การจัดการศึกษาให้แก่ประชาชนเป็นพลเมืองที่มีความรู้ความสามารถมี ร่างกาย อารมณ์ สติปัญญาสมบูรณ์ในสังคมไทยซึ่งเป็นสังคมแห่งการเรียนรู้ และสังคมที่วิทยาการต่าง ๆ ถูกนำมาใช้ในการดำเนินชีวิต การประกอบธุรกิจการงานและการอยู่อาศัยในสังคมที่ปกติสุขนั้น การพัฒนาศักยภาพหรือเสริมสร้างพลังที่มีอยู่ในตัวมนุษย์ จึงเป็นเรื่องที่สำคัญและจำเป็นอย่างยิ่งในการพัฒนาประเทศ ต้องดำเนินการอย่างเป็นระบบตั้งแต่จุดแรกเริ่มและตลอดช่วงวัยของชีวิต การจัดการศึกษาของไทยจึงดำเนินตามกฎหมายศึกษาแห่งชาติคือ พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ.2542 แก้ไขเพิ่มเติมฉบับที่ 2 พ.ศ.2545 ซึ่งมีโครงสร้างที่ยืดหยุ่น มีความหลากหลายในรูปแบบ และวิธีการจัด ทำให้ประชาชนทุกชั้น ทุกเพศ ทุกอาชีพได้มีโอกาสเข้าถึงความรู้ได้อย่างเสมอภาคและเท่าเทียมกัน โรงเรียนเป็นหน่วยงานทางการศึกษาหนึ่งที่เป็นลูกโซ่ของการจัดการศึกษา ระบบการศึกษาจึงจำเป็นต้องได้รับการจัดการในสภาพสิ่งแวดล้อม เงื่อนไขและปัจจัยที่เหมาะสมจึงสามารถพัฒนาการเรียนการสอนให้มีประสิทธิภาพและมีประสิทธิผลได้ เงื่อนไขในการพัฒนาจัดการศึกษาให้ดี ประสบผลสำเร็จตามวัตถุประสงค์ เป็นบทบาทและหน้าที่อันสำคัญยิ่งของครูและบุคลากรทางการศึกษาที่ปฏิบัติงานด้านการเรียนการสอน และทำหน้าที่อื่นๆในโรงเรียน
พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ.2542 แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ 2 พ.ศ.2545) กำหนดให้มีการปฏิรูปการศึกษาขึ้นเนื่องจากสถานการณ์โลกเปลี่ยนแปลงไปอย่างรวดเร็วและระบบการศึกษาไทยไม่สามารถปรับตัวได้ทัน ประชาชนชาวไทยยุคใหม่ต้องใช้ความรู้เป็นเครื่องมือสำคัญของการประกอบอาชีพ และการดำรงชีวิต การพัฒนาเด็ก เยาวชน และคนไทยให้เป็นคนดี มีคุณธรรม เป็นคนเก่ง คนดี ทำงานได้ดี มีคุณภาพ มีความเป็นไทย สามารถปรับตัวให้เหมาะสมกับสถานการณ์โลก และสังคมที่เปลี่ยนแปลง ระบบการศึกษาไทยจึงจำเป็นต้องได้รับการจัดการทุกบริบท ตั้งแต่สภาพแวดล้อม เงื่อนไข ปัจจัยต่าง ๆ ที่เหมาะสมจึงสามารถพัฒนาการเรียนการสอนให้มีประสิทธิภาพและมีประสิทธิผลได้ เงื่อนไขและปัจจัยสำคัญในการพัฒนา ให้ประสบผลสำเร็จตามวัตถุประสงค์ได้อย่างดียิ่งนั้น คือครู และบุคลากรทางการศึกษาที่ปฏิบัติงานด้านการจัดการเรียนการสอนและทำหน้าที่ทางการศึกษาอยู่ในโรงเรียน
การที่นักเรียนมีคุณภาพตามที่คาดหวังของโรงเรียน ชุมชน และสังคมไทยมีพัฒนาการทางด้านร่างกาย สติปัญญา จิตใจ สังคมสมบูรณ์ตามวัย มีคุณธรรมจริยธรรม ความรู้ความสามารถและความถนัดตามมาตรฐานท้องถิ่นกำหนดสอดคล้องกับศักยภาพของนักเรียนและดำรงชีวิตได้อย่างมีความสุขนั้น สำนักงานคณะกรรมการการประถมศึกษาแห่งชาติ (2544 : 12) ได้สรุปว่าเป็นผลมาจากผู้บริหารและคณะครูมีการพัฒนางานร่วมกันอย่างต่อเนื่องโรงเรียนเป็นแหล่งเรียนรู้ที่ชุมชน สังคม ให้ความเชื่อมั่นในการส่งบุตรหลานเข้าเรียนและให้การสนับสนุน
นอกจากนี้ ทองอินทร์ วงศ์โสธรและคณะ ( 2544 : 1 ) ได้ให้ความเห็นในทำนองเดียวกันว่า ครูเป็นผู้มีบทบาทสำคัญในการจัดกิจกรรมการเรียนการสอน และให้การสนับสนุนผู้เรียน เป็นผู้ส่งเสริมให้ผู้เรียนได้เรียนรู้อย่างเต็มศักยภาพ การทำงานของครูและบุคลากรทางการศึกษาในโรงเรียนจึงส่งผลต่อการพัฒนาคุณภาพของนักเรียนโดยตรง การจัดให้มีการนำศักยภาพของผู้ปฏิบัติงานในโรงเรียน ให้สามารถใช้ให้ก่อประโยชน์สูงสุดต่อกิจกรรมการศึกษาในโรงเรียน จึงต้องมีการพัฒนากระบวนการจัดการศึกษาในโรงเรียน ด้วยการพัฒนากระบวนการนิเทศในโรงเรียน เพื่อสนับสนุนให้โรงเรียนมีคุณภาพรอบด้าน เป็นพื้นฐานในการพัฒนาการเรียนการสอน การวัดผลประเมินผล การพัฒนานวัตกรรม ตลอดจนการพัฒนากระบวนการเรียนรู้ที่สอดคล้องกับศักยภาพและความสนใจของนักเรียน การนิเทศการศึกษาและความสำคัญ ปัจจุบันวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีมีความเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็วย่อมส่งผลต่อการเปลี่ยนแปลงทางการศึกษา โดยการเปลี่ยนหลักสูตรให้เข้ากับสภาพแวดล้อม สภาพการจัดการเรียนการสอนต้องสอดคล้องกับหลักสูตรด้วย ทำให้ต้องเพิ่มพูนความรู้ ต้องได้รับการนิเทศแนะนำ เพื่อจัดการเรียนการสอนให้สอดคล้องกับสิ่งใหม่ที่เกิดขึ้น การนิเทศ หมายถึง กระบวนการทำงานร่วมกันระหว่างผู้นิเทศและผู้รับการนิเทศเพื่อปรับปรุงและเพิ่มประสิทธิภาพการปฏิบัติงานของผู้รับการนิเทศในการพัฒนาคุณภาพการศึกษา (สำนักคณะกรรมการการประถมศึกษาแห่งชาติ 2544 : 14 )
มัณฑรา ธรรมบุศย์ (2549 : 299) กล่าวว่า การนิเทศการศึกษาเป็นวิธีหนึ่งที่นำมาใช้ในการพัฒนาบุคลากรทางการศึกษาให้มีความรู้ ความสามารถเพื่อนำไปปฏิบัติงานให้มีประสิทธิภาพ สรุปแล้วการนิเทศจึงมีความหมายถึง การทำงานร่วมกันของผู้นิเทศและผู้รับการนิเทศ โดยมีเป้าหมายในการดำเนินการพัฒนาคุณภาพทางการศึกษาที่เน้นในด้าน· มุ่งเน้นคุณภาพนักเรียน· ร่วมคิด ร่วมดำเนินการ· การใช้วิธีการที่หลากหลาย· การเสริมสร้างขวัญและกำลังใจการนิเทศจึงมีลักษณะของการนิเทศที่มาจากภายนอกและภายในโรงเรียน ซึ่งเป็นกระบวนการที่ผู้นิเทศให้การแนะนำ ช่วยเหลือ ร่วมคิด ร่วมปฏิบัติงานกับโรงเรียน เพื่อพัฒนาการจัดการศึกษาของโรงเรียนในด้านการใช้ และพัฒนาหลักสูตร การจัดกิจกรรมการเรียนการสอน การวัดผลประเมินผล การพัฒนามาตรฐานโรงเรียน การประกันคุณภาพภายในตลอดจนการพัฒนาคุณภาพการศึกษา รายละเอียดดังแผนภูมิกระบวนการนิเทศต่อไปนี้
กระบวนการนิเทศการศึกษา
การพัฒนาครู...ต้องมีกระบวนการพัฒนาที่เป็นไปในลักษณะ two way ต้องมีการสำรวจข้อมูลความต้องการที่ครูอยากพัฒนา และหน่วยงานที่จัด เพื่อให้สอดคล้องกับความต้องการที่ตรงกันระหว่างผู้ให้การพัฒนา และผู้ที่ได้รับการพัฒนา หลังจากที่มีการพัฒนาแล้ว สิ่งที่ขาดไปในกระบวนการพัฒนาของการศึกษาไทย คือ การประเมินผล การติดตามหลังจากที่ได้รับการพัฒนา ว่าผลเป็นอย่างไร ต้องมีการพัฒนาปรับปรุงอย่างต่อเนื่องตลอดเวลา ความสำเร็จของการพัฒนามิได้อยู่ที่สามารถจัดโครงการอบรมตามแผนที่กำหนดไว้เท่านั้น ความสำเร็จจะเกิดขึ้นได้ก็ต่อเมื่อ...ผู้ที่ได้รับการพัฒนา ได้นำความรู้ที่ได้รับ ไปพัฒนาให้เด็กๆในความรับผิดชอบ หรือเพื่อนร่วมงานในองค์กร ได้พัฒนาไปพร้อมๆกันไปด้วย