บายศรีสู่ขวัญ (คำกล่าวอวยพร)
บายศรีสู่ขวัญ (คำกล่าวอวยพร)
พวกเราหลายคนหรืออาจจะทุกคนก็ได้ที่ได้ไปร่วมงานแสดงความยินดีต่าง ๆ ทั้งงานบวชนาค งานมงคลสมรส งานทำบุญขึ้นบ้านใหม่ งานฉลองการได้เลื่อนยศ งานวางศิลาฤกษ์ ในตอนหนึ่งของงานจะมีพิธีกร (ผู้ประกาศ) ขอเชิญให้บุคคลสำคัญของงานขึ้นสู่เวที พร้อมทั้งเชิญเจ้าภาพขึ้นสู่เวที แล้วพิธีกร ก็เรียนเชิญให้แขกผู้ใหญ่ท่านนั้นคล้องพวงมาลัย และกล่าวคำอวยพร
คำอวยพร โดยทั่วไป หรือส่วนมากเป็นคำกล่าวดี ๆ อวยพร สิ่งดี ๆ และแนะนำเรื่องการใช้ชีวิต อาจจะนำเอาประสบการณ์และแนวการใช้ชีวิตมาเล่าให้ฟังบ้างก็ได้ บางท่านก็มีคำกลอนที่ไพเราะมาฝาก บางท่านก็มีคำคม ๆ สะกิดใจให้คิดได้หลายสิบปี (ซาบซึ้ง) ก็มีบางท่านที่ขึ้นไปอวยพรแล้วในมือถือแก้วใส่น้ำ (เหล้า+โซดา+น้ำแข็ง) เอาไปด้วย งานทีจัดกลางแจ้ง ผมได้พบได้เห็นบ่อย ๆ แต่งานมงคลที่เขาจัดกันในโรงแรม และเป็นโรงแรมขนาดใหญ่ ๆ นี่ซิ ไม่ค่อยได้เข้าไป (กลัวจะทำอะไรผิดพลาด) เพราะไม่ค่อยรู้ประเพณีอย่างนั้น แต่ก็มีลูกศิษย์หลายคนเหมือนกันเชิญไป แถมเขาให้ผมไปประกอบพิธีตัดเค๊ก และกล่าวอวยพร (เอาเข้าไป) ด้วย
บายศรี หรือ ข้าวขวัญ เกี่ยวข้องกับ คำว่าข้าว และสิริ ดังนั้น บายศรี จึงเป็นพิธีกรรม ในการกระทำขึ้นเพื่อความเป็นสิริมงคลแก่ผู้นั้น เมื่อกระทำกันต่อ ๆ มา จนถึงในยุคปัจจุบันกลายเป็นจารีต หรือขนบธรรมเนียม หรือประเพณีสืบเนื่องต่อกันมาโดยมิขาดสาย จนเรียกว่า “วัฒนธรรม” ครับ
เมื่อ 2-3 ปีก่อน เพื่อนที่เขาเรียน ในระดับปริญญาโท เขาทำพิธีสู่ขวัญบายศรีกันที่ จังหวัดหนึ่งทางภาคใต้ เขามาขอฝึกร้องบทเชิญขวัญ ซึ่งเวลาผมไปเชิญขวัญ ผมสามารถที่จะประยุกต์ใช้บทเดิม แปลงเนื้อให้เข้ากับงานนั้น ๆ ได้เลย
- ถ้าเป็นงานเชิญขวัญของคนทรงเจ้า ที่อยู่ตามศาล จะเน้นเรื่องของความเชื่อถือในองค์
- ถ้าเป็นการเชิญขวัญ บายศรีสู่ขวัญนักเรียนที่จะจบชั้น ม.6 ก็ว่าเน้นไปที่การเรียกขวัญ
- พิธีบายศรีสู่ขวัญทั่ว ๆ ไป เป็นการนำเอาบทร้อง พูด เพื่อการบำรุงขวัญ และให้กำลังใจ
- ถ้าเป็นการเชิญขวัญนาค ก็ว่าให้เกี่ยวข้องกับเรื่องเรียกขวัญสร้างสมาธิ สติปัญญา
บายศรีสู่ขวัญ เป็นพิธีที่มีมาแต่โบราณกาล โดยเริ่มมาจากพิธีพราหมณ์ก่อนจนมีการแผ่ขยายในวงกว้างมาสู่มนุษย์ ชาวไทยเราจำนวนมากก็นับถือพราหมณ์ นับถือผีผสมผสาน ไปกับพระพุทธศาสนา แทบจะแยกกันไม่ออก (ในเรื่องของศาสนพิธี)
คำว่า ขวัญ ผมเคยเล่าบ้างแล้วในบทความทำขวัญนาค ขวัญ เป็นผมหรือเส้นขนที่หมุนเวียน เป็นก้นหอย มีทั้งที่ศีรษะและตามตัว บางคนมีมากกว่า 1 ขวัญ ที่เราต้องเรียกขวัญ รับขวัญ เชิญขวัญ ทั้งนี้เพราะขวัญ เป็นสิ่งที่ไม่มีตัวตน แต่เกาะติดอยู่กับตัวคน ที่หัวคน บนศีรษะหรือที่เหนือท้ายทอย
การเรียกขวัญ กระทำสำหรับผู้ที่ตื่นตระหนก ตกใจ ขวัญหนี ถ้าเป็นเด็ก ๆ แม่จะปลอบขวัญให้ลูกชาย ลูกสาวที่กำลังตกใจว่า “ขวัญเอ๊ย ขวัญมา มาอยู่กับเนื้ออยู่กับตัวนะลูกนะ” แล้วแม่ก็เอามือลูบที่แผ่นหลังให้ลูก เพื่อเป็นการเรียกขวัญให้กลับคืนมา
สิ่งของเครื่องใช้ที่จะต้องจัดเตรียมในพิธีบายศรีสู่ขวัญ ประกอบด้วย
1. บายศรี จำนวน 3, 5 หรือ 7 ชั้น 1 ต้น หรือพานบายศรี 1 พาน (3,5,7 ชั้น) ประดับด้วยดอกไม้
2. เหล้าขาว (เหล้าโรง) 1 ขวด หมูนอนตอง 1 ชิ้น (หมูต้มใส่จานวางบนใบตอง)
3. เครื่องกระยาบวช (อาหารคาวหวาน) และไข่ต้ม 1 ฟอง
4. พานคำนับครูของพ่อหมด 1 พาน ใส่หมากพลูที่มวนมาแล้ว ดอกไม้ ธูป เทียน เงิน 12 บาท
5. เทียนจำนวน 9 เล่ม (3 แว่น) สำหรับเวียนเทียน (อาจไม่มีก็ได้) เทียนชัยอีก 1 เล่ม
6. ขันน้ำมนต์ สำหรับประพรมในพิธี (อาจไม่มีก็ได้) และขันข้าวสารำหรับปักแว่นเวียนเทียน
7. ด้ายสายศีล และด้ายมงคลที่ตัดเอาไว้สำหรับผู้ข้อมือ ผูกแขน
ขั้นตอนในการประกอบพิธีบายศรีสู่ขวัญ
1. ผู้ทำพิธี เป็นชายผู้สูงอายุ (หมอขวัญ) เป็นเจ้าพิธี กล่าวเชิญชวนแขกมาร่วมในพิธี
2. เจ้าพิธีกล่าว ชุมนุมเทวดา “สักเค กาเมจรูเป คิริสิ ขะระตะเฏ.” แล้วว่า นะโม 3 จบ
3. เริ่มสวดเรียกขวัญ กล่อมขวัญ ให้ศีลให้พรด้วยท่วงทำนองเสนาะ (ตามท้องถิ่น)
4. เจ้าพิธี นำเอาด้ายมงคลมาผูกข้อมือรับขวัญ (ข้อมือซ้าย) หยิบอาหาร ไข่ ให้ผู้ที่มารับขวัญกินอย่างละเล็ก อย่างละน้อย (กินพอเป็นพิธี)
5. ญาติมิตร บุคคลทั่วไปเข้ามาผูกข้อมือให้กับผู้รับขวัญ จะต้องรักษาด้ายเอาไว้ 3 วัน
จะอย่างไรก็ดี พิธีบายศรีสู่ขวัญ เป็นการให้กำลังใจและบำรุงขวัญ คำว่า “บายศรี-สู่ขวัญ” จึงเป็นกิจกรรมที่จัดขึ้นเพื่อความเป็นสิริมงคล ในโอกาสอันเป็นมงคลต่าง ๆ เพราะว่าแม้แต่สิ่งของที่มีคนนำเอามาให้ เรายังเรียกว่า “ของขวัญ” ถ้าเช่นนั้น สิ่งใดดีมีสาระจึงสมควรยกย่อง และรักษาไว้ เพื่อรักษา วัฒนาธรรมของชาติสืบต่อไป ครับ
(ชำเลือง มณีวงษ์ / สู่ขวัญ 2550)
ความเห็น (1)
สิบเอก กิตติศักดิ์ ทองคำ
-ขอให้น้องชาย ข้าพเจ้าบำเพ็ญศิล ธรรม เพื่อนประโยชน์ เพื่อความสุขตลอดกาลนานเทอญ
ข้าพเจ้าไม่ได้ไปผูกข้อมือ ข้าพเจ้าก็จะสวดมนต์แผ่เมตาให้มีความสุข สาธุ
๑๓ พฤษภาคม ๒๕๕๔
สิบโท อเนกพงษ์ นามบุตร