การนับเดือน
ในรอบหนึ่งปีนั้น
พม่าแบ่งเวลาออกเป็น ๑๒ ราศีหรือหย่าตี ( iklu X
หากยึดตามตำราโหราศาสตร์ Z grm'N X
แต่ละราศีจะมีชื่อกำหนด เรียงจากราศีแรก ได้แก่ ราศีมิสสะ Z ,bl
X ราศีปริสสะ Z wxbl X ราศีเมถุนZ g,56oN X ราศีกรกฎ Z didöN X
ราศีสิงห์ Z lbsN X ราศีกัน Z doN X ราศีตู Z 9^ X ราศีพริจฉา Z
wrb0Ck X ราศีธนุ Z TO6 X ราศีมกระ Z ,di X ราศีกุม Z d"6 X
และราศีมิน Z ,boN X
ตามประเพณีนิยม พม่ากำหนดเดือนตามแบบจันทรคติ ปีหนึ่งมี ๑๒
เดือน แต่ละเดือนหรือที่พม่าเรียกว่า ละ ( ] X
มีชื่อเป็นลำดับคือ ๑) ดะกู ( 9oN-^t) ตรงกับราศีมิสสะ ๒)
กะโส่ง ( dC6oN) ตรงกับราศีปริสสะ ๓) นะโหย่ง ( op6oN)
ตรงกับราศีเมถุน ๔) หว่าโส่ (;jCb6 )
ตรงกับราศีกรกฏ ๕) หว่าก่อง ( ;jg-j'N)
ตรงกับราศีสิงห์ ๖) ต่อตะลีง ( g9kNl]'Nt)
ตรงกับราศีกัน ๗) ตะดังจู๊ด (lu9'Ntdy9N )
ตรงกับราศีตู ๘) ดะส่องโมง (9oNgCk'N,6oNt )
ตรงกับราศีพริจฉา ๙) นะด่อ (o9Ng9kN ) ตรงกับราศีธนุ ๑๐)
ปยาโต (exklb6 ) ตรงกับราศีมกระ ๑๑) ดะโบ๊ะดแว (9xb6h9:c )
ตรงกับราศีกุม ๑๒) ดะบอง ( 9gxj'Nt) ตรงกับราศีมิน
จำนวนวันในแต่เดือนมีต่างกัน ๒ แบบ แบ่งเป็นเดือน
๒๙ วันและเดือน ๓๐ วัน เรียงสลับกันไป เดือนที่มี
๒๙ วัน มี ๖ เดือน เป็นเดือนในลำดับคี่
ได้แก่ เดือนดะกู เดือนนะโหย่ง
เดือนหว่าก่อง เดือนตะดีงจู๊ต
เดือนนะด่อและเดือนตะโบ๊ะดแว ส่วนเดือนที่มี ๓๐ วันมี ๖
เดือน เป็นเดือนในลำดับคู่ ได้แก่ เดือนกะโส่ง
เดือนหว่าโส่ เดือนต่อตะลีง เดือนดะส่องโมง
เดือนปยาโตและเดือนดะบอง มีข้อยกเว้นว่าหากปีใดเป็นอธิกมาส (
ปีที่มี ๑๓ เดือน ) หรือที่พม่าเรียกว่า หว่าจีทะ (;jWdut5xN )
ซึ่งแปลว่า “พรรษาซ้ำ” ในปีนั้น
เดือนนะโหย่งจะมีวันเพิ่มอีกหนึ่งวัน กลายเป็น ๓๐
วัน ( อธิกวาร ) ในปีอธิกมาสพม่าจะเพิ่มเดือนหว่าโส่เป็น
๒ หน ( เดือน ๔ ของพม่าจะเท่ากับเดือน
๘ ของไทย ) พม่าเรียกเดือนหว่าโส่แรกว่า ปฐมหว่าโส่
(x5,;jCb6 ) และเรียกหว่าโส่หลังว่า ทุติยหว่าโส่ (m69bp;jCb6 )
เดือนหว่าโส่จะเป็นเดือนแรกในช่วงพรรษา
ในแต่ละเดือนของพม่าจำแนกเป็นวันข้างขึ้นหรือ ละซางเนะ
(]CoNtgoh ) และวันข้างแรมหรือ ละโซะเนะ ( ]C69Ngoh)
พม่าเรียกวันเพ็ญว่า ละปยิเนะ ( ]exPNHgoh) แปลว่า “วันเดือนลับ”
วันเพ็ญก็คือวันขึ้น ๑๕ ค่ำของทุกเดือน
ส่วนวันเดือนดับจะตรงกับวันแรม ๑๔ ค่ำ ในเดือนที่มี
๒๙ วันและตรงกับวันแรม ๑๕ ค่ำในเดือนที่มี ๓๐
วัน
พม่านิยมใช้เดือนทางสุริยคติอย่างสากลด้วยเช่นกัน
เดือนสากลจะมีเวลาเหลื่อมกับเดือนทางจันทรคติ อาทิ
เดือนเมษายน แม้จะตกช่วงเดียวกับเดือนดะกูก็ตาม
แต่จะคาบเกี่ยวกับเดือนดะบองหรือกะโส่ง ต่างกันแล้วแต่ปี
และหากถือเอาโดยอนุโลม
ก็อาจเทียบเดือนสุริยคติของไทยกับเดือนทางจันทรคติของพม่าได้ดังนี้
เดือนไทย
เดือนพม่า
ราศี
จำนวนวัน
ลำดับ
เมษายน
ดะกู
มิสสะ
๒๙
วัน
๑
พฤษภาคม
กะโส่ง
ปริสสะ
๓๐
วัน
๒
มิถุนายน
นะโหย่ง
เมถุน
๒๙
วัน
๓
กรกฎาคม
หว่าโส่
กรกฎ
๓๐
วัน
๔
สิงหาคม
หว่าก่อง
สิงห์
๒๙
วัน
๕
กันยายน
ต่อตะลีง
กัน
๓๐
วัน
๖
ตุลาคม
ตะดีงจู๊ต
ตู
๒๙
วัน
๗
พฤศจิกายน
ตะส่องโมง
พริจฉา
๓๐
วัน
๘
ธันวาคม
นะด่อ
ธนุ
๒๙
วัน
๙
มกราคม
ปยาโต
มกระ
๓๐
วัน
๑๐
กุมภาพันธ์
ดะโบ๊ะดแว
กุม
๒๙
วัน
๑๑
มีนาคม
ดะบอง
มิน
๓๐
วัน
๑๒
สำหรับชื่อเดือนสากลจะเรียกเป็นภาษาพม่าดังนี้ January
พม่าจะอ่านว่า ซัน-นะหว่าหยี่ (=oNo;jiu ) , February อ่านว่า
เผ่ผะหว่าหยี่ (gzgzkN;jiu ) , March อ่านว่า มัต ( ,9N)
, April อ่านว่า เอ่-ปหยี่ (Vwxu ) ,May อ่านว่า
เหม่ (g,) , June อ่านว่า สู่น (=:oN ) , July อ่านว่า
สู่หล่าย (=^]b6'N ) , August อ่านว่า ออโก๊ะ (Wl869N )
, September อ่านว่า แซะติ่งบ่า(0dN9'N4k ) ,
October อ่านว่า เอาก์โต่บ่า (gvkdN96b4k ) , November
อ่านว่า โหน่หวี่งบ่า (Ob6;'N4k ) , December
อ่านว่า ดี่สิ่งบ่า (mu='N4k )
ชาวพม่ามีความคุ้นเคยกับเดือนสากลพอๆกับเดือนทางจันทรคติ
เดือนสากลจะใช้ได้ทั่วไป
ส่วนเดือนทางจันทรคติจะใช้ในทางศาสนาและประเพณี
วิรัช นิยมธรรม