุณค่าและความสำคัญหาดูได้จากเนื้อหาค่ะ
ขอบคุณค่ะ
จานแดง
อ่านแล้วได้ประโยชน์มากเลยครับ ขอบคุณมากครับ
สวยมากเลย
ขอบคุณค่ะที่ได้อ่านข้อมูลดีๆได้ประโยชน์และนำกลับมาประยุกต์ในการทำรายงานอีกด้วย
ขอบคุณครับ
พอจะรู้จักปราชณ์ชาวบ้านในพิษณุโลกบ้างหรือเปล่าครับ อยากได้ไว้เพื่อเป็นส่วนหนึ่งของรายงาน
อยากให้มีทุกๆภาค
ขอบคุณนะค่ะอต่ขอให้สั้นกว่านี้เพราะจะทำรายงานเลยเปิดมาหาดู
ขอบคุณมากๆๆๆๆนะค่ะ
ขอบคุณที่เข้ามาเยี่ยมชมค่ะ
คงได้ความรู้ไม่มากก็น้อย
ความหมายอยู่ที่การทำความเข้าใจ
โดยเฉพาะถ้าได้เห็นของจริงค่ะ
จานแดง
+++++++ทำเก่ง
สวยดีครับ...ถ้าผมมีวัสดุอย่างอื่น เช่น หนังแท้ที่ตัดเป็นเส้นแล้ว สามารถสานได้หรือป่าวครับ พอดีทำโรงงานฟอกหนังมีวัสดุหนังเป็นเส้นอยู่ครับ...สนใจครับ
ได้หรือเปล่าไม่ทราบค่ะ แต่น่าลองทำดูคงเป็นประเภทกระเป๋าก็น่าได้
ลองดูค่ะ ไม่ทำไม่รู้
จานแดง
ของเค้าดีจริง
ชอบงานนี้มากค่ะอยากจะสะสมไว้เยอะๆๆเลยไม่ทราบว่า จะหาซื้อได้จากที่ไหนคะ
อยากทามเปนบ้างจัง
ได้อ่านเเล้วได้ความรู้เพิ่มขึ้น
คือว่าต้องการจะศึกษาทำใบงานส่งครูน่ะค่ะ อยากจะถามว่าเรื่องจักรสานนี่เป็นมาตั้งแต่อยุธยาเลยหรือเปล่าคะ
แน่นอนค่ะ หาข้อมูลเพิ่มเติมได้ในgoogleได้เลยค่ะ
ขอบคุณที่นำความรู้ดีดีมาให้
จานแดงทรูมูฟป่ะ อิอิ ลอเล่นค่ระ สวยงามมาก
ขอบคุนคับ
ได้ความรุ้มากมาย
และที่สำคัน
งานผมเสร็จด้วย
ได้ความรู้มากกกก
ขอบคุณค่ะ
ดีใจที่อ่านแล้วได้ประโยชน์ค่ะ........
ขอบคุนสำหรับข้อมูลดีๆๆๆๆๆๆๆๆๆๆๆๆ
แต่ก็ขอบคุณมากๆ จาก เมื่อกี้
สวยมากๆ คะ
สวยมากๆ คัฟ
ผมก็ชอบเคื่องจักรสาน
คัฟ
อยากฝึกหัดจักสานบ้าง ใช้เวลาว่างให้เป็นประโยชน์ จะติดต่อได้ที่ไหนอย่างไร ขอรายละเอียดด้วยครับ ของคุณครับ
ไปที่ชุมชนที่บอกนี่แหล่ะค่ะ เค้าสอนคนรุ่นใหม่ด้วย
ทำให้ได้รู้จักอะไรใหม่ๆค่ะ
สวยมากกกกกกกกกกกกกกกกกกก
ขอบคุณสำหรับข้อมูลดีๆแบบนี้จ้ะ
ครั้งเเรก